* Son bir yıldır içinde bulunduğumuz kriz ortamında arayış içinde olan ülkelerin üst düzey heyetleri Özbekistan’ı ziyaret etmektedir. Büyük yatırım projeleri ile ilgili anlaşmaların imzalanması Cumhurbaşkanı Kerimov’un yürüttüğü politikanın bir sonucu olduğunu, bu 2009 yılı itibariyle aşağıda verilen haber başlıklarından anlamak mümkündür. Cumhuriyet Fon Borsası’nda satış hacminin Ocak-Mart 2009 döneminde geçen yılın aynı dönemine nazaran %38 oranında düşüşle 18.1 milyar sum olarak gerçekleştiği belirtildi. Dış Ekonomik Faaliyet Milli Bankası (NBU) Yönetim Kurulu toplantısında, Ocak-Mart 2009 dönem içerisinde banka müşteri sayısının 1 milyon 891 bin 700’e ulaştığı, 91 milyar sumluk bölümü KOBİ’lere olmak üzere toplam 262 milyar sumluk kredi verildiği, dış kredilerle finanse edilecek 490.8 milyon dolarlık 215 ayrı projenin hazırlandığı belirtildi. Ekonomi Bakanlığı, Ocak-Haziran 2009 döneminde KOBİ’lerin desteklenmesi için 629 milyon dolarlık kredi verildiğini, aynı dönemde altı trilyon sumluk yatırım gerçekleştiğini açıkladı. Ekonomi Bakanlığı ile Devlet İstatistik Komitesi tarafından yapılan ortak basın açıklamasında, Ocak-Haziran 2009 döneminde ekonomik ve sosyal alanlardaki gerçekleşmeler hakkında verdiği bilgiye göre; -ekonomik büyümenin % 8.2 oranında gerçekleştiği, -sanayi üretiminin % 9.1, -üretiminin %13.1, -tarım ürünleri üretiminin %4.6 artış gösterdiği -yatırım hacminin % 32.7 artış göstererek 6.026 trilyon suma ulaştığı -yabancı yatırım hacminin 1.207 milyar dolar olarak gerçekleştiği ve bunun 1.066 milyar dolarlık bölümünün doğrudan yabancı sermaye olduğu, -193 yeni üretim tesisinin faaliyetine başladığı, enflasyon oranının %3.6 olduğu belirtilmektedir Bakanlar Kurulu’ndan yapılan açıklamada, Özbek Petrol-Gaz Milli Holding tarafından 2009 yılı içerisinde petrol ve gaz sektörü ile ilgili yaklaşık 345 milyon dolarlık altyapı projelerinin gerçekleştirileceği belirtildi. Bakanlar Kurulu, Surhanderya’da içme suyu ve sıhhiye sisteminin iyileştirilmesi amacıyla Asya Kalkınma Bankası’nın katılımıyla bir projenin hayata geçirilmesi konusunda karar aldı. 2009-2014 yılları arasında gerçekleştirilmesi planlanan projeye göre, Asya Kalkınma Bankası tarafından 30 milyon dolarlık kredi ve 1.5 milyon dolarlık karşılıksız kaynak sağlanması öngörülmektedir. Özbekistan Hava Yolları Genel Müdür Yardımcısı, Özbekistan İmar ve Kalkınma Fonu’nun Nevai Havalimanının modernizasyon çalışmalarının yürütülmesi için 58.4 milyon dolarlık kredi sağladığını açıkladı. Özbek Petrol-Gaz Milli Holding Başkanı, 2009-2014 döneminde petrol-gaz sektörünün geliştirilmesi amacıyla toplam değeri 21.5 milyar dolar olan 52 ayrı projenin hayata geçirilmesinin öngörüldüğünü söyledi. Cumhurbaşkanı İslam Karimov, 2009-2014 Ulusal Karayolu Yapım Çalışmaları Programını onayladı. Buna göre, 2015 yılına kadar Benau-Kungrad-Buhara-Semerkant-Taşkent-Andican, Buhara-Alat, Buhara-Karşı-Termiz ve Semerkant-Guzar karayollarının yapım çalışmalarının tamamlanması öngörülmektedir. Merkez Bankası, Mikrokreditbank ve Sanayi ve Ticaret Odası tarafından düzenlenen