. Toplumların kullandıkları yazı sistemleri; bulunduğumuz hız

çağında, hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden

birinde yer almaktadırlar. Bu yazı kategorileri şunlardır:

. 1. Sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri.

. 2. Özel harf de bulunduran yazı sistemleri.

. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri, birinci lig yazıları

olup teknik gelişmelerin tüm olanaklarından yararlanırlar. Çünkü

bu yazılar, tüm programlara ve yeni gelişmelere uyumludurlar ve

işlemlerde hızı azaltmazlar.

. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve

kullanılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar.

Ama yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun

için aracı programlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın

ve personelin birim zamandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her

font özel harfleri desteklemez. Almanlar bu durumdan kurtulmak

için; yakın bir geçmişte, yüzlerce sene kullandıkları ve büyük B

harfinin aşağıya doğru kuyruklu bir biçiminde olan özel harfi terk

ederek onun ses değeri olan iki “SS” harflerini kullanmaya karar

verip uygulamaya hemen koymuşlardır. Başka bir ifade ile “harf

tasarrufu” prensibini ( !?. ) bozmuşlardır. Böylece yazıları birinci

lige uyumlu duruma geçmiştir.

. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından

bir yüzyıldan daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan

(başka bir ifade ile tarihsel derinliği olan), dilbilimin tüm bilimsel

kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu

ve kullanışlı” duruma getirebilen, onun güzelliğini gösterebilen ve

birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı sistemidir.

. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen

özellikleri noksansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu tam

kanıtlamak için, Adıge Yazısı’nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:

. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi

değerindedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye

özgüdür. Dillerin yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile

uygun olarak o dile özgü olan ses değerleri taşıyabilmektedirler.

“ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile uygun düşmekte

ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye uygun

olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.

. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi

değerindedir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban da, “ i “ harfini “kalın ı”

sesi değerinde kullanmıştır. Batılılar da, Türkçe ve Doğu Avrupa

dillerinin “ kalın ı ” seslerini aynı şekilde yazmaktadırlar. İnternette

de durum öyledir.

. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ”

sesi ile “ h ” sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.

. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında

kalan 23 latin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve

Türkçe’de olduğu gibidir.

. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları,

hem Batı yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine

uygundurlar.

. Yukarıdaki açıklamalardan tam olarak görüldüğü üzere, Adıge

Yazısı (Adighe Txik’er), aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:

. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.

. b. Kuruluşu Batı yazı normlarına tam uygundur.

. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan diğer dillerin yazıları ile

barışıktır.

. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.

. e. Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”

duruma getirebilmektedir.

. f. Birinci kategori yazı sistemlerinin tüm özelliklerine sahiptir.

. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge

Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek

yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek

yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir.



Yılmaz Özcan

30.03.2014

K.Maraş-Turkey



G’IVOGE UACHH’AMAXUE



Sy kuec’im yisa sy binxer

Fic’epxhuew dene fig’uat?!.

Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer

Bidzice fxuesc’iw fisp’at!



Sy zaque guibqham sig’yvnew

Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?

“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”

Hapxuede xabze fxelhat?!.



Yigyi psi werxer sy nepsiw

Fe binxem chh’ak’e g’ojex!

Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw

Fe fig’aslhixhuew soplhix!



Zem yiniw sy pcher xizociry

Xim hadiric’k’e siflhoxhu!

Fizmilhaqhuijiw sizeciw

Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.



Fe fizdyk’awe xeku daxer

Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.

Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer

F’iqhuem har xesiw beqhuaw.



Adighe lhepqiw sy binxer

Dene lhenique apxhua?!.

Fig’ixueg’uejit sy apl’em,

Zew t’isijins sygu beghar!..



BALHQAR Fowset





. ADIGHE PCHACHE TH’AMADEM YI XHUAXHUER



. Qafqas Zawejhim; Adighe Lhepqim nat’e g’ixhuyc’as, muh’ajir qhogu

haner. Adigher chizebghiridza xhuas, mi duneeyijhim. Yit’aney lepqir yi

wijh yitas, yixhuimejiniw yilhes myn bjiqhak’e g’ideqhoguirig’ua yi xabzer,

yi bzer, yi psem g’yqhaxhua xhuask’er. Adighe Lhepqim yi psem yi detxene

zexec’ery, guawey, guif’eqhuey; zexypchewre g’eeg’uek’a yi pcinalhexerras,

nobereey Adighe denek’e chixetiry Pasereey Adighe Guipsisem yezicel’ejir.

Adigherra-am jizi-aar: “Psalhem g’ymik’ar, Adighe Pcinem g’ipxhuy-uetens!..”

Mi qhibze g’aafejhxer xuedes h’alhe-uibzem. Dy blek’ar gui-aqhuemy, xuedes

g’ibja-a guixem. Th’am; dy g’ag’uenir, zi lhepqicxue zeriwbidijinum yeey yic’!

. Harasy yigyi nobereey konserim fig’idoqhablaqha! Yigyipstu fizede-uenu

g’aafem yi ts’er, “H’apts’eey G’aafejh” jy-aw haras.





. TANRI DİLİ VE YAZI DİLİ



. “Tanrı’nın insanlara bildirdiği hususlar”ın yazıyla anlatılmasından

ileri gelmiş olsa gerek, yaklaşık olarak üç bin yıl kadar önce yaşamış

olan Eski Adıgeler; yazıyı, “Tanrı Dili” olarak adlandırıp yaymışlardır.

O devri takip eden asırlar içinde Adıgeler’in; “Tanrı Dili’nden, bilimden

ve yazı dilinden” uzaklaştırılması sonucu güçten düşmelerinden sonra,

“Tanrı Dili”nin anlamı da değişerek “damga” olmuştur. Son birkaç asırda

Adıge aile armaları ve damgaları olarak kullanılan Adıge Hiyeroglifleri,

günümüzde de Th’abze adı ile anılmaktadırlar.

. Hiyeroglifler ilkel yazılardır. Arkeolojik değer ifade etmektedirler.

Çeşitli toplumların farklı hiyeroglifleri olmuştur. Bu yazılardan bazıları,

asırlar boyu süren bir zaman içerisinde peyderpey değişime uğrayarak

gelişim göstermişler ve gelişimlerini tamamlayarak günümüzde kullanılan

harf sistemleri oluşmuştur.

. Kullanıldığı dilin yazısını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma

getiremeyen yazı sistemi; çağımızda, o dili artık fazla yaşatamıyacaktır.

Başka türlü ifade etmek gerekirse; yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve

kullanışlı” duruma getiren yazı sistemi olmayan veya olsa da sahipleri onu

kullanmayan bir dil, artık çok yaşayamayacaktır…

. Böyle bir vahim durum; bu zamanda, Adıgece için de söz konusudur!..

Yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiremeyen yazı

sistemi ile Adıgece de, artık daha fazla yaşayamayacaktır!..

. Ancak kısa yazılarda açıkladığımız “Adıge Yazısı”nı toplumca etkin bir

şekilde kullandığımız takdirde, Adıgece çağımızda ve gelecek zamanlarda

yaşayabilecektir. Bu yazı, Adıgece’yi taşıyabilecek ve onu yaşatabilecek

olan bir yazı sistemidir. “Adıge Yazısı;” Adıge Dilbilimcileri'nin yüz yıldan

fazla bir zaman içerisinde peyderpey çalışarak beraberce (anonim olarak)

ortaya çıkardıkları ve Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve

kullanışlı” duruma getiren, onun güzelliğini gösterebilen ve alternatifsiz

olan tek yazı sistemidir.

. Adıgeler; gecikmeden, tüm kültürel işlerimizi ve çalışmalarımızı koordine

ederek, “Adıge Yazısı”nı kullanarak Adıgece ile çalışmalara başlamamız

gerekmektedir...



Yılmaz ÖZCAN

2014 Yılı





. TH’ABZEMRE TXIBZEMRE



. “Th’am ts’ixuxem g’aaxuy-uexuaxer” txibzek’ey g’aa-uetaqhanty,

yilhes mynych yiqhuineqhu yape psewa pasereey Adighexem; txibzer,

“Th’abzew” ya-uas. Ha lhexhanem k’elhig’ue zemanxem Adighexer

“Th’abzem, c’eniqhaxem, txibzem” pe-ac’e xuaqhaxhuiw daqhaxuexaxe

newijh, “Th’abzem” yi mainery zeg’uek’iry “damiqha” xhuas. Yilhesyche

zi-t’uch lhandere winaqhue damiqhaxew zirah’a Adighe xiyerogulyfxem

chh’ak’e nobey Th’abze ja-ar.

