15.09.2015-­‐21.09.2015

•

No:

33

TÜRK KENEŞİ 5. ZİRVESİ: ORTAK ENFORMASYON ALANI VE ÇOK

TARAFLI İŞBİRLİĞİNİN DERİNLEŞTİRİLMESİ

Türk Keneşi 5. zirvesi 11 Eylül 2015

tarihinde Astana'da toplanmıştır. Zirve'nin

ana konularını başta "medya ve

enformasyon" alanı olmak üzere,

çeşitli alanlarda çok taraflı işbirliğinin

derinleştirilmesi ve genişletilmesi

temaları oluşturmuştur.

Medya ve enformasyon alanı: Zirve'nin

ana temasını oluşturan bu

alanın önemi, küreselleşmeye evrilen

uluslararası sistemde ortak kimliği,

aidiyeti, kültür ile geleneği korumak ve

bu bağlamda birleşerek uluslararası

alanda meydana gelen olaylara karşı

ortak bakış açısını geliştirmekten

kaynaklanmaktadır. Nitekim bu konular

18 Ağustos 2015 tarihinde Astana'da

yapılan "Enformasyon ve Medyadan

Sorumlu Bakanlar ve Üst Düzey

Memurların" birinci toplantısında

ele alınmıştır. Günümüzde Türk Keneşi

ülkelerinin yakın çevrelerinde

istikrarsızlığa yol açan olayların çoğalması

ve yeni tehdit ile tehlikelerin

belirmesi, bu olaylara karşı medya ile

enformasyon alanında ortak tutum ve

görüşün ortaya konulması ayrı bir

önem taşımaktadır. Bu doğrultuda

önümüzdeki süreçte Türk Keneşi

ülkeleri arasında ortak medya ve

enformasyon alanını oluşturmak

amacıyla "International Turkic News

Channel" adıyla yeni televizyon kanalının

kurulacağı, Tük dili konuşan

ülkelerin kültürel-enformasyon gelişim

stratejisini hayata geçirecek yeni bir

merkezin oluşturulmasına yönelik

adımların atılacağı teyit edilmiştir.

Güvenlik ve ekonomi alanı: Avrasya'nın

merkezinde bulunan ülkeler

açısından güvenlik ile ekonomik gelişim

konularının iç içe geçtiğini ve

özellikle ilkinin dış politika önceliğini

oluşturduğunu gözlemlemek mümkündür.

Nitekim Türk Keneşi Dönem

Başkanlığı'nı devralan Kazakistan'ın

bu iki konuya ağırlık vermesinin nedeni

budur. Güvenlik açısından Kazakistan'ın

temel önceliği ise kendi

sınırına yakın bölgelerde istikrarın

korunmasını sağlamaktır, çünkü yakın

çevrede meydana gelebilecek olası

istikrarsızlığa dayalı olaylar Kazakistan'ın

günümüze kadar elde ettiği

ekonomik başarılarına gölge düşürebilir.

Böyle bir durum diğer Türk Keneşi

ülkeleri açısından da güncelliğini

korumaktadır. Ayrıca bağımsızlıklarını

soğuk savaş sonrası dönemde elde

eden Türk Keneşi ülkeleri için

bağımsızlıklarını korumak adına enerji

ve ulaştırma alanındaki ilişkileri çeşitlendirme

hedefi önem arz etmektedir.

Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan

Nazarbayev'in Kazakistan'ın Hazar

denizinin transit kapasitesini büyütmeye

yönelik ifadesi bu doğrultuda

yapılan öneridir. Ancak Türk Keneşi

ülkelerinin enerji ve ulaştırmayı çeşitlendirmeye

dayalı teklifleri Rusya ya

da Çin gibi bölgesel güçlü aktörleri saf

dışı bırakmayan, aksine bu iki büyük

aktörün enerji ve ulaştırma alanındaki

potansiyelini Türk dili konuşan ülkelerin

lehine kullanılmasını sağlayan,

Avrasya merkezinde barışı ve istikrarı

inşa etmeyi hedefleyen önerilerdir.

Nitekim "Trans-Hazar Uluslararası

Ulaştırma Güzergâhı Koordinasyon

Komitesi'nin" kurulması ve Kuzey Batı

Çin'den başlayacak şekilde Kazakistan

üzerinden Azerbaycan'a ilk başarılı

tren seferinin düzenlenme çabaları

bu kapsamda yorumlanabilir.

