Yazar Erkin Baidarov

Avrasya Araştırma Enstitüsü, Kazakistan

24.05.2016-30.05.2016 • No: 69

ÖZBEKİSTAN’IN EKONOMİK KALKINMASI: 2015 YILINA İLİŞKİN

SONUÇLAR VE GELECEK DÖNEMLE İLGİLİ ÖNCELİKLER

Küresel finansal krizin Özbekistan ekonomisine

olumsuz etkilerine rağmen,

2015 yılında yaşanan gelişmeler göstermektedir

ki temel yapısal reformların

sağlanması, özel mülkiyetin ve küçük

işletmelerin çıkarlarının korunması gibi

öncelikler içeren tutarlı bir ekonomik

programın uygulanmasına bağlı olarak,

Özbekistan oldukça yüksek bir ekonomik

büyüme oranına ve makro ekonomik

istikrar seviyesine ulaşmayı başarmıştır.

Dünya Ekonomik Forumu sıralamasına

göre, 2014-2015 dönemine ilişkin kalkınma

sonuçları ve 2016-2017 dönemine

ilişkin tahminler dikkate alındığında,

Özbekistan dünya ekonomileri arasında

en hızlı büyüyen ilk beş ülke listesine

girebilmiştir. Örneğin, 2015 yılı sonunda

ülkenin gayri safi yurt içi hasılası

(GSYİH) ve sanayi üretimi %8 oranında

artarken tarımsal üretim ve inşaat işleri

sırasıyla yaklaşık %7 ve %18 oranında

artmıştır. Devlet bütçesi ise GSYİH’nın

%0.1’i oranında fazla vermiştir. Enflasyon

oranı tahmini değerler içinde kalarak

%5.6 olarak gerçekleşmiştir. Özbekistan,

dış ticaret dengesinde fazla vermeyi

başarmıştır. Ayrııca kamu borçlarının

GSYİH içindeki payı 2015 yılında

%18.5’i geçmemiştir.

Dünya Bankası'nın (DB) raporuna göre,

Özbekistan 2015 yılında iş ortamının

iyileştirilmesinde en iyi sonuçlara ulaşmış

olan dünyanın ilk on ülkesi arasında

yer almaktadır. Aslında, DB tarafından

hazırlanan “Doing Business” raporuna

göre, Özbekistan sıralamada 103. sıradan

87. sıraya çıkmayı başarmıştır. Ayrıca

“Kredi Alma” göstergesine göre, son üç

yıl içinde Özbekistan'ın yeri 154. sıradan

42. sıraya yükselmiştir. Sadece geçen yıl

ülkenin yeri 63 sıra yükselmiştir.

Ekonomide devletin rolünü azaltmak için

alınan tedbirlere bağlı olarak, küçük

işletmelerin GSYİH içindeki payı 2000

yılında %31’den 2015 yılında %56.7’e

çıkmıştır. 2015 yılında, sanayi ürünlerin

%33’ünden ve tarım ürünlerinin %98’

inden fazlası küçük ve orta boy işletmeler

tarafından üretilmiştir. Toplam istihdamın

%77’sinden fazlası küçük ve orta

boy işletmelerde çalışmaktadır.

Hizmet sektöründe de dinamik bir gelişim

yaşanmıştır. 2015 yılında ücretli

hizmetler ve perakende satış hacmi

sırasıyla %10.8 ve %15 oranında

artmıştır. Hizmet sektörünün GSYİH

içindeki payı, 2010 yılında %49 iken

2015 yılında %54.5’e ulaşmıştır. Bankacılık

sistemi daha da güçlenmiştir.

2015 yılında bankacılık sisteminde toplam

varlıkların payı 2014 ile karşılaştırıldığında

%23.3 artarak 7.8 trilyon

soma ulaşmıştır.