. Xiyerogulyfxem, arke-olojyy qiymet ya-as. Lhepq guerexem, pasereey

zemanxem xiyerogulyf txiqha chh’axuexer chizirah’aas. Xiyerogulyf txiqha

guerexery; yilhesyche kued g’axhu zeman g’uets’im chizeg’uek’iwre ya

g’axhuiniqhaxer yiryquiry dy zemanim chizirah’a h’arf systemxer g’axhuas.

. Chizirah’a bzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”

g’azimiqhaxhu txik’e systemim; ha bzer, dy zemanim chyqhapsewijifinu-am.

Neqhuec’iw jit-ame; yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”

g’aziqhaxhu txik’e system zymi-a ye yi-aw chitimy zeeyxer har zeezimih’a

bzer, mi lhexhanem kuedire chıpsewijifinu-am…

. Hapxuedew zi g’uedijiniqha; mi lhexhanem, Adighebzemy chh’achit-s!

Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu,

xamem g’idywxil’a txik’e systemimk’e, Adighebzery kuedire psewijifinu-am!..

. Hawe txiqha k’ec’xem g’ichit-ueta “Adighe Txik’er” yeg’uire-yechh’iw,

yiryquiw zeeth’ame, Adighebzer psewifinus. “Adighe Txik’er;” mi zemanimy

g’ag’uenu zemanxemy Adighebzer chizih’ifinu, chiziqhapsewifinu zi txik’e

systems. “Adighe Txik’er;” Adighebze C’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu

zi zeman k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew (anonymiw)

witikuim g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere

zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif alternatyfince txik’e system zaques. Ha txik’e

systemir zeeth’awe Adighebzek’e tinciw ditxefinus, dilejhefinus.

. “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem f’iwe dateelejhih’ime;

Adighexem c’exiw zig’adiwjhijifinus, Adighebzery xexhuewre psewifinus.

. Adighexer; dimiguivew, dy uexuiqhuexemre dy lejheniqhaxemre ko-ordyne

zidetc’iw, “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem dateelejhih’iwe

dixueejhen xueey g’oxhuir…





. YEMUZ Yilmez

. 2014 Qha





. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATMALIYIZ!..



. Değerli Adıgeler,



1. “Slav Yazısı’nın Adıgece’ye uygun yazı olduğu” söyleminin artık

inandırıcılığı kalmamıştır. O söylemin doğru olmadığını; politik ve

ideolojik mülâhazaların dışında tam bilimsel olarak kanıtlayalım:

. Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olup, Slav dillerinden farklı olarak,

ünsüz harfi çok olan heceyle oluşan kelimeleri ve onların kullanım

yoğunlukları fazladır. Slav Yazısı’nın dik çizgili biçimdeki harflerinin

sayısı çoktur. Bu harfler, çok ünsüz harfli heceyle oluşan kelimelerin

yazılarını metin (tekst) içerisinde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”

duruma getirememektedirler. Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece metin

(tekst) içerisinde; çok ünsüz harfli hecesi olan kelimelerin harflerinin

seçilmeleri, seslerinin anlaşılmaları ve bunların anlamlarının okuma

süresince zihinde tutulması çok zor olmaktadır. Başka bir ifade ile

söylemek gerekirse, bu yazının imlâsı Adıgece’ye ağır gelmektedir.

Slav Yazısı; Adıgece’de, insanın algılama ve ruhsal yapısına uygun

bir yazı oluşturamadığı için, Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece yazıların

okunmaları zevkli değil, tam aksine sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, insanı

Adıgece ile yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmaktan

uzaklaştırmaktadır. Bundan dolayı Kafkasya’da Adıgece’yi bilenler

gittikçe azalmaktadır.

. Yeterinden çok daha uzun bir zaman olan 80 yıllık uyguluma, Slav

Yazısı’nın Adıgece’ye uymadığını göstermiştir. Bu duruma rağmen Slav

Yazısı’nın kullanılmasına devam edilmesi için ısrar edilmesi ve kanunla

yasak getirilmesi, çok haksız bir durumdur. Bu yazı, Adıgece bilenleri

gittikçe azaltmasaydı haklı bir nokta olabilirdi. Yönetimler; zulüme

ve kültürel jenoside devam etmek istiyorlarsa, bu, onların bileceği bir

husustur. Biz; insanlar arasında antipatiyi arttıran değil, saygı ve sevgiyi

arttıran ilişkilerin çoğaltılmasından ve bunun için adaletli olan kararların

alınmasından yanayız. Elbet ileride adaleti gerekli gören yönetimler de

olacaktır. Ancak adaletli kararlara ulaşmak için geçecek olan zaman,

bütün insanların zararıdır.

. Slav Yazısı; teknik olarak Adıgece’ye uygun olamadığından, 80 yıldır

Adıgece’yi nefes aldırmadan boğmaktadır. Artık Adıgece’yi öldürmek

üzeredir. Çok aleni olan bu durumu, Adıgeler gecikmeden muhakkak

görebilmeliyiz.

2. Adıgece’nin ölmesi demek, Adıge Kültürü’nün de ölmesi demektir.

Adıge Kültürü, Dünya'ya güzellik katan bir kültürdür. Adıge Kültürü’nü

oluşturan Adıgece ölmese daha iyi olur, diye düşünüyorum.

3. Size, Adıge Yazısı’nı (Adighe Txik’er’i) açıklayan yazıları ilişikte

sunuyorum.

4. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından bir

yüzyıldan çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan, dilbilimin

bütün bilimsel kriterlerine uygun olan, Adıgece’nin yazılarını yeterli

olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiren, Adıgece’nin ne kadar

güzel olduğunu gösterebilen ve alternatifsiz olan tek yazı sistemidir.

5. Adıgece’nin yaşayabilmesi için; Adıgeler, gecikmeden toplumca

Adıge Yazısı’nı kullanmaya başlamamız gerekmektedir. Onu çabuk

bir şekilde Adıgelere öğretebilmemiz için, para ve pul gerektirmeyen

çok kolay bir işi toplumca yapmamız gerekmektedir. Önerim olan o

kolay iş şudur:

. İlişikteki yazılarda açıklanmış olan “Adıge Yazısı”nı; tanıdığımız

tüm Adıgeler’e ulaştırıp onlara tanıtalım ve öğretelim. Gençlerimize,

şarkı ve şiirlerini “Adıge Yazısı” ile yazmalarını önerelim. “Adıge

Yazısı”nı hiç gecikmeden çocuklarımıza öğretelim.

6. O kutsal işimizi, beraberce en çabuk şekilde gerçekleştirmemiz

gerektiği hususunda, bütün Adıgeler’e ricada bulunuyorum!

7. Adıgece’nin yaşamasını sahiden istiyorsak; o kolay işimizi bir

an evvel toplumca yapmamız gerekmektedir. Onu müteakiben de

çok çabuk bir şekilde Adıge Kültürü’nü, “Adıge Yazısı” ile Adıgece

yazarak onları da Adıgeler’e ulaştırmamız gerekmektedir.

8. Adıge Yazısı üzerinde kimseyle hiçbir polemiğe girmeden onu

hemen kullanmaya başlamamız; güzel biçimlerde, doğru olarak ve

üzerinde özenerek kullanmamız gerekmektedir…

9. Adıgece’yi geliştirerek yaşatmazsak, toplumsal işlerimiz hiçbir

zaman düzelmeyecektir. Adıgece’yi geliştirerek yaşatmalıyız!..

. Gerçek Adıge Ruhu olan Adıgeler! Sizi çağırıyorum!



. ADIGECE ÖLMESİN!..

. GELİNİZ!

. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATALIM!..



Yılmaz ÖZCAN

30.03.2014

K.Maraş-Turkey





. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DQHAPSEWIN XUEEYS!..



. Adighe Lhap’exe,



1. “Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’axhuiw” jizi-axem, pejiw ja-ar-am.

Ha psalher, habi hatk’e dy f’ech xhuin xueey-am. Ha txik’er Adighebzem

zerideemig’uir, mibdeejim g'ichit-uatew mys g’idoqhalhaqhuir:

. Adighebzem, neqhuec’ bzexem xuemidew maq de-u kued yi-as. Slav

bzexemy xuemidew, maq de-u h’arf kued zixet maqilh zy-a psalhexemre

hapxuede psalhexem ya zeeh’aniqhaxemre yikueds. Zadew yitxhaa form

zy-a h’arfxer zykued Slav Txik’em; maq de-u h’arf kued zixet maqilh

zy-a psalhexemre hapxuede psalhexem ya zeeh’aniqhaxemre zykued

Adighebzem yi txiqhaxer, yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”

g’yqhaxhuif-am. Yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”

g’azimiqhaxhu txik’e systemimk’e txa “txik’e qhuazemre grameerimre

psalhalhemre;” Adighebzer, yiryquiw “zeeh’aqhuaf’e” g’aaqhaxhuif-am.