Genel olarak Türk Keneşi üye devletlerinin

güvenlik ve ekonomi alanındaki

işbirliği konularını şöyle özetlemek

mümkündür: 1) terörizm, dini aşırıcılık

ve ayrımcılığa karşı ortak eylemlerde

bulunmak; 2) yakın çevrelerinde güvenlik

ile istikrarın sağlanmasına

katkıda bulunmak; 3) uluslararası

jeopolitik ve jeoekonomik ortamdan

kaynaklanan çeşitli tehdit ve tehlikelere

karşı ortak davranış ve tutum

sergilemek; 4) Hazar denizinin transit

ve geçiş güzergâhı potansiyelini

arttırmak; 5) İpek yolu boyunca ticaret

ve ulaştırma alanındaki işbirliğini

güçlendirerek, "Avrasya Kıtalar Arası

Ulaştırma Koridoru'nun" büyük bir

bölümünün üye ülkelerden geçişini

sağlamak; 6) "Ortak Türk Yatırım

Fonu" kurulmasına yönelik çalışmaları

devam ettirmek; 7) Yukarı Karabağ

ihtilâfın Azerbaycan'ın egemenliği ve

toprak bütünlüğü temelinde en kısa

sürede çözüme kavuşturmak; 8) Türk

Keneşinin "Birleşmiş Milletler" ve

"İslâm İşbirliği Örgütü" nezdinde gözlemci

statüsünü alması için girişimleri

aktifleştirmek.

Kültür ve eğitim alanı: Bu doğrultuda

"Uluslararası Türk Akademisi" tarafından

önemli bir adım atılarak, 15.

yüzyıla kadar olan dönemi kapsayacak

şekilde "Ortak Türk Tarihi Ders

Kitabı"'nın hazırlanması önemli bir

katkı olarak değerlendirilmiştir. Bu

kitabın Türk Keneşi ülkelerinin okul

müfredatlarına eklenmesi amacıyla

gerekli adımların atılması beklenilmektedir.

Ayrıca Kazakistan Cumhurbaşkanı

Sayın Nursultan Nazarbayev

Türk dili konuşan ülkelerin eğitim ve

bilim alanındaki işbirliğinin genişletilmesi

gerektiğini vurgulayarak, "Ahmet

Yesevi Üniversitesi'nin Türk dünyasının

ortak üniversitesine dönüştürülmesini

teklif etmiştir. Bu alandaki

işbirliğinin pekişmesi genç nesillerin

ortak aidiyet (kimlik) şuurunu güçlendirecektir,

çünkü bu konulardaki faaliyetler

Türk dili konuşan ülkelerin gelecek

nesillerine yapılan yatırımlar olarak

kabul edilmelidir.

Kurumsal işbirliği alanı: Türk Keneşi

Dönem Başkanlığı sırasında Kazakistan'ın

bu alana yönelik aktifleştireceği

faaliyetleri şöyle sıralayabiliriz: 1)

Uluslararası Türk Akademisi, Türk

Kültür ve Mirası Vakfı, Göçebe Kültür

Merkezi'nin uluslararası örgütler olarak

kurumsallaşma süreçlerinin tamamlanmasına

dönük gerekli

adımların atılması; 2) Türk Konseyi,

TÜRKSOY, TÜRKPA ve Uluslararası

Türk Akademisi arasında koordinasyon

toplantıların devam edilmesi; 3)

Türk Akademisi tarafından hazırlanan

"Türk Dünyası'nda Bütünleşmeye

İlişkin Temel İlkelerle İlgili Kavram

Kâğıdı" belgesiyle ilgili çalışmaların

sürdürülmesi; 4) Türk dili konuşan

ülkelerin Parlamentoları arasındaki

diyaloğun devam ettirilmesi ve bu

doğrultuda Aralık 2015'de Astana'da

TÜRKPA 6. Genel Kurulu organizasyonun

gerçekleştirilmesi.

Not: Türk Keneşi, 3 Ekim 2009 tarihli

Nahçıvan anlaşmasıyla kurulmuştur.

Keneşin kurulmasını 2006 yılında

Cumhurbaşkanı Sayın Nursultan

Nazarbayev Türkçe Konuşan Devletler

Devlet Başkanları Zirvesinde

önermiştir. Keneşin temel hedefi üye

ülkeler arasındaki işbirliğini derinleştirmek

ve bölgesel ile küresel istikrara

katkıda bulunmaktır. Türk Keneşinin

6. Zirvesi "gençlik ve spor" temasıyla

Kırgızistan'da gerçekleşecektir.