2015 yılında yapısal dönüşümler, modernleşme

ve modern bir altyapının

oluşturulmasıyla ilgili tedbirlerin ve

yatırım projelerinin aktif olarak uygulanması,

yatırımların 15.8 milyar dolar

tutarında artırılmasını sağlamıştır. Bu

rakam, 2014 yılına kıyasla %9.5 daha

fazladır. Yabancı yatırımların toplam

yatırımlar içindeki payı %21 (3.3 milyar

doların üzerinde) olmuş ve bu yabancı

yatırımların %73’ünü doğrudan yabancı

yatırımlar oluşturmuştur. Yatırımların

%67.1’inden fazlası sanayi sektörünün

kalkınması için gerekli olan alanlarda

yapılmıştır. Sonuç olarak, 7.4 milyar

dolar değerinde 158 büyük üretim tesisi

uygulamaya konmuştur. Ayrıca, 2015

yılında tarım sektöründe köklü yapısal

değişiklikler gerçekleştirilmiştir. 7.5 milyon

tondan fazla tahıl ve 3.35 milyon

tondan fazla pamuk hasadı yapılmıştır.

İstatistiki verilere göre, kişi başına reel

gelir %9.6 oranında artmış ve 2014

yılında 5536 dolardan 2015 yılında 6068

dolara çıkmıştır. İş faaliyetlerinden elde

edilen gelirlerin payının 2010 yılında

%47.1 iken 2015 yılında %52'ye çıktığı

ifade edilmelidir.

Özbekistan, 2030 yılına kadar ülkenin

reel GSYİH’sini en az iki kat artırmayı

planlamaktadır. Bu hedefe ulaşmak için

yıllık ortalama büyüme oranı %4.8'den

az olmamalıdır. Ayrıca, 2015 yılında

33.5% olan sanayi sektörünün GSYİH

içindeki payının, 2030 yılına kadar

%40’a çıkarılması ve tarım sektörünün

payının, 2015 yılında %16.6'den 2030

yılına kadar %10.8’e düşürülmesi amaçlanmaktadır.

Ayrıca Özbekistan’ın, pamuk

üretimini 3.35 milyon tondan 2020

yılına kadar 3 milyon tona düşürme

konusu üzerinde odaklanacağı belirtilmelidir.

Bu uygulama, ülkenin sulama

stratejisinin optimize edilmesine yardımcı

olacaktır. Ayrıca, Özbek yetkililer,

2030 yılına kadar ülke çapında enerji

tasarrufu teknolojileri uygulayarak enerji

yoğunluğunun GSYİH içindeki payını 2

kat azaltmayı ve tekstil ve hafif sanayi

ürünleri ile sebze ve meyve üretimini

sırasıyla 5.6 ve 5.7 kat artırmayı planladıklarını

duyurmuşlardır.

Bununla birlikte Özbekistan, 2020 yılına

kadar bilgi ve iletişim teknolojilerinin

(ICT) ekonomide yaygın bir şekilde

uygulanmasını planlamaktadır. 2015

yılında ICT’nin Özbekistan'ın GSYİH’si

içindeki payının sadece %2 olduğu belirtilmelidir.

Bu nedenle, Özbek Hükümeti

“Elektronik Devlet” sisteminin oluşturulmasına

yönelik uygulamaların hızlandırmasına

özel bir önem vermektedir.

Dolayısıyla, yakın gelecekte Özbekistan,

ekonominin rekabet gücünü arttıracak ve

ihracatçı işletmelere verilen desteği

yükseltecek önlemler almalıdır. Ülkede

derin yapısal dönüşümlerin ve modernizasyonun

sağlanması için öngörülen

ekonomik göstergelere ulaşılması

amacıyla Özbekistan’ın tüm mevcut

rezervlerini kullanacağı açıktır.

• Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip

Erdoğan, yeni Başbakan Binali

Yıldırım başkanlığında kurulan yeni

hükümeti onaylamıştır. Tuğrul Türkeş,

Mehmet Şimşek ve Numan Kurtulmuş

yeni hükümette Başbakan

Yardımcıları olarak görevlerine devam

ederken Veysi Kaynak ve Nurettin

Canikli de yeni başbakan

yardımcıları olarak hükümete girmişlerdir.

• Taşkent’e yaptığı resmi ziyarette

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov

ve Özbekistan Cumhurbaşkanı

İslam Kerimov, 2015-2019 yılında

ekonomik işbirliğinin geliştirilmesinin

ve kuvvetlendirilmesinin ana hatlarıyla

ilgili yaptıkları anlaşma çerçevesinde

çok yönlü Rusya – Özbekistan

işbirliğine ilişkin perspektifleri

değerlendirmişlerdir.