Yiryquiw zeeh’aqhuaf’e g’amixhua Adighebzer; zeeh’anir, xeqhaxhuenir,

qhapsewinir guiqhu mexhuir. Habi chh’ak’e Slav Txik’er; Slav Bzexem

zareeg’uxem xuedew Adighebzemy yeg’u g’axhu-am. Slav Txik’em, qha

80 lhandere Adighebzer yimiqhabawew yeeth’aler. Har yigyi Adighebzer

yiqhal’enim nesas. Naxuew witikuim yit ha g'axhug’aac’er; Adighexem,

dimiguivew tlhaqhuifin xueeys.

2. Adighebzer l’eme, habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry l’enus. Adighe

Kuilturir, Duneeyim daxaqha g'ixezilhh'a zi kuilturs. Adighe Kuilturir

g’aziqhaxhua Adighebzer mil'eme, nexhif' xhuinuwe solhiter.

3. “Adighe Txik’er” g’azi-uate txiqhaxer, nipic’awe nifxuizoqhah’ir.

4. “Adighe Txik’er;” Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu

zi zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew witikuim

g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere

zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif, Adighebzer sit xuedyziw zeridaxer

g’aziqhalhaqhuif, alternatyfince txik’e system zaques.

5. Adighebzer psewifin chh’ak’e; Adighexem xamexem, ziguerxem

g’aak’elhitmig’uih’iw, haxem zadmiqhaqhaguivew, zerijilew “Adighe

Txik’er” zeeth’awe dixueejhen xueey g’oxhuir. “Adighe Txik’er” dy

Adighexem c’exiw yadqhats’ixuiw yadqhac’efin chh’ak’e, zyk’ parere

pulire xueey g’azimiqhaxhu zi uexuiqhue tincir zerijilew tc’en xueey

g’oxhuir. Adighexem tekylyf nifxuesc’ ha uexuiqhue tincir miras:

. Nipic’a txiqhaxem g’ichi-ueta “Adighe Txik’er;” tts’ixu Adighexem

psomy yalhedqha-asiw yadivqhaqhaac’e. Adighe c’aleqhualexem; ya

wisexer, ya weredxer, ya ci-yrxer, Adighe Txik’emk’e yatxin zerixueeyir

tekylyf yaxuidevqhac’. Zyk’ dimiguivew “Adighe Txik’er” dy ts’ig’uxem

yadivqhaqhaac’e.

6. Ha dy uexuiqhue lhap’er, zerijilew zec’iqhuiw, c’ex didew dqhazec’en

zerixueeyimk’e, Adighexem psomy sinivolhe-uir!

7. Adighebzer zeripsewinim pejiw dixueeyiwe chitime, ha dy uexuiqhuer

zerijilew c’exiw tc’en xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewe dip’ac’ewe dy

Adighe Kuilturir Adighe Txik’emk’e Adighebzew ttxijiw haxery c’exiw

Adighexem yaxuinedqhasin xueey g’oxhuir.

8. Adighe Txik’em yi c’i-uim zimy polemiky cheedmiqhac’iw, zi maxue

yape gyic’e c’eddzew zeeth’awe dixueejhen; zaxuew, yeg’uire-yechh’iw,

yi c’i-uim ditee-azezih’iw zeth’an xueey g'oxhuir…

9. Lhaxha tf’elhir yi uink’ibzery yiqhuisew zif’eddziw, “Adighe Txik’er”

zeeth’aw dy Adighebzer xedqhaaxhuew dqhapsewiniwe dixueemijheme,

pchil’iniqhar qiyametir g'asixu diwixinu-am. Amalincew “Adighe Txik’er”

zeeth’aw dy Adighebzer xedqhaaxhuew dqhapsewin xueey g’oxhir!..

. Adighepse Pej zy-aj Adighexe! Fe sinivoge!



. ADIGHEBZER YIREEMIL'E!..

. FIG’AAG’UE!

. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DIVQHAQHAPSEW!..



YEMUZ Yilmez

30.03.2014

K.Maraş-Turkey



. ADIGE YAZISI



“ADIGE YAZISI”NIN OLUŞUMU



1. Ünsüz seslerin arkalarında onlara bitişik olarak gelen bağımlı ünlü

sesler; “ a , aa , e ,ee , i , o , u , uu , y ” sade ünlü harfleri ile yazılırlar.

2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” ünsüz seslerinin (harflerinin) arkalarında

gelen “ kısa a ”sesi bir “ a ” harfi ile ve “ uzun a ” sesi iki “ aa ” harfi ile

yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ kısa e ” sesi bir “ e ”

harfi ile ve “ uzun a ” sesi ise bir “ a ”harfi ile yazılırlar.

3. “ İnce-uzun e ” sesi, her zaman iki “ ee ” harfi ile yazılır.

4. Türkçe’deki “ kalın ı ” ünlü sesi, Adıgece’de “ i ” harfi ile yazılır.

Ancak “ y ” harfinin arkasında gelen “ i ” harfinin sesi, daha ince

olarak okunur.

5. “ o ” harfinin sesi uzun olarak çıkar.

6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” ünsüz seslerinin arkalarında gelen

“ yarım u ” sesi bir “ u ” harfi ile ve “ uzun u ” sesi iki “ uu ” harfi ile

yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ uzun u ” sesi ise bir

“ u ” harfi ile yazılır.

7. Türkçe’deki “ ince i ” ünlü sesi, Adıgece’de “ y ” harfi ile yazılır.

Ancak “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen “ y ” harfinin sesi yarım

ünlü olarak çıkar.

8. Yan yana gelen iki “ yy ” harfinden önde olan “ y ” harfi onun ünlü

sesini ve arkada olan “ y ” harfi ise onun ünsüz sesini gösterir.

9. Sade ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak geldiklerinde

“ a , aa , ee , i , o , uu , y ” sade ünlü harfleri ile ve kelimelerin içlerinde

ya da sonlarında geldiklerinde harflerinin önlerine kısa çizgi ( - ) işareti

konarak “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ” grupları ile yazılırlar.

10. Birleşik ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak

geldiklerinde “ ua , ue , uee , ui , uy ” birleşik ünlü harfleri ile ve

kelimelerin içlerinde ya da sonlarında geldiklerinde birleşik harflerinin

önlerine kısa çizgi ( - ) işareti konarak “ -ua , -ue , -uee , -ui , -uy ”

grupları ile yazılırlar.

11. Serbest ünüz seslerin bir kısmı sade ünsüz harfleri ile ve bir kısmı

ise birleşik ünsüz harfleri ile yazılırlar.

12. “ c ” harfi “ ince ş ” sesini ve “ ch ” grubu ise “ kalın ş ” sesini gösterir.

13. “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen ince ünlü harfler; onları, ince

ünsüz sesleri ile okutur. Ancak “ gegu ” kelimesinin “ ge.. ” grubu,

“ dje.. ”sesiyle de okunabilir.

14. Ünsüz ses olarak gelen “ h ” harfi, kesintisiz olarak çıkan ses

gruplarını oluşturur.

15. Arapça’nın “AYIN” harfinin ünsüz sesi, “ i ” harfi ile yazılır.

16. “ x ” harfi, normal olarak “ ince k ” sesi ile “ h ” sesinin birleşimi

bir sesle okunur. Ancak çoğul eki olarak gelen “ xe ” grubu, Türkçe’nin

“ ha ” sesiyle de okunabilir.

17. “ g , k , u ” harflerinin arkalarında olmadan tam ünlü harflerin

önlerinde veya arkalarında gelen “ y ” harfi, Türkçedeki ünsüz sesi

ile okunur.

18. Sıkılmış ünsüz sesler, ünsüz harflerinin arkalarına apostrof ( ’ )

işareti konarak yazılırlar. “ g’ ” grubunun apostrof işareti “ g ” harfinin

kalın ünsüz sesini ve “ k’ ” grubu nun apostrof işareti ise “ k ” harfinin

ince ünsüz sesini sıkar.

19. Birleşik ünsüz harflerin birleşen harfleri; biribiri arkasında ama

birleşmeden ayrı sesler olarak geldiklerinde, aralarına kısa çizgi ( - )

işareti konarak yazılırlar.

20. Adıgece’nin “zarf-fiil” kelimeleri; seslerin yazılışlarına örnek olarak

verilen kelimelerden “zarf-fiil (gerundium)” olanların yazıldıkları gibi

yazılmalıdırlar.