• Güvenlik alanında müttefik altı

eski Sovyet ülkesinin katıldığı, iki

gün süren Kolektif Güvenlik Anlaşması

Örgütü (CSTO) Zirvesi,

Tacikistan’ın Duşanbe şehrinde

gerçekleştirilmiştir. Terörizm ve

aşırı eğilimler ana temalı Zirve’nin

sonunda askeri birlik ve kargo

taşımacılığı ile ilgili bir anlaşma

da imzalanmıştır. CSTO üyesi ülkeler

ayrıca lojistik ve demiryollarına

teknik destek sağlanması

ile ilgili bir anlaşma üzerinde karara

varmışlardır.

• Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham

Aliyev ve Çek Cumhurbaşkanı

Milos Zeman, iki ülke

arasında stratejik işbirliğine yönelik

bir Ortak Deklarasyona imza

atmışlardır. Ayrıca, Azerbaycan

ve Çek Cumhuriyeti tarım bakanları

arasında tarım alanında

işbirliğine yönelik bir Mutabakat

Anlaşması imzalanmıştır.

• Kazakistan ve Rusya Arasında

XII. Bölgelerarası İşbirliği Forumu

iki ülkenin cumhurbaşkanları Nursultan

Nazarbayev ve Vladimir

Putin’in katılımıyla Soçi’de düzenlenmiştir.

Forum’da taraflar,

tarım ve gıda güvenliği alanlarında

iki taraflı işbirliği üzerinde

durmuşlardır.

• Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro

Poroshenko, Ukrayna’nın yaptırım

listesini onaylamıştır. Liste,

Rus havayolu şirketleri Aeroflot,

Transaero, Ural Airlines ve S7

Airline ile birlikte Gazprombank

ve Bank of Moscow’ı da kapsayan

105 şirketten ve bağımsızlığını

ilan eden Donetsk ve Luhansk

Halk Cumhuriyeti (DPR &

LPR) liderlerini de kapsayan 388

kişiden oluşmaktadır.

• Kendini bağımsız ilan eden

DPR’nin lideri Alexander Zakharchenko,

18 Ekim 2015 tarihinde

yerel seçimlerin yapılmasına

yönelik kararı imzalamıştır.

• Tacikistan Devlet Güvenlik Komitesi

ve İçişleri Bakanlığı, eski Savunma

Bakanı Yardımcısı Abdukhalim

Nazarzoda başkanlığındaki

terörist gruba karşı

yürütülen anti terör operasyonlarının

sona erdiğini doğrulamışlardır.

• Rus askeri tatbikatı Center-2015,

Ural bölgesinde ve ülkenin Avrupa

yakasında gerçekleştirilmiştir.

Tatbikata, 95,000’e yakın askeri

birlik, 7,000’nin üzerinde askeri

teçhizat ve 170 savaş uçağı

ile 20 gemi katılmıştır.

Ekonomi, Finans ve Enerji

• Türkmenistan Petrol ve Doğal

Kaynaklar Bakanlığı’ndan yapılan

açıklamaya göre, TürkmenistanÖzbekistan-

Kazakistan-Çin boruhattı’nın

işleyişiyle ilgili 13. Koordinasyon

Komitesi Toplantısı Aşkabat’da

gerçekleştirilmiştir. Toplantıda,

doğal gazın taşınmasıyla

ilgili çalışma planı ve 2015’in dördüncü

çeyreği ile 2016 için

çalışma planı üzerinde tartışılmıştır.

• Rusya Enerji Bakanlığı tarafından

hazırlanan 2035’e Doğru Enerji

Stratejisi taslağına göre, Rusya

2035 itibariyle Asya-Pasifik ülkelerine

yapacağı petrol ihracatını

1.8-2.2 kat ve doğal gaz ihracatını

ise 8-9 kat arttırma potansiyeline

sahiptir. Ayrıca kıta sahanlığından

elde edilen petrol

üretimi 2035 itibariyle, şimdiki seviyesi

olan 17 milyon tondan 50

milyon tona çıkarılacaktır (bu miktarın

yıllık 33 milyon tonu Arktik

kıta sahanlığında üretilecektir).

