Zengin Toprak, Sert İklim ve Sıcak Yürekli İnsanlar Ülkesi: Saha Cumhuriyeti

Rusya Federasyonu dahilinde bulunan Saha Cumhuriyeti çok eski tarihlerden beri Türk toprağıdır. İstatistik verilerine göre Saha Türklerinin yaşadığı bu ülkenın yüzölçümü, dünyada en geniş topraklarına sahip Rusya’nın toplam yüzölçümünün 1/5’ine ya da Batı Avrupa’nın toplam yüzölçümünün neredeyse 2/3’sine denk gelmektedir. Saha Cumhuriyeti yalnız başına Fransa, Avusturya, Almanya, İtalya, İsveç, İngiltere, Finlandya ve Yunanistan gibi ülkelerin toplam yüzölçümünden çok daha büyüktür.

Saha toprakları üç saat kuşağını ihtiva etmekte olup Yakutistan ile Moskova arasındaki saat farkları sırasıyla +6, +7, +8 saattir.

Petrol, doğal gaz, altın, kömür ve elmas gibi stratejik yer altı kaynaklarının bulunduğu ve çıkarıldığı Saha topraklarında Rusya Federasyonu’ndaki toplam elmas çıkarımının yüzde 97’si gerçekleştirilmektedir. Dünyada Güney Afrika Cumhuriyeti’nden sonra en zengin elmas yataklarına sahip olan Saha ülkesinde yer alan petrol rezervlerinin büyüklüğü uzmanlar tarafından yarım milyar ton olarak değerlendirilmektedir.

Yer altı zenginlikleri şöyle de ifade etmek olanaklıdır. Saha topraklarında toplam 600 adet altın çıkarma ocağı, 40 adet elmas çıkarma ocağı, 44 adet kömür çıkarma ocağı, 43 adet petrol ve doğal gaz çıkarma ocağının halen faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Saha ülkesinde insanlar bu toprakların zenginliğini şöyle bir efsaneyle de anlatmaktdır: “Yakut toprakları üzerinden geçerken Tanrı parmaklarını üşüttüğünden elindeki mücevherlerle dolu kesesini düşürmüştür. İşte o zamanlardan beri Saha topraklarında kimyasal elementler tablosunun neredeyse bütün unsurları mevcuttur”.

Saha topraklarında dünyanın en büyük on nehrinden biri olan ve genişliği kimi yerlerde 20-25 km’ye kadar yayıldığı için Guinness Records kitabına dahil edilen Lena nehri vardır. Ayrıca Yakutistan ülkesinde 700 bin dere, ırmak ve nehir ile 800 binden çok çeşitli göl mevcuttur. Bu topraklardaki bulunan bütün su damarlarının toplam uzunluğu yaklaşık 2 milyon km’dir. Bu denli yoğun su kaynaklarına sahip bulunan Saha topraklarında yaşayan her Yakutistanlı başına neredeyse birer ırmak ya da göl denk gelmektedir.

Geniş ve zengin toprakların yanı sıra Saha ülkesini vatan yapan sıcak yürekli insanların varlığı aslında en büyük zenginliktir. Saha Türklerinin zengin kültürü ise bu olguyu anlamlandırmakta ve geçmiş ile gelecek kuşaklar arasında sağlam bir köprü işlevini yerine getirmektedir. Saha kültürünün özünü ise olohno geleneği oluşturmaktadır. Olonho ise Saha Türkleri tarafından atalarından günümüze dek icra ettikleri destancılık geleneğinin kapsayıcı ortak bir adıdır. İrili ufaklı birçok destandan oluşan olohnoda yer alan kahramanlık masallar büyüklük bakımından oldukça uzun oldukları bilinmektedir. Örneğin, Saha ruhunun yansıması olan olonho geleneğinin ilk araştırmacısı olan saha Türklerinden Platon A. Oyunskiy tarafından kayda geçirilen olonhonun uzunluğu 36 bini aşkın dizeden oluşmaktadır. Bununla birlikte bu olonhodan çok daha uzun destanların da bilindiği çeşitli kaynaklardan öğrenmek olanaklıdır. Ancak kimi zaman yedi gece boyunca icra edilen bu uzun olonholar kayda alınamamış, dolayısıyla günümüzde araştırılması için kaynak olarak kullanılamamaktadır. Yukarıd anlatılanlara ek olarak Saha geleneksel destancılığın adı olan olonhonun 2005’te UNESCO tarafından İnsanlığın Sözlü ve Maddi Olmayan Mirası Listesine dahil edildiğini belirtmekte yarar vardır.