. - 1 - 2014 Yılı - Yılmaz ÖZCAN





ADIGECE’NİN SESLERİNİN YAZILIŞLARI

. (KABARTAY DİYALEKTİ)



“ a = kısa a ” sesi olarak: “ aa = uzun a ” sesi olarak:

( g’ ) g’ah’ : getir . . g’aah’ : getiriyorlar

( h ) ha : o (zamir) . . haa-a : değil, hayır

( h’ ) xeh’at : giriyordu . . xeh’aat : girmişti

( q ) qab : kabak . . qaabze : temiz

( q’ ) q’a : mezar . . q’aachh’a : mezar başı

( qh ) qha : yıl, sene . . qhaatxe : ilkbahar

( xh ) yitxha : çizgi çiz . . yitxhaat : çizilmişti



“ kısa e ” sesi: “ a = uzun a ” sesi olarak

mel : koyun maze : ay

ne : göz dame : kanat



..ee

f’eey : kirli teep’e : üstünü ört, kapat

yeeky : adım atıyor g’eex : (ot) biçiyor; aşağıya in



..i

ci : at zi : bir

yiz : içi dolu bide : sert



..o

nobe : bugün xoh’a : giriyor (suya vb.)

bo : ahır txuog’ue : bizim için gidiyor.



. “ u = uzun u ” sesi olarak

. bzu : kuş

. t’u : iki

..y

sy : benim sych : üç bıçak

cyt’ : iki at g’yx : içinden çıkar



..yy

cyyin : bir şeyi uzatmak k’yyin : bağırmak

byy : düşman fyyin : ıslık çalmak



a , aa , ee , i , o , uu , y

ane : yemek masası ot : kenarında duruyor

ade : pense, kıskaç oh’a : kenarına yaklaşıyor

aax : ondan alıyorlar uuwin : ulumak

aaxar : ondan aldıkları uuwir : uluyan

eeyin : kötü olmak yt’ : iki el

eex : o ondan alıyor yxir : elinden aldığı şey

ix : ondan al

iqhin : elinde bulundurmak



-a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y

jis-at : söylüyordum t-ok’ : önümüzden çekiliyor

yip-at : boyuyordun si-ot : önünde duruyorum

jis-aat : söylemiştim ne-u : insan yüzü, sima

jy-aat : söylemişti xee-u : içine batırıyor

s-eex : elimden alıyor g’a-uuwt : uluyordu

p-eex : senden alıyor de-uuwir : beraber uluyan

t-ix : elimizden al g’if-yxt : elinizden alıyordu

s-ix : elimden al p-yxar : senden aldığı şey

ye-i : “inat” ünlemi

acri-i : aşure



- 2 -



ua , ue , uee , ui , uy

uax : açıyorlar uixin : açmak

uade : kenarına dikiyorlar uiv : kalın

ueten : açıklamak uyxir : açmakta olduğu şey

uexu : iş uyder : kenarına diktiği şey

ueex : açıyor

ueede : kenarına dikiyor



ua , -ue , -uee , -ui , -uy

so-uate : açıklıyorum g’i-uik’ : bu yana çekil

zi-uax : açıyorlar t-uik’ : önümüzden çekil

p-ueten? : açıklar mısın? f-uyxt : önünüzden alıyordu

s-uetin? : masaj yapayım mı? s-uyxir : önümden aldığı şey

t-ueex : önümüzden alıyor

zi-ueex : açıyor



b

nibe : karın

c

cate : kaymak

ch

chabe : yumuşak

d

danew : ipek olarak

dz

dzeliw : söğüt olarak

f

fe : siz; deri

g

gaz : gaz

gerc : fasulye

gegu : oyun; düğün

gy

gyane : gömlek

yigyi : şimdi

yeegy : eğiriyor

gu

degu : sağır

gh

jighiw : ağaç olarak

h

hane : anne

hade : baba

i

ialemet : acayip

maine : mânâ, anlam

j

bajew : tilki olarak

jh

jhi : eski; rüzgâr

k

karton : karton

kontrol : kontrol

kezuwe : sırayla

ky

kyar : çatlamış olan

yakyiw : onlar adım atarak

yeeky : adım atıyor

ku

h’akuiw : fırın olarak



- 3 -



l

li : et

lh

lhi : kan

m

maze : ay

n

ne : göz

p

pe : burun

q

qab : kabak

qaabze : temiz

g’aqeeyin : genirmek

qoplhe : zulaya bakıyor

qoh’a : ardına geçiyor

qu

mequiw : kuru ot olarak

qh

qha : yıl

qhaatxe : ilk bahar

qheeyin : ağıtla ağlamak

qhu

meqhu : kuru hale geliyor

r

weram : cadde

s

se : bıçak

wines : evdir

t

mate : sepet

ts

tsi : yün

v

guiven : gecikmek

w

wade : çekiç

x

xade : bahçe

xoh’a : katılıyor

xu

nexu : ışık

txuog’u e : bizim için gidiyor

xh

pxha : odun, ahşap

xheeyin : kımıldamak

xhu

g’axhuiw : oluşarak

y

yatx : yazıyorlar

yege : oku; çağır

yoge : okuyor; çağırıyor

z

ze : bir defa, bir kez



- 4 -

c’

c’ale : genç

f’

maf’e : ateş

g’

g’ag’uen : gelmek

g’aag’ue : gel

g’eege : oku; çağır

g’oplhe : bu yana bakıyor

g’oh’a : ortaya çıkıyor

g’u

yeg’u : uygun

h’

h’alhe : yük

k’

k’apse : halat, ip

nek’eguugu : göz arpacığı

l’

l’i : erkek, er, adam

p’

p’e : yatak; yer

yip’-a? : beslemiyor mu?

q’

q’a : mezar

q’u

q’uih’ : gemi

t’

nat’e : alın

g’yt’-am : kazmıyor

ts’

ts’e : isim, ad



xuezin : Cer xued-zas: Sütünü süzdük. zin : Cer d-zas : Sütü süzdük

yisen : Pqor yit-sas : Direği diktik xesen: Jigh xet-sas : Ağaç diktik



g’uenu : gidecek (gelecek zamanda). g’ueniw : gitmek için (zarf-fiil).

yidinu?: dikiş dikecek mi? ( ” ” ). dzeliw : söğüt olarak ( ” )



- 5 -





. ADIGHE TXIK’ER



. “ADIGHE TXIK’ER” G’IZERIXHUIR



1. Maq de-uxem ya wijhxem g’ytxew habixem g’aaguetxew g’aag’ue

maq ui zeecexer; ya “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu , y ” maq ui h’arf

zaquexemk’e dotxir.

2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue

“ a k’ec’ ”maqir zi “ a ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqir “ aa ” h’arfyt’k’e

dotxir. Hadireey maq de-u-xem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ e k’ec’ ”

maqir zi “ e ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqiry zi “ a ” h’arfk’e, dotxir.

3. “ e psiqhue-k’ih’ ” maqir, sitim chiqhuey “ ee ” h’arfyt’k’e dotxir.

4. Tirkuibzem yi “ ı ” maq ui qhuimir, Adighebzem “ i ” h’arfimk’e

chidotxir.

5. “ o ” h’arfim yi maqir, maq ui k’ih’iw g’ok’ir.

6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw

g’aag’ue “ u nique ”maqir zi “ u ” h’arfk’e, “ u k’ih’ ” maqir “ uu ”

h’arfyt’k’e dotxir. Hadireey maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue

“ u k’ih’ ” maqiry zi “ u ” h’arfk’e dotxir.

7. Tirkuibzem yi “ i ” maq ui psiqhuer, Adighebzem “ y ” h’arfimk’e

chidotxir. “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ y ” harfim yi

maqir, maq ui niquew g’ok’ir.

8. Zebqhadetiw g’aag’ue “ yy ” h’arfyt’im yape yit yi “ y ” h’arfim habi yi

maq uir, yawijh g’yt yi “ y ” h’arfimy habi yi maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.

9. Maq ui guek’ zaquexer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya

“ a , aa , ee ,i , o , uu , y ” maq ui h’arf zaquexemk’e, psalhexem xetxew

ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’

( - ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ”

guipxemk’e dotxir.

10. Maq ui guek’ zeguetxer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem

ya “ ua , ue , uee , ui , uy ” maq ui h’arf zeguetxemk’e, psalhexem

xetxew ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arf zeguetxem ya

pexem yequa k’ec’ ( - ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -ua , -ue , -uee , -ui ,

-uy ” guipxemk’e dotxir.

11. Maq de-u xuytxem ya zi ah’ar ya maq de-u h’arf zaquexemk’e, ya

zi ah’ary ya maq de-u h’arf zeguetxemk’e dotxir.