• Taşkent'te düzenlenen Şanghay

İşbirliği Örgütü'nün (SCO) Dışişleri

Bakanları Konseyi toplantısında taraflar,

Hindistan'ın ve Pakistan'ın

SCO’ya üyeliği, 2025 yılına kadar

SCO kalkınma stratejilerinin uygulanmasıyla

ilgili 2016-2020 dönemine

ilişkin taslak Eylem Planı ve

SCO’nun 15. yıldönümü için Taşkent

Deklarasyonu dahil olmak üzere

bir dizi belgeye imza atmışlardır.

• Bakü’ye yaptığı resmi ziyarette

AGİT Parlamenterler Meclisi Güney

Kafkasya Özel Temsilcisi Kristian

Vigenin ve Azerbaycan Dışişleri Bakanı

Elmar Memmedyarov, Dağlık

Karabağ konusunun mevcut durumu

üzerinde tartışarak Ermenistan –

Azerbaycan sorununda barış sürecine

yönelik parlamenter desteğin güçlendirilmesi

gerektiğini vurgulamışlardır.

• Bişkek’e yaptığı resmi ziyarette

Başbakan Birinci Yardımcısı, İçişleri

Bakanı, Suudi Arabistan Veliaht

Prensi Muhammed bin Nayef bin

Abdülaziz Al Suud ve Kırgızistan

İçişleri Bakanı Melis Turganbayev,

güvenlik konusunda iki ülke arasında

işbirliğini güçlendirmenin yolları

üzerinde görüşmüşlerdir. Taraflar,

terörle mücadele, organize suçlara ve

yasa dışı uyuşturucu madde kaçakçılığına

karşı mücadele, yolsuzlukla

mücadele ve bilişim suçları ile

mücadele alanında kapsamlı bir işbirliği

anlaşması imzalamışlardır.

Ekonomi, Finans ve Enerji

• BP Azerbaycan raporuna göre, 2016

yılının ilk çeyreğinde ülke 8 milyon

ton petrol üretmiştir. Azerbaycan'ın

günlük petrol üretimi raporlama döneminde

651,000 varile ulaşmıştır.

Rapora göre, Azerbaycan 2014 yılında

31.5 milyon ton Azeri Light petrol

üretirken 2015 yılında 31.3 milyon

ton üretmiştir.

• Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC),

Türkmenistan'da Bagtiyarlyk sözleşme

alanı projesine şirket tarafından

yapılan yatırımların toplam

hacminin 5.93 milyar dolara

ulaştığını bildirmiştir. Ayrıca sözleşme

alanının mevcut günlük üretim

kapasitesinin 47.9 milyon metreküpe

ulaştığı açıklanmıştır. 2009 yılından

bu yana Türkmengaz Devlet Şirketi

tarafından Bagtiyarlyk sözleşme

alanından Çin'e 46 milyar metreküplük

satış gerçekleştirilmiştir.

• Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası

(EBRD) Başkanı Suma Chakrabarti

ve KazTransGaz Yönetim Kurulu

Başkanı Kairat Sharipbayev, yurtiçinde

üretilen doğal gazın kullanımının

arttırılması ve Kazakistan'da

kömür kullanımının ikame

edilmesini hedefleyen 294 milyon

Avro değerindeki projelerle ilgili anlaşmayı

imzalamışlardır. Doğal gaz

depolama kapasitesini 2.6 milyar

metreküpten 4 milyar metrekübe

çıkarmak için 242 milyon Avro’ya

eşdeğer EBRD kredisi, KazTransGaz’a

bağlı Intergas Orta Asya

Şirket’ine tahsis edilecektir.

• Tacikistan Yatırım ve Devlete Bağlı

Gayrimenkul Yönetimi Devlet Komitesi

Başkan Vekili Nigina Anvari,

ülkenin önümüzdeki üç yıl içinde

madencilik sektörünün 1 milyar dolar

doğrudan yabancı yatırım çekeceğini

belirtmiştir. Ayrıca 2016-2018

döneminde ülkede toplam kapasitesi

2 milyon ton olan iki petrol rafinerisinin,

toplam kapasitesi 3 milyon ton

olan üç çimento fabrikasının ve üç

kimya sanayi işletmesinin devreye

sokulacağı kaydedilmiştir.