Sert iklime gelince ise şunlar söylenebilir. Yakutistan ülkesinde yaz ve kış mevsimeri arasındaki hava sıcaklığı farkı toplamda 100 oC aşmaktadır. Yazın +40 olan hava sıcaklığı kış aylarında ortalama -60’e kadar dümektedir. En düşük hava sıcaklığı Saha’nın Oymâkon Bölgesi’nde -71,2 oC olarak kaydedilmiştir. Bunun yanı sıra Saha topraklarının neredeyse bütünü ebedi donmuşluk bölgesine dahildir. Donmuşluk tabakasının ortalama kalınlığı 300-400 metre iken, Vilüy Neri havzasında bu kalınlık 1,5 km’ye ulaşmaktadır. Bu kalınlıkta donmuşluk tabakası dünyanın hiç bir başka yerinde bulunmamaktadır. Donmuşluk tabakasını blimsel olarak araştırmak amacıyla Saha Cumhuriyeti’nde yine dünyada eşi benzeri olmayan Donmuşluk Betimi Enstitüsü faaliyet göstermektedir.

Saha topraklarındaki hayvan dünyası Donmuşluk devrinden önceki dönemde, yani Geç Dördüncü Döneminin (Late Pleistocene Period) sonunda yaşamış olan mamut, tüylü gergedan, bizon boğası benzeri hayvan türleriyle temsil edilmekteydi. Ayrıca Saha Türklerinin yurdu olan Yakut ülkesinin kuzeyinde dünya çapında tanınan dev “mamutlar mezarlıkları” bulunmaktadır.

İşte böyleine zengin ve dolu Saha topraklarına yönelik yolculuk Uluslararası TÜRKSOY Teşkilatı tarihinde resmi düzeyde ilk kez gerçekleştirmek üzere yola çıkan TÜRKSOY heyeti 19-24 Haziran 2007 tarihlerinde Saha Türklerinin geleneksel Yıl Başı bayramı olan Isıah kutlamalarına katılmıştır.

Isıah bayramının yanı sıra Rusya Halkları Kongresi ve Tüm Rusya Gökkuşağı Milli Kültürler Festivalini düzenleyen Saha Cumhuriyeti Moskova’dan Yakutsk’a kadar yedi saatlik yolculuk için özel birkaç TU uçağını havaya kaldırmış ve tüm bu etkinliklerin bütün katılımcı ve konuklarının (herhalde bin kişiden fazla) ücretsiz ulaşımını sağlamıştır.

Türk dünyasının batısından Türk dünyasının en kuzey-doğusunda bulunan Saha Cumhuriyeti’ne yolculuk bitiminde Yakutsk şehri havalimanına iniş yapmaktayken gözler önüne açılan manzara görülmeye gerçekten değerdi. Gözün görebildiği her yerde irili ufaklı göller sanki Saha topraklarını özenle bezenmiş bir halıyla örtmüştü. Hakikaten nefes kesen bir görünüştü.

Yakutsk Havalimanına gelindiğinde yukarıda sözü edilen etkinliklerin katılımcıları çok geniş bir karşılama törenine tanık oldular. TÜRKSOY heyeti Saha Cumhuriyeti Gençlik Siyaseti Bakan Yardımcısı Vyaçeslav Gabışev tarafından karşılandı ve Polar Star Hoteline yerleştirildi.