12. “ e , ee , y ” h’arfxem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g , k ” h’arfxem,

Adighebzem cha-a ya maq de-u psiqhuexemk’e doger. Hawe “ gegu ”

psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ ge.. ” guipim, “ dje..”

maqk’ey deegefinus.

13. Maq de-uiw g’aag’ue “ h ” harfim, zepimiwiw g’yk’ maq guipxer

g’eeqhaxhuir.

14. Maq ui psoxem ya pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ i ” h’arfim,

Iarapibzem yi “AYIN” h’arfim yi maq de-uimk’e doger.

15. “ g , k , u ” h’arfxem ya wijhxem g’ymitiwe maq ui h’arfxem ya

pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ y ” h’arfim, Tirkuibzem chy-a yi

maq de-uimk’e doger.

16. Maq de-u xuizaxer, ya maq de-u h’arfxem ya wijhxem apostrof ( ’ )

naqhicher g’iguetlhh’awe dotxir. “ g’ ” guipim yi apostrof naqhichem,

“ g ” h’arfim yi maq de-u qhuimir yeexuizir. “ k’ ” guipim yi apostrof

naqhichem, “ k ” h’arfim yi maq de-u psiqhuer yeexuizir.

17. H’arf zeguetxem ya h’arfxer zek’elhipitiw hawe maq chh’axuexew

g’ichig’uexem, habixem ya h’arfxem ya zexuakuxem yequa k’ec’ ( - )

naqhiche detlhh’awe dotxir.

18. Adighebzem yi “zerixhu-c’ik’e” psalhexer, chapxhaxem yaxet

“zerixhu-c’ik’e (gerundium)” g’axhu psalhexer zeritxaxem xuedexew

ttxin xueeys.



. - 1 - 2014 Qha - YEMUZ Yilmez





ADIGHEBZEM YI MAQXEM YA TXIK’EXER

(QABERDEEY DIYALEKYTIR)



MAQ CHAPXHA PSALHEXER

..a (maq ui zeece k’ec’ ye maq ui zeece k’ih’)

g’ah’, h’a , qab, qha (maq ui k’ec’iw), dame (maq ui k’ih’iw), maxue

..aa (maq ui zeece k’ih’)

g’aah’, g’aag’ue, yih’aas, qaame, qhaatxe, lhexhaa

a (maq ui guek’ k’ec’)

ane, ade, aze, ache, ase, abe;

yiy-am, jit-at, wive-at, yi-ar, jy-ar, yiry-at

aa (maq ui guek’ k’ih’)

aax , aaxir, aaxt, aaxhce, aaxh, aaw;

yi-aa-am, jit-aat, wive-aat, yi-aar, jy-aar, yiry-aat

b

bac, bide, nibe, ziwibidir, qab, c’ib

c

cate, ce, cent, yeece, nisace, quec, guec

ch

chabe, chen, ache, guache, g’ach, wech

c’

c’ale, c’e, mac’e, qhaac’e, xuec’, nec’

d

danew, de, made, xede, yeed, wered

dz

dze, dzin, teedzen, badze, yeedz, g’adz

..e (maq ui zeece k’ec’)

mel, yege, ne, pe, jhe, se

..ee (maq ui zeece k’ih’)

teep’e, f’eey, teedzen, jee-a

ee (maq ui guek’ k’ih’)

eex, eeyin, eeyt, eeyir, eeys, eeyiwe;

g’i-eex, s-eex, f-eexir, zi-eex, xue-eeyin, t-eexir

f

fe, falhe, yefe, g’aafe, nef, nibef

f ’

f’eey, f’i, maf’e, l’if’ijh, af’, k’if’

g

gaz, gazete, gok’, goh’a, gen, gerc, degeey, gegu

gy

gyane, yigyi, yagy, tegy, yeegy, digy, dogy, habgy (y nique)

gu

guape, guek’in, gueex, gui, guu, zeguyxir, degu (u nique)

g’

g’ag'uen, g’eege, g’izet, g’yx, g’oplhe, g’oh’a

g’u

g’uar, g’uen, g’ueet, tg’uin, g’uytar yeg’u, t’eg’u (u nique)

gh

ghizin, lhaghe, jighiw, ghin, bghiripx, bghi

h

hane, hade, haa-a, hee, hi, hy, ho, hu

h’

h’alhe, h’i, xeh’a, deh’an, xueh’, soh’

..i (maq ui zeece k’ec’iw)

bin, blin, xi, zi, yi, bqhui

i (maq ui guek’ k’ec’)

iqhin, iqh, ih’, ix, ipxir. ipxiw;

yi-iqhir, t-ix, s-iqhs, ye-i, acri-is, acri-ik’e

i (maq de-uiw)

ialemet, iam-yl, maine, duia, Ysmeiyl, Seiyd



- 2 -



MAQ CHAPXHA PSALHEXER

j

jan, jen, bajew, bje, yoj, yij

jh

jhi, jhe, majhe, yajhe, l’ijh, yijh

k

karton, kart, kontrol, konser, ket, keey

ky

kyar, kyits’, yaky, ceky, yeeky, g’yky (y nique)

ku

dekuas, kued, dekueey, kuirit, kuyt’, xeku( u nique)

k’

k’ape, k’apse, nek’eguugu, yik’in, pik’, guek’

l

li, lejhen, pilelin, g’eelin, mel, mil

lh

lhap’e, lheped, lhelhen, malhe, xelh, delh

l’

l’i, l’en, mal’e, pl’i, melypl’, zil’

m

maze, mag’ue, xame, qaame, me, maq

n

naxue, ne, xenen, c’enen, den, ven

..o (maq ui zeece k’ih’)

nobe, dog’ue, wizot, fo, yox, bo

o (maq ui guek’ k’ih’)

one, oh’a, owe, ot, o, or;

ze-one, ze-oh’a, di-ot, zi-ok’, t-oxu, s-ok’

p

pase, pe, nape, yape, ziguep, dep

p’

p’alhe, p’e, yip’-a?, lhap’e, p’it’in, yap’

q

qab, qaabze, g’aqeeyin, qyyin, qoplhe, qoh’a, widiqin

qu

quaje, que, queedze, quiten, quyx, mequ

q’

q’a, q’aachh’a, q’axhuime, q’adek’, q’a-a, beq’

q’u

q’uafe, c’aq’ue, q’ueey, q’uih’, q’uyt’, q’uechin

qh

qha, qhaatxe, qheeyin, qhin, qhogu, qhyt’, maqh

qhu

qhuas, qhue, qhueeyin, qhuin, qhuyt’, meqhu

r

weram, dera?, mir, har, ziry, g’uer

s

se, sabe, nisac’e, xesin, wes, wines

t

tane, teetir, pitin, yitin, xet, yet

t’

t’u, t’eten, nat’e, g’yt’-am, g’aat’, g’izot’

ts

tseey, tsi, batse, xetsiwen, chh’ats, nebjhits

ts’

ts’e, ts’ixu, sots’ixu, h’ap’ats’e, ts’ine, ts’uwin



- 3 -



MAQ CHAPXHA PSALHEXER

..u (maq ui zeece k’ih’ ye maq ui zeece nique)

t’uwe, duneey, g’uenur, gedu, nanu, bzu

..uu (maq ui zeece k’ih’)

kuu, guu, nek’eguugu, diqhuirqhuu, cindirxhuu

-u (maq ui guek’ nique)

xe-u, xee-u, c’i-uxer, f’ep-u, yi-u, cxe-u

uu (maq ui guek’ k’ih’)

uu, uuwin, uuwt, uuw, uuwinut, uuwinur;

de-uuwir, g’a-uuw, g’a-uuwir, de-uuwe, g’a-uuwe

ua (dyftongu guek’ k’ih’)

uaxiw, uadze, uachh’a, uac, uac’e, uade;

so-uate, t-uac, t-uax, bo-uater, g’i-uaxir, zi-uaxir

ue (dyftongu guek’ k’ec’)

ueten, uen, uetin, uexu, uexuicxue, uent’en;

p-ueten?, zi-uetir, yee-uet, t-uen, p-uetin, so-uer

uee (dyftongu guek’ k’ih’)

ueexu, ueec, ueec’e, ueek’e, ueedze, ueede;

s-ueex, zi-ueex, g’i-ueedz, t-ueec, s-ueexu, zi-ueec

ui (dyftongu guek’ k’ec’)

uix, uine, uich, uip’en, uic’en, uidze;

g’i-uik’, zi-uik’, s-uik’ir, s-uit-s, ze-uil’en, g’i-uix

uy (dyftongu guek’ k’ih’)

uyxir, uyxt, uycir, uyc’et, uyder, uydzar;

s-uyxir, t-uyxt, ze-uyxir, p-uycir, g’i-uycar, si-uyct

v

nive, guiven, ven, mave, vag’ue, vaqa

w

wade, wase, zewen, g’awen, wigy, aw

x

xade, xeku, xoh’a, xoxhue, xex, g’ax

xu

xuabe, xueg’uen, xueeyin, xuyt, xuoze, nexu

xh

pxha, xheeyin, maxhce, baxha, pxhoqhu, yipxh

xhu

xhuas, melixhue, g’axhueeyir, txhui, pxhuyt’, mexhu

..y (maq ui zeece k’ih’iw ye maq ui zeece niquew)

g’yk’, k’yyin, sy, dy , wy, cyt’, yaky (y nique)

y (maq ui guek’ k’ih’)

yt’, yt’iw, ychir, yxir, yxiwe, yxt;

g’i-yxar, s-yxt, p-yxir, g’i-yxt, ze-yxir, t-yxinur

y (maq de-uiw)

yatx, yege, yeegy, k’yyin, yoge, Adigheey

z

ze, ziguer, aze, xuezen, nez, yiz



- 4 –





CIRCASSIAN WRITING



THE FORMATION OF THE WRITING OF CIRCASSIAN



1. The dependent vowels are written with “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu ,

y ” letters.