• Uktransgaz’dan yapılan açıklamaya

göre, Ukrayna’da yeraltı depolama

tesislerinde 15.3 milyar metreküp

doğal gaz biriktirilmiştir. Bunun

7.7 milyar metrekübü 2015’de

eklenmiş olup günlük enjeksiyon

miktarı 38.7 milyon metreküptür.

Bununla birlikte, normal kış şartlarında

bu seviyenin 17-18 milyar

metreküp olması gerekmektedir.

• Kazakistan’da 2016-2018 Bütçe

Tasarısı’na göre, ülkenin petrol

üretiminin, 2016 itibariyle 77 milyon

tona ve 2020 itibariyle 92

milyon tona çıkması beklenmektedir.

• Rus devlet nükleer enerji şirketi

Rosatom’un yan kuruluşu olan

Rusatom Overseas ve Endonezya

Milli Nükleer Enerji Ajansı,

Endonezya’da yüksek güce sahip

yüzer nükleer enerji santralleri

kurma konusunda bir Mutabakat

Anlaşması imzalamışlardır.

• Ukrayna Maliye Bakanı Natalie

Jaresko ve Dünya Bankası’nın

Ukrayna, Belarus ve Moldovya’dan

Sorumlu Ülke Direktörü

Qimiao Fan, Ukrayna’nın finansal

sektörünün geliştirilmesine

yardım amacıyla ülkeye 500 milyon

dolar tutarında kredi verilmesi

üzerinde anlaşmaya varmışlardır.

• Asya Kalkınma Bankası Yönetim

Kurulu, Özbekistan’ın Andijan,

Ferghana, Surkhandarya, Kashkadarya

ve Namangan bölgelerindeki

elektrik sistemlerinin modernizasyonu

programının tamamlanması

için Özbekistan hükümetine

300 milyon dolar tutarında

kredi verilmesini onaylamıştır.

• Kazakistan Yatırım ve Kalkınma

Bakanlığı ve Dünya Bankası, kamu

tesislerinde ve sosyal tesislerde

enerji etkinliğinin iyileştirilmesi

ve sürdürülebilir enerji etkinliğinin

finansmanının sağlanmasına

uygun bir ortam oluşturulması

amacıyla 21.76 milyon

dolar tutarındaki Kazakistan

Enerji Etkinliği Projesini resmi

olarak uygulamaya koymuşlardır.

• Uluslararası Para Fonu’nun öngörülerine

göre, 2015’de Özbekistan’da

ekonomik büyüme oranı

%6.8’e çıkacaktır. Ayrıca ülkenin

GSYİH’sı 2016’da %7 ve 2018-

2020 döneminde her yıl %6.5

oranında artacaktır.

• Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı

(IAEA) Genel Konferansı’nın 59.

Toplantısında, IAEA üyesi ülkeler

Türkmenistan’ın organizasyona

katılımını onaylamışlardır.

Toplum ve Kültür

• Kazakistan Savunma Bakanlığı,

Hazar Denizi’ndeki askeri tatbikat

sırasında 4 genç askerin boğularak

yaşamını yitirmesi ile ilgili soruşturma

başlatmıştır. Soruşturma

kapsamında şu ana kadar bölgede

görev yapan 4 subay görevden

uzaklaştırılmıştır.

• Rusya ve Brezilya, Brezilya’nın

en güney bölgesi olan Rio Grande

do Sul’da Rus Glonass uydu

konumlandırma ağı için yer istasyonu

kurulması ve işletilmesi ile

ilgili bir anlaşma imzalamışlardır.

• Rusya Acil Durum Bakanlığı,

Donbas’a 1,200 tonun üzerinde

yardım malzemesi taşıyan

100’den fazla kamyondan oluşan

38. insani yardım konvoyunu bölgeye

göndermiştir.

• Rusya, Suriye’nin Hama şehrinde

500 kişilik ilk mülteci kampını

kurmuştur.

• Kazakistan Parlamentosu Üst

Kanadı, Kazakistan hükümeti ve

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)

arasında yapılan ve Almatı şehrinde

Temel Sağlık Hizmetleri

alanında bir WHO Ofisi’nin

açılmasını öngören anlaşmayı

onaylamıştır.

Politika, Dış İlişkiler ve Güvenlik

Prepared by Lidiya Parkhomchik, Hayal Ayca Simsek, Saule Akhmetkaliyeva,

Aidarbek Amirbek.