• Özbekistan Ekonomi Bakanlığı,

2016 yılında 500 milyon kWh’nin

üzerinde elektrik ve 150 milyon metreküp

doğal gaz tasarruf etmeyi planladıklarını

açıklamıştır. Endüstriyel

Girişim Projeleri İçin Enerji Verimliliği

Olanakları'nın uygulanmasıyla

ülkede enerji tüketiminin azaltılması

mümkün olacaktır.

• Kazakistan Enerji Bakanı Kanat

Bozumbayev’e göre, ülke 2016 yılında

24,080 tondan fazla uranyum üretmeyi

ve bu sektörde küresel düzeyde

liderliğini korumayı planlamaktadır.

Ayrıca Ocak-Mart 2016

yılında Kazakistan’ın 6,000 tondan

fazla uranyum ürettiği belirtilmiştir.

• Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev,

Rusya’ya karşı yaptırımlara katılan

ülkelere karşı kısıtlamaların 2017 yılı

sonuna kadar uzatılacağını duyurmuştur.

• Dünya Bankası’nın (DB) İcra Direktörleri

Yönetim Kurulu, Gayrimenkul

Kayıt ve Kadastro Projesi’nin

Modernizasyonu için Özbekistan'a

20 milyon dolar kredi verilmesini

onaylamıştır. Anlaşmanın birkaç ay

içinde imzalanması planlanmıştır.

Projenin amacı, Özbekistan Devlet

Komitesi kapsamında elektronik ve

birleşik gayrimenkul kayıt ve kadastro

sisteminin kurulması olarak

belirtilmiştir.

• Astana Ekonomik Forumu 2016

oturumlarında Kazakistan Ulusal

Bankası (UB) Başkanı Daniyar Akishev,

2016 yılında UB tahminlerine

göre tüketici fiyat endeksi dikkate

alınarak ölçülen enflasyonun %8’i

geçmeyeceğini belirtmiştir.

• Tahran’a yaptığı resmi ziyarette

Hindistan Başbakan’ı Narendra Modi,

bölgenin ekonomik kalkınmasının

güçlendirilmesi amacıyla İran'ın

Chabahar limanının bölgesel ticaret

merkezi haline getirilmesi için Hindistan’ın

İran’a 500 milyon dolar

kredi vermeyi planladığını duyurmuştur.

Toplum ve Kültür

• Aşkabat'ta düzenlenen Aral Denizini

Kurtarma Uluslararası Fonu (IFAS)

Sürdürülebilir Kalkınma Devletlerarası

Komisyonu (ICSD) toplantısında

taraflar, Orta Asya’da bölgesel çevre

koruma ve devletlerarası işbirliği konuları

üzerinde görüşmüşlerdir.

• Kırgızistan Acil Durumlar Bakanlığı,

Oş bölgesinin Kara-Kulca, Nookat

ve Alay gibi çeşitli yerleşim birimlerinde

şiddetli yağışlar nedeniyle çamur

selinin meydana geldiğini bildirmiştir.

Çamur selinin sonucunda Nookat

– Papan ve Gulcho – Budalyk

yolları kapanmıştır.

• Rusya Hava Orman Koruma Servisi,

orman yangınları nedeniyle ülkenin

üç bölgesinde (Amur bölgesi, Buryatia

ve Trans-Baykal bölgesinde) olağanüstü

halin uygulandığını duyurmuştur.

Servis’ten yapılan açıklamalara

göre, Rusya topraklarında orman

rezervlerinin 81,175 hektarlık alanında

yaşanan 17 yangın da dahil olmak

üzere toplam 128,973 hektarlık bir

alanı kapsayan 97 orman yangını

kaydedilmiştir. 39 bölgede özel yangın

önleme rejimi ilan edilmiştir.

Politika, Dış İlişkiler ve Güvenlik

Hazırlayanlar Lidiya Parkhomchik, Hayal Ayca Simsek,

Daniyar Nurbayev.

Meiramgul Issayeva