2. The short “ a ” which comes after the “ g’, h, h’, q, q’, qh, xh ”

consonants is written with “ a ” letter and the long “ a ” is written with

“ aa ” letter. The short “ e ” which comes after the other consonants is

written with “ e ” letter and the long “ a ” which comes after the other

consonants is written with “ a ” letter.

3. The front and long “ e ” sound is always written with “ ee ” letter.

4. The “ i ” letter which comes before or after the consonants or

comes after semi-vowels as the only vowel is read like back “ ı ” vowel

in Turkish. But the vowel “ i ” which comes after he consonant “ y ” is

pronounced thinner and shorter.

5. The “ o ” letter is pronounced long.

6. The semi-vowel “ u ” which comes after the “ g, g’, k, q, q’, qh, x, xh ”

consonants is written with “ u ” letter and the long “ u ” is written with

“ uu ” letter. The long “ u ” which comes after the other consonants is

written with “ u ” letter.

7. The front “ i ” sound which comes after “ g, k, u ” letters or comes

before or after the other consonants as the only vowel is written with

“ y ” letter.

8. In “ yy ”; the front “ y ” shows the vowel, the next “ y ” shows the

consonant.

9. The separated vowels which is at the beginning of the word are

written with “ a ,aa , ee , i , o , uu , y ” letters. The separated vowels

which are uttered separately from the former sound are written with a

dash ( - ) in front of then. The“ -aa, -ee, -o, -uu, -y ” are long, “ -a, -i ”

are short. “ -u ” is pronounced like semi-vowel.

10. The separated diphtongs which is at the beginning of the word are

written with “ ua , ue , uee , ui , uy ” united letters. The diphtongs which

are uttered separately from the former sound are written with a dash ( - )

in front of then. The “ –ua, -uee,-uy ” are long, “ -ue, -ui ” are short.

11. Some of the free consonants are written with as the letters of simple

consonants. Some of them are written as the letters of united consonants.

12. The “ g ” letter which comes before “ e, ee, y ” letters is read like

“ g ”consonant in Turkish. The “ k ” letter which comes before “ e, ee,

y ” letters is read like “ k ” consonant in Turkish. The vowel sound of

“ y ” letter which comes as abone is not uttered.

13. The “ h ” letter which comes before the vowels as single forms the

voice groups in a trice.

14. The “ i ” letter which comes before or after the vowels is read like

the consonant of “AYIN” letter in Arabic.

15. The “ y ” consonant which doesn’t comes after “ g, k, u ” but before

or after the vowels is written with “ y ” letter.

16. Pressed consonants are written by putting “ ’ ” apostrophie behind

then. Apostrophie on “ g’ ” presses the back consonant of “ g ” letter,

apostrophie on “ k’ ”presses the front consonant of “ k ” letter.

17. When the united consonants come separately, a dash ( - ) is put

between the letters while writing.

18. The gerunds in Circassian are written as the given sample gerunds.



PS: The “ u ” letter in Circassian is pronounced as “ oo ” in English.



. - 1 - 06.03.2014 - Yılmaz Özcan





THE WRITING OF CIRCASSIAN SOUNDS

(KABARDIAN DIALECT)



SOUND /

WORD MEANING

..a (dependent short-vowel or dependent long-vowel)

g’ah’ bring (short a)

dame wing (long a)

..aa (dependent long-vowel)

g’aah’ they’re bringing

g’aag’ue come

a (separated short-vowel)

ane variety of table

ade pliers

yiy-am s/he hasn’t get

jit-at we were saying

aa (separated long-vowel)

aax they’re taking from him

yi-aa-am s/he never had

jit-aat we’d told

b

nibe obdomen

c

cate sour cream

ch

chabe soft

c’

c’e new

d

dane silk

dz

dzin to throw

..e (dependent short-vowel)

mel sheep

yege read; call

..ee (dependent long-vowel)

teepcheky plate

yeegy she’s spinning wool

ee (separated long-vowel)

eey bad

eex he’s taking from him

g’i-eex he’s taking from him

s-eex he’s taking from me

f

fe you; skin, leather

f ’

f ’i good

g

gaz gas

gok’ s/he’s leaving from him

gerc bean

gegu play (semi-vowel u)

gy

gyane shirt

gyide axe

yagy they’re spinning wool (semi-vowel y)

gu

guawe mourning

guiven to be late

degu deal (semi-vowel u)



- 2 - (1/2 left



SOUND /

WORD MEANING

g’

g’achten to take

g’aag’ue come

g’eege read; call

g’oplhe s/he’s looking at here

g’oh’a s/he’s appearing

g’u

yeg’u suitable (semi-vowel u)

gh

jigh tree

h

hane mother

hade father

h’

h’a dog

..i (as dependent short-vowel)

ci horse

zi one

i (separated short-vowel)

iqhin to hold (as vowel)

yi-iqhir the thing s/he holds

t-ix take it from us

acri-i Noah’s pudding

i (as consonant)

ialemet strange

maine meaning

j

baje fox

jh

jhi old

k

karton cardboard

kontrol control

ket sheep-fold

kezuwe in turns

ky

kyar the thing cracked

kyits’ kid

yaky they’re stepping

yeeky he’s stepping (semi-vowel y)

ku

maxueku thursday (semi-vowel u)

k’

k’ape tail

nek’eguugu stye

l

li meat

lh

lhec’in to wipe

l’

pl’i four

m

maze moon

n

ne eye

..o (dependent long-vowel)

bo stable

nobe today



- 2 - (1/2 right)



SOUND /

WORD MEANING

o (separated long-vowel)

o sheepfold

one it’s hanging

ze-one they're hanging each other

ze-oh’a things are going bad

p

pe nose

p’

p’e place; bed

yip-’a? isn’t he feeding

q

qaabze clean

g’aqeeyin to burp

qoplhe he’s looking back

qoh’a he’s going behin

qu

mequ hay (semi-vowel u)

q’

q’a graveyard

q’u

q’ueey cheese

q’uih’ ship

qh

qha year

qhaatxe spring

qheeyin to cry

qhogu road (semi-vowel u)

qhu

meqhu is drying (semi-vowel u)

r

weram street

s

se I; knife

wines house

t

tane heifer

t’

nat’e forehead

g’yt’-am he isn’t digging

ts

tsi wool

ts’

ts’e name; louse

..u (dependent long-vowel or dependent semi-vowel)

bzu bird (long u)

duneey world (long u)

..uu (dependent long-vowel)

kuu deep

guu bull

-u (separated semi-vowel)

xee-u he’s dipping it

c’i-uxer buttons



- 3 - (1/2 left)



SOUND /

WORD MEANING

uu (separated long-vowel)

uuwin howl

g’a-uuwin howl

ua (separated long-diphtong)

uax they’re opening

so-uate I’m explaining

ue (separated short-diphtong)

ueten to explain

p-ueten? will you explain?

uee (separated long-diphtong)

ueexu he’s driving away

s-ueex s/he is taking in front of me

ui (separated short-diphtong)

uix open; take it away

g’i-uik’ go away this side

uy (separated long-diphtong)

uyxir taken away

s-uyxir the thing taken from me

v

nive stone

w

wade hammer

x

xade garden

xu

txuog’ue he’s going for us

nexu daylight

xh

pxha wood; wooden

xheeyin to move

xhu

pxhui daughter

..y (as dependent long-vowel or as dependent semi-vowel)

sy my

g’yk’ get out of this

y (separated long-vowel)

yt' two hands

yxar the thing he’s taken from him

g’i-yxar the thing he’s taken from him

s-yxt he was taking from me

y (as consonant)

yatx they’re writing

yege read; call

yeegy s/he’s spinning wool

yin big

k’yyin to shout

yoge s/he is reading

z

ze once

nez coast



- 3 - (1/2 right)





. İSİMLERİN YAZILIŞI



. İsimler isim oluşturan ekler alırlarken, iki isim veya bir isimle bir sıfat

ya da bir isimle bir fiil birleşerek birleşik kelime oluştururlarken ya da

tamlamalar oluşurken; isim gövdelerinin ilk hecelerinde bir “ a ” harfi

geliyorsa o harf “ e ” sesi ile okunur, eğer isim gövdesinin ilk hecesinde

çift “ aa ” harfi geliyorsa o çift harf “ kısa a ” sesi ile okunur. Bu esnada;

isim gövdesinin ilk hecesinin ünlü sesi değişikliğe uğrasa da, harfi ya da

harflerileri değiştirilmeden yazılırlar. Özel isimler, fiil gövdesine ek ya

da isim eklenerek oluşan isimler; sesleri nasıl çıkıyorsa öyle yazılırlar.