basın toplantısında, bu yıl içerisinde ticari bankaların KOBİ’lere toplam bir trilyon 750 milyar sumluk (1.2 milyar dolar) kredi vermeyi planladığı açıklandı. Üretim sektörünün geliştirilmesi amacıyla Cumhurbaşkanı tarafından alınan karara göre, 2009-2013 yılları arasında elektronik sanayisinin modernize edilmesi için 93.1 milyon dolarlık kaynağın kullanılması planlanıyor. Asya Kalkınma Bankası tarafından Taşkent’te düzenlenen ve ticaretin geliştirilmesi konularının ele alındığı seminerde, Asya Kalkınma Bankası’nın 2009 yılında Özbekistan’a 130-150 milyon dolar kredi sağlayacağı açıklandı. Bakanlar Kurulu’ndan yapılan açıklamada, Özbekistan İmar ve Kalkınma Fonu’nun 2009 yılı içerisinde başta enerji olmak üzere çeşitli sektörlerin geliştirilmesine yönelik projelerin finansmanı için toplam 874.7 milyon dolarlık kredi sağlayacağı duyuruldu. Fransa’nın Veolia Water Şirketi, Taşkent ve Semerkant’ın içme suyu ve kanalizasyon sisteminin modernize edilmesi ve işletilmesi amacıyla 375 milyon avroluk yatırım yapmayı planlıyor. Özbekistan Hava Yolları, Nevai Havalimanının modernizasyonu kapsamında 83.4 milyon dolarlık kaynak kullanacak. Maliye Bakanlığı açıklamasına göre, Asya Kalkınma Bankası Yönetim Kurulu Fergana ve Zarafşan vadisindeki sulama işlerinin geliştirilmesi ve sulama tesislerinin modernize edilmesi için Özbekistan hükümetine 100 milyon dolarlık kredi verilmesini onayladı. Sivil Toplum Kuruluşları ve Diğer Sivil Toplum Enstitüleri Destekleme Fonu kaynaklarının yönetimi amacıyla Yüksek Meclis bünyesinde oluşturulan komisyon toplantısında, sivil toplum kuruluşlarının desteklenmesi ve faaliyetlerinin geliştirilmesi amacıyla 2009 yılında dört milyar sumluk (2.9 milyon dolar) bütçe kaynağının kullanılacağı belirtildi. Mısırlı iş adamı ve turizmci, Taşkent vilayetine bağlı Bustanlık ilçesindeki turizm ve tatil merkezlerinin geliştirilmesi amacıyla 500 milyon avroluk yatırım yapmayı planladığı belirtiliyor. Duvar ve duvarcılık malzemeleri üretim hacminin artırılmasının teşvik edilmesi ve duvarcılık malzemelerinin kalitesinin yükseltilmesine ilişkin Cumhurbaşkanı Kararı yayımlandı. Buna göre, kabul edilen 2009-2011 Tuğla Fabrikalarını Geliştirme Programı çerçevesinde ülke genelindeki tuğla fabrikalarının modernize edilmesi, fabrikalarda enerji tasarruf programının uygulanması, daha az enerji kaynakları kullanarak üretim hacminin artırılması, tuğla fabrikalarına vergi kolaylıklarının sağlanması ve bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerin modernizasyon çalışmalarının finanse edilmesi amacıyla düşük faizli krediler verilmesi öngörülmektedir. Ekolojik Hareketi tarafından yapılan ve Özbekistan’da Çevre Muhafazası ile ilgili olarak kabul edilen 2008-2012 Devlet Programı kapsamında yürütülen çalışmaların ele alındığı toplantıda, söz konusu program kapsamında 2013 yılına kadar çevre için 263 milyon doların üzerinde kaynak kullanılmasının öngörüldüğü açıklandı. Önümüzdeki iki yıl içerisinde Nevai Serbest Sanayi ve Ekonomik Bölgesinin oluşturulması kapsamında 500 milyon doların üzerinde yatırım