. TS’E TXIK’ER



. Ts’exem ts’e g’aziqhaxhu k’epih’axer g’ichachtem, ts’yt’ ye zi ts’ere

zi xuedaqhare ye zi ts’ere zi g’axhuiqhare zegueh’aw psalhe zeguetxer

g’ichuixhuxem, psalhe zepic’axer g’ichuixhuxem; ya ts’e psalhepqxem

ya pe maqilhxem zi “ a ” h’arf xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfim “ e ”

maqk’e doger, ya ts’e psalhepqxem ya pe maqilhxem “ aa ” h’arfyt’

xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfyt’im “ a k’ec’ ” maqk’e doger. Ha

psalhexer ye psalhe zepic’axer g’ichixhuxem; ya ts’e psalhepqxem ya

pe maqilhxem ha ya maq uixer zeg’uek’xemy, habixem ya h’arfxer

zedmixhuek’iw dotxir. Ts’e wineeyxer, g’axhuiqha psalhepqxem

k’epih’a ye ts’e g’aagueh’aw g’axhu ts’exer; ya maqxer g’izeryk’xem

xuedew dotxir. Haxer, “Adighe Txik’em” yi tejwydxers.





. ÖRNEKLER / CHAPXHAXER



. xabzecxue, guawecxue, bajafe, zawejh, tanachh’a, g’aafe lhap’e

g’aafejh, pasereey, xade k’ih’, xadexek’, , pxhuantec’e, malhxhaqhu,

maxue k’ec’, , bzagyaqha, tanexhu, c’alef’, tanalhxue, pselhenibze.

Adighebze, Abezexe, pselhek’e,



YEMUZ Yilmez

2014 Qha.





. ADIGECE’NİN SES TABLOSU



A. Ünlüler:

. 1. Bağımlı sade ünlüler:

. ..a , ..aa , ..e , ..ee , ..i , ..o , ..u , ..uu , ..y .

. 2. Ayrılan ünlüler:

. (a). Ayrılan sade ünlüler:

. (I). Ayrılan sade ünlülerin kelime başlarında yazılışları:

. a , aa , ee , i , o , uu , y .

. (II). Ayrılan sade ünlülerin kelime içlerinde ve sonlarında yazılışları:

. -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y .

. (b). Ayrılan birleşik ünlüler (diftonglar):

. (I). Ayrılan birleşik ünlülerin kelime başlarında yazılışları:

. ua , ue , uee , ui , uy .

. (II). Ayrılan birleşik ünlülerin kelime içlerinde ve sonlarında yazılışları:

. -ua , -ue , -uee , -ui , -uy .

B. Ünsüzler:

. 1. Serbest ünsüzler:

. b , c , ch , d , dz , f , g , gy , gu , gh ,

. i , j , jh , k , ky , ku , l , lh , m , n ,

. p , q , qu , qh , qhu , r , s , t , ts , v ,

. w , x , xu , xh , xhu , y , z .

. 2. Sıkılmış ünsüzler:

. c’ , f’ , g’ , g’u , h’ , k’ , l’ , p’ , q’ , q’u ,

. t’ , ts’ .



. Yılmaz Özcan

. 2014 Yılı





. ADIGHEBZEM YI MAQ TABLOR



A. Maq uixer:

. 1. Maq ui zeecexer:

. ..a , ..aa , ..e , ..ee , ..i , ..o , ..u , ..uu , ..y .

. 2. Maq ui guek’xer:

. (a). Maq ui guek’ zaquexer:

. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:

. a , aa , ee , i , o , uu , y .

. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:

. -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y .

. (b). Maq ui guek’ zeguetxer (dyftonguxer):

. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:

. ua , ue , uee , ui , uy .

. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:

. -ua , -ue , -uee , -ui , -uy .

B. Maq de-uxer:

. 1. Maq de-u xuytxer:

. b , c , ch , d , dz , f , g , gy , gu , gh ,

. i , j , jh , k , ky , ku , l , lh , m , n ,

. p , q , qu , qh , qhu , r , s , t , ts , v ,

. w , x , xu , xh , xhu , y , z .

. 2. Maq de-u xuizaxer:

. c’ , f’ , g’ , g’u , h’ , k’ , l’ , p’ , q’ , q’u ,

. t’ , ts’ .



. YEMUZ Yilmez

. 2014 Qha.





. K’ELHIG’UEN XUEEY LHEBAQUEXER TXUEKYINU P’ERE?!.



. “Adighe Txik’er” txiqha kec’xem g’ichit-uetas.

. “Adighe Txik’er” Adighexem yats’ixu, yac’e, zirah’a xhua newijh;

yape gyic’e “Adighe Txik’e Qhuazer,” habi k’elhig’uew “Adighebzer

G’izerixhuir (Adighebzem yi Grameerir)” witikuim g’ytlhh’an xueey

g’axhuinus. Habi chiqhue zi “Adighebze C’eniqhalejh Komisyon”imy,

Adighe Txik’emk’e “Adighebze Psalhalher” yiqhah’aziriw witikuim

g’irylhh’an xueey g’axhuinus. Ha txiqhalhxer dqhah’aziriw,

tireedqhaadzew Adighexem yalhedqha-asime, haxer habixem

yadqhats’ixuime; Adighebzer “zeeh’aqhuaf’e” g’adqhaxhua xhuinus.

. Yape gyic’e “Adighe Txik’er” Adighexem yaxuinedqhasin, habixem

yadqhats’ixuin, yadqhac’en xueey g’oxhuir. Habi chh’ak’e “Adighe

Txik’er;” ynternetk’e, duneeyim deney chipsew dy Adighexem psomy

yalhedqha-asin xueeys.. “Adighe Txik’er;” dy ts’ixuxem nexh tinciw

yadqhac’efin chh’ak’e, jizi-axemre maqxem ya txik’exemre

g’yqhalhaqhuiw, Adighebzek’e, Tirkuibzek’e, Iarapibzek’e,

Yngyilyzibzek’e psalhemaqk’ey g’azi-uate vyde-o fylimxer teetxiw

witikuim g’ytlhh’afins. Ha fylimxer; dy web sytexem xetlhh’afins,

ynternetimk’e duneeyim deney chipsew Adighexem yaxuinedqhasifins.

Ha uexuiqhuexer qhazec’enir, kuediw mixuyms.

. “Adighe Txik’er” dy psewik’exem xetlhh’afin chh’ak’e, Adighebzek’e

txawe “ynternet gazetexer” g’idedqhak’ifins. Adighexem daxere yeg’u

g’axhu ya txiqhaxer, ynternet gazetexem chittifins. Haxery qhazec’enir,

kuediw mixuyms.

. Pcinalhexem qiymet wineey yattin xueeys. Pcinalhe c’eniqhalejhxem;

Adighe pcinalhexem ya notexer zaxuew yatxiw witikuim g’iralhh’anuwe

doguiqhar. Haxery qhazec’enir, kuediw mixuyms.

. Yichh’am chijit-aaxer chidqhazac’em chiqhue; zi lheniquek’ey kuiltur

uinsurxer mig’uedij gyic’e zixueth’asijiw Adighebzek’e zaxuew ttxijiw

witikuim g’ytlhh’an xueey g’oxhuir. Yape gyic’e tinc g’axhuxer (weredxer,

qhibzexer, psalhejhxer, psisexer…) ttxifins. K’elhig’uewe nexh guiqhu

g’axhuxer (Adighe Ueri-uatejxer, Adighe Txider…) ttxiw dixueejhefins.

Haxery uexuiqhue mixuymxes.

. K’ec’iw g’iteedqhazejin xueeyime; “Adighe Txik’er,” yi g’axhuiniqhar

yiryquiry witikuim g’yh’aas. Har zerijilew g’aatchtew zeeth’an, dip’ac’ew

Adighe Kuilturir habik’e ttxijin xueey g’oxhuir…

. Adighebzer zeeyincew g’adqhanen xueey-am! Habi hatk’e Adighexer

dimiguiveme, yik’y t’eg’u dip’ac’eme nexhif’ xhuinus. G’uedijiniqhar,

dy bjem g’iteewi-aw xueejhas. “Ziguerexer fimic’eme, g’uedijik’e eeyiw

fig’uedijinus!..” g’idjee-ar.

. Harasy yichh’am g’ichit-ueta dy uexuiqhue lhap’exer chidqhazec’enu

maxuexer xueejhenu diguiqhawe, “K’elhig’uen xueey lhebaquexer

txuekyinu p’ere?!.” jido-ar…



YEMUZ Yilmez

2014 Qha.





SY BZEW SY ADIGHEBZE



Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.

Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.

Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem

Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.



Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,

Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!

Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,

Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.



Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher

Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.

Kuedir zeripsalher Iarapibzes.

Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.



Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a

Har zimic’ej sixuezas.

Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej

Adighey seepselhas.



Saf’ena-am haxem, saghyya-am.

Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.

Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,

Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..



Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.

Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!

Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,

Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in...



Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,

Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.

Txibzer pe-ac’eme, bzer mel’ejir!

Guir bqhademih’ajiw har medyyir...



Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.

Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.

Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.

Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!



Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.

Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.

Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.

Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!



. YELHMES Awladyn





ZEMAN KUED NEC’IW BLEDQHAK’INU G’IC’EK’INS!..



Maxue kued blek’inu g’ic’ek’ins

Guelhiw dy ar dybqhuim,

Yi-aw zi nec’iqha dyguim, yinicxuew!..



Qha kued yih’inu g’ic’ek’ins

Dy chik’aqhamre dy g’uedijin c’echiqhuemre,

G’ymik’iw zi wisag’ue wisere sy jilem yi zi maqire!..



G’iddeeg’u tf’aqhac’iw lhaxha tf’elhir,

Dimilhaqhuiw dizerymiqhabaquer habi,

Zeman kued nec’iw bledqhak’inu g’ic’ek’ins!..



. H’APAGHE Eerh’an

. G’izezidzek’ar: YEMUZ Yilmezs





YE-A DIXUEEVQHAAJHE!..



Yiryquin-a dizeraqhaqapts’ar?!.

Yiryquin-a dizerak’elhig’uih’aar?!.

Yiryquin-a dizeraqhah’awleeyar?!.

Yiryquin-a dizeraqhaguivar?!.



G’itpoplher dy hanebzer.

“Sy binxe! Fy axer g’isxuefcyy!” g’idjee-ar.

Divqhawbid yi ar, yi pl’er, mil’e gyic’e har.

Yi nem ne, yi napem nape chidivqhaaxue!



Divqhaqhaqaabze yi wi-aaqhaxer,

Xhuichxhue chidivqhaaxue, haxem.

Deede-uen quideey yiryquin-am, habi.

Apl’e xuedivqhac’, deevqhapsalhe!



“Dig’ag’uas dy psew dy hanebze daxe,

Dy qhaac’exer wettiniw we!” jeedivqha-a.

Dqhaxhuijiniw har, g’adqhategyijiniw,

Ye-a dixueevqhaajhe!..



YEMUZ Yilmez

06.03.2014

K.Maraş-Turkey





. L’O C’EELEJHAXER?!.



. Ya bzem yi psalhexem ya mainexemk’e, ya ji-ak’exemk’e zeguiri-uejif ts’ixu-

xer; yigyiry zi JILEs, habixem ya bzery zi BZEs. Haxer; yi txiqhaxer yiryquiw

“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemimk’e ya bzem yi

maqxemre yi psalhexemre yi psalhafexemre ya txik’exemk’e zeguiri-uexeme, habi-

xem ya bzem TXIBZE yi-a g’oxhuir. (Bzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere

zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu zi txik’e systemir, ha bzem “txibze” xuexhuif-am).

Txibze zy-a bzer; zeeyxem, “c’eniqhabze” g’aaqhaxhuime, xexhuewre psewifinus.

. Harasy Adighebzer psewifin chh’ak’e; yape dide gyic’e habi yi txiqhaxer yiry-

quiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemir witikuim

g’yqhah’an, habi k’elhig’uewe ha txik’e systemimk’e Adighebzer “zeeh’aqhuaf’e”

g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewey Adighebzer, c’eniqhaxem ya bze

g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir.

. Ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw ya qhogu xhuinim teedmiqhui-

vawe; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery yik’y dy uexuiqhue wineeyxery

wizenc’inuxe-am. Dy problemxer, g’uexu nexhibere nexh zef’eqhak’iqhueeyire

g’axhuinuxes.

. Hawe lhabjhe dide g’axhu ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw ya

qhogu xhuinim teedqhuiveme; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery, dy uexui-

qhue wineeyxery zef’edqhak’if g’axhuinuxes. Habi chh’ak’es, Adighe Bzec’eniqha-

lejhxer yilhesychem c’yqhu zeman pc’onde “Adighe Txik’er” witikuim g’iraqhah’a-

niwe c’eelejhaxer...

. Adighe Txibzem teelejhih’aa Adighe Bzec’eniqhalejhxem psomy; “Adighe Txi-

k’er witikuim g’yqhaxh’an” uexuiqhuem ziguerexer xalhh’aas. Habixem, ha txik’e

systemir zeqhuisew (anonymiw) witikuim g’iraqhah’aas. Adighe Bzec’eniqhalejh-

xem, ha ya lejheniqhaxem chh’ak’e kuediw f’ic’e yaxuidoc’ir! Habixem, sitim chi-

qhuey c’ih’ yaxuidy-anus!..

. Adighe Bzec’eniqhalejhxem chich dy ts’ixuyx lhap’em ya ts’exer, mibdeejim

chit-uin xueey g’oxhuir: NEGUIME Core, TXHARXET Ah’med Jawyd, TS’A-

QHUE Nuryy sime; “Adighe Txik’er witikuim g’yqhah’an” uexuiqhuem cexyd

teexhuih’aaxes. TOBYL Talhusten, BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban

simey; ha dy jile uexuiqhue lhap’em ya qhaac’exer tiralhh’aaxes. Th’a Lhap’em;

ha dy c’eniqhalejh lhap’exem jenetir nasip yaxuyc’, ya wive-ap’exer f’i, daxe yic’!

. Adighe Bzec’eniqhalejhxem zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew witikuim

g’iraqhah’aa, txiqha k'ec'xem g’ichit-ueta dy "Adighe Txik’er;" duneey bzecxue-

xem ya zexuede txik’e, yegek’e normxemre Adighebzem yi maq, yi maqilh, yi psa-

lhe karakterxemre yeg’u g’axhuif alternatyfince dy txik’e system zaques. Hapxue-

dew g’izerixhuam chh’ak’e alternatyfince ha dy txik'e systemim; Adighebzem yi

txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’eeqhaxhuifir, Adighebzem

yi daxaqhar g’eeqhalhaqhuifir. 26.05.2011



. YEMUZ Yilmez





. Diteevqhaguipsisih'ij!..



Adighe Bzec'eniqhalejhxem (haxer 60m yi nexhibes);

yilhesychem c'yqhu zi zeman pc'onde zek'elhh'awijhiw

zedelajhexew “Adighe Txik’er” witikuim g'iraqhah'aas.

"Adighe Txik'er;" dy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw

yegeqhuaf'ere zeh'aqhuaf'ere g'aziqhaxhu, Adighebzer

sit xuedyziw zeridaxer g'aziqhalhaqhu, alternatyfince

dy txik'e system zaques.

"Adighe Txik'er" zyc'isir dimilhaqhuifime, dimiguivew

dy ts’ixuxem, dy binxem yadmiqhats’ixuime; dig'eegya

dy wered qomir, dy qhibze qomir, dy xhuaxhue qomir,

dy pselhek’e qomir, psory mainence xhuinuxes. Dy

Adighebzery habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry kued

demik'iw l'ejinus.

Adighebzer yamic'ejiw g'axhu dy binxem; de yape yitxem,

zyk' “f'iwe tc'awe” g'itxuija-anu-am! Hadireey Lheniquemy,

dy cexydxem ya ne-uxem dachyplhejifinu-am!..

Adighexer, “Adighebzer” zeripsewinim dixueeyiwe chitime;

dimiguivew dy “Adighe Txik'er" zeeth’awe dixueejhen xueey

g’oxhuir!..



. YEMUZ Yilmez

. 2014 Qha