yapılmasının planlandığı açıklandı. Özbek yönetimi, demiryollarının modernize edilmesi amacıyla toplam bir milyar 734 milyon dolarlık bir yatırım yapmayı hedefliyor. . Taşkent’te İslam Kalkınma Bankası’na bağlı İslam Özel Sektörünün Geliştirilmesi Kurumu ile Asaka Bankası arasında küçük boyutlu özel işletmelerin desteklenmesi amacıyla 15 milyon dolarlık kredi anlaşması imzalandı. Taşkent’te temaslarda bulunan İslam Kalkınma Bankası’na bağlı İslam Özel Sektörünün Geliştirilmesi Kurumu Genel Müdürü ile Uzpromstroybank (Özbekistan Sanayi İnşaat Bankası) Yönetim Kurulu Başkanı, üç milyon dolarlık kredi anlaşması imzaladı. İslam Kalkınma Bankası’na bağlı İslam Özel Sektörünün Geliştirilmesi Kurumu, özel girişimciliğin maddi yönden desteklenmesi amacıyla üç Özbek bankasına kredi verme kararı aldığı, buna göre, Dış Ekonomik Faaliyet Milli Bankası NBU’ya 15 milyon dolar, Asaka Bank’a 15 milyon dolar ve Uzpromstrobank’a 12 milyon dolarlık kredi verilmesinin öngörüldüğü belirtiliyor. Suudi Arabistan Maliye Bakanının Taşkent ziyareti sırasında Buhara’daki Alat Pompa Tesisinin modernize edilmesinde kullanılmak üzere 5.59 milyon dolarlık kredi anlaşması imzalandı. Suudi Arabistan Maliye Bakanı ve beraberindeki heyet Başbakan Birinci Yardımcısı ve Özbekistan Maliye Bakanı ile görüştü. Maliye Bakanlığı’nda gerçekleşen görüşmede, ekonomik ve ticari işbirliğinin artırılması konuları üzerinde durulurken, iki ülke arasındaki ekonomik, ticari, siyasi ve diğer alanlardaki ilişkilerin, iki ülke devlet başkanlarının görüşmelerinde sağlanan mutabakat ve imzalanan anlaşmalar çerçevesinde giderek geliştiği dile getirildi. Görüşmelerin ardından Buhara’daki Alat Pompa Tesisinin modernize edilmesi amacıyla iki ülke Maliye Bakanlıkları arasında bir kredi anlaşması imzalandı. Özbek Energo (Elektrik Kurumu) Devlet Anonim Şirketinden yapılan açıklamada, Eylül 2009’da Surhanderya’da yapım çalışmaları sürdürülen ve proje değeri 137.6 milyon dolar olan Guzar-Surhan elektrik hattının kullanımına başlanacağı, bunun Afganistan’a ihraç edilen elektrik miktarının artırılmasına yönelik projenin bir parçası olduğu belirtildi. Amerikan Platineum Partners şirketi, 2009-2011 yılları arasında Karakalpakistan’da sermayesi 128 milyon dolar olan bir çimento fabrikası kuracağı belirtiliyor. ABD’nin Taşkent Büyükelçisi, Sağlık Bakanlığı Adli Tıp Ekspertiz ve Laboratuvar Bürosuna Dışişleri Bakanlığı INL Programı kapsamında hibe olarak sağlanan yaklaşık 400 bin dolarlık teknik malzeme ve cihazları, teslim etti. Özbekistan Demiryolları Devlet Anonim Şirketi, Taşkent Döküm Fabrikasının modernize edilmesi için 120 milyon dolarlık projeyi hayata geçirmeye başladığı belirtiliyor. Özbek Petrol-Gaz Milli Holding, zincir LPG oto gaz kompresör istasyonlarının oluşturulması amacıyla kurulacak ortak şirkete yabancı ortak bulunması için ihale açtı. Dünya Bankası Yönetim Kurulu, Özbekistan’da ilk ve orta okul eğitiminin geliştirilmesi içim 28 milyon dolarlık kredi verilmesini onayladı. Dünya Bankası’nın 1995 yılından bugüne kadar 14 ayrı proje için toplam 722 milyon dolarlık kredi verdiği belirtiliyor. Dünya Bankası, Semerkant ve Buhara’nın içme suyu ile kanalizasyon sisteminin geliştirilmesinde kullanılmak üzere 55 milyon dolarlık kredi verme kararı aldı. (T. Press, Gazeta.uz) AĞUSTOS Ayrıca, Fergana vadisinde tarım sektörünün geliştirilmesine yönelik projelerin finansmanı için Özbekistan’a 65.5 milyon dolarlık kredi verilmesini kararlaştırdı. Özbekistan Demiryolları Devlet Anonim Şirketinden yapılan açıklamada, Bakanlar Kurulunun, 2009-2013 yılları arasında demiryollarının modernize edilmesine yönelik hazırlanan program çerçevesinde 01 Ocak 2014 yılına kadar demiryollarının modernize edilmesi ve geliştirilmesi amacıyla ithal edilecek makine-teçhizat, çeşitli teknik malzemeler ve yedek parçalarını gümrük vergisinden muaf tutma kararı aldığı ve ülkede üretilmeyen ve gümrüksüz ithal edilmesi öngörülen 292 kalemin onaylandığı belirtilmektedir. Çin Kalkınma Bankası, Mübarek Gaz Rafinerisinde LNG üretilmesi için Özbek Petrol-Gaz Milli Holding’e 85 milyon dolarlık kredi verdi. Özbek Pamuk Sanayi Birliği, 2009-2011 yılları arasında 27 ayrı pamuğu temizleme ve tekrar işleme tesisinin modernize edileceği ve bunun için 81.7 milyon dolarlık yatırım yapılmasının öngörüldüğünü açıkladı. Japonya Enerji ve Sanayi Teknolojileri Geliştirme Kuruluşu (NEDO), Taşkent Termik Elektrik Santralinin modernize edilmesi amacıyla 33 milyon dolarlık kaynak sağladı. Özbek Petrol-Gaz Milli Holding Başkanı Ulugbek Nazarov, UzKorGasChemical Özbek-Güney Kore Ortak Şirketinin proje değeri 3.3 milyar dolar olan Ustyurt Gaz Kimya Tesisinin yapım çalışmalarına 2010 yılın ilk üç aylık döneminde başlayacağını söyledi. AIDS, Verem ve Sıtmaya Karşı Global Fon Yönetim Kurulu, Devlet Sağlık Reformları Programı kapsamında 2010-2014 yılları arasında verem hastalığıyla mücadele etmek amacıyla Özbekistan’a 50.6 milyon dolarlık maddi yardım yapılmasını kararlaştırdı. Bu çerçevede 31 Aralık 2011 tarihine kadar devam edecek ilk proje için 12 milyon 98 bin dolarlık yardım anlaşması imzalandı. Dünya Bankası Temsilciliği’nden yapılan açıklamada, Özbekistan’da okullarda eğitim sisteminin geliştirilmesine yönelik projelerin finansmanı için 28 milyon dolarlık kredi verilmesine ilişkin bir anlaşmanın imzalandığı belirtildi. Asya Kalkınma Bankası, Kaşkaderya’daki Talimarcan Termik Eelektrik Santralinin modernize edilmesi amacıyla yürütülecek proje çalışması için 1.5 milyon dolarlık maddi yardım sağlama kararı aldı. Öte yandan banka yönetiminin kırsal kesimlerde içme suyu sisteminin geliştirilmesi amacıyla hazırlanan projelerin finansmanında kullanılmak üzere 300 milyon dolarlık kredi verilmesini kararlaştırdı. Özbekistan’ın kalkınmasına yönelik projeler, hibeler ve krediler bu kadarıyla kalmıyor. Bunlar sadece bir kaçı. KAYNAKLAR: -Özbekistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği -T.C.Özbekistan Büyükelçiliği Basın Bültenleri -http://www.altinmiras.com -http://www.turkey.mfa.uz/ _________________________________________ *Süleyman MERDANOĞLU (altinmiras-w@tr.net) Özbekistan Uluslararası Altın Miras Vakfı Ankara Bölümü Başkanı