21 Haziran’da sabahtan Yakutsk’da Rusya Halkları Kongresi çerçevesinde Rusya Halkları Asamblesi, Saha Cumhuriyeti Hükümeti, Saha Cumhuriyeti Halklar Asamblesi’nin ortaklaşa düzenlediği VI. Rusya Halkları Kurultayının açış törenine katılındı. Rusya Halkları Kongresinde Rusya’nın her köşesinden katılımcı delegeler vardı. Söz konusu Kurultayın çalışmasında, Rusya’da yaşayan 160’ten çok halkın temsilciden oluşan ve 1998’de kurulan ve halen toplam 89 idari birimden oluşan Rusya’nın 72 idari biriminde (cumhuriyet, eyalet, bölge, federal şehirler vs.) örgütlenmiş olup şubeleri faaliyet gösteren Rusya Halkları Asamblesi Konseyi Başkanı, Rusya Federasyonu Tacikistan Büyükelçisi Prod. Dr. Ramazan Hacımuratoviç Abdulatipov, Rusya Federasyonu Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanı German Gref, Saha Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Vyaçeslav Anatolyeviç Ştırov, Saha Cumhuriyeti ilk Cumhurbaşkanı Mihail Nikolayev, Saha Cumhuriyeti Kültür ve Manevi Gelişim Bakanı Andrey Borisov, ayrıca Rusya’nın 80 idari birimi ve merkezi yasama, yürütme, basın, bilim vs. organlarından toplam 250’yi aşkın katılımcı ile Saha Cumhuriyeti’nden toplam 40’tan fazla resmi ve sivil toplum kurum ve kuruluşlarından olmak üzere 400’den çok katılımcı yer aldı.

Bu Kurultay bağlamında Yakutsl’ta “Rusya’nın Gökkuşağı” Tüm Rusya Milli Kültürler Festivali düzenlendi. Bu festivale katılmak üzere Saha topraklarının merkezine Rusya’nın 14 idari biriminden çok sayıda sanatçı ve sanat topluluğu ile Saha ülkesinden 650’yi aşkın sanatçı geldi ve icraatlarıyla sanatseverlerin büyük beğenisini kazandı.

Aynı gün Saha Cumhuriyeti başkenti Yakutsk şehrinden 100 km’lik mesafede kalan Namskiy Ulusta (Bölge) bulunan Namtsı köyü civarında yer alan Ensieli Vadisinde, Yakut Türkü devlet ve siyaset adamı, Yakut Özerk Cumhuriyeti kurucusu Maksim Kiroviç Ammosov (1887-1938)’un 110. doğum yıldönümüne ithaf edilen Isıah bayramına katılmak üzere gidildi.

Akşam 18.00’da ise TÜRKSOY Genel Müdür V. Dr.Mustafa Balçık, bu yılın Nisan ayında TÜRKSOY’un organizasyonu kapsamında Uluslararası Sabancı Tiyatro Festivaline katılmak üzere Adana’ya gelen ve Ankara’da da tiyatroseverlerle buluşan Saha Cumhuriyeti Devlet Güldürü ve Yergi Tiyatrosu topluluğunun “Miloserdnıy bogatır Ayıı Djuragastay” (Merhametli Yürek Sahibi Bahadır Ayıı Djuragastay) adlı oyunun prömiyerine davet edildi.

Yakutsk’a gerçekleştirilen ziyaret esnasında birçok büyük çaplı etkinliğin bir zaman aralığına denk gelmesi ziyaret programının son derece dolu ve yoğun geçmesini belirledi. Birçok etkinliğin yapıldığı bu ziyaret sırasında görüşülen resmi kurum ve üst düzey yetkililer ise şunlardı: Saha Cumhuriyeti Cumhurbaşkan Yardımcısı Yevgeniya İsayevna Mihaylova, SC Hükümet Başkan Yardımcısı Yuriy Stepanoviç Kupriyanov, SC Kültür ve Manevi Gelişim Bakanı Andrey Savviç Borisov, SC Dış İlişkiler Bakan Birinci Yardımcısı Nikolay Andreyeviç Baramıgin, SC Cumhurbaşkanlığı Aile ve Çocukluk İşleri Komitesi Başkanı Aleksey Yegoroviç Sergüçöv, Saha Cumhuriyeti Gençlik Siyaseti Bakan Yardımcısı Vyaçeslav Gabışev, SC Kültür ve Manevi Gelişme Bakan I. Yardımcısı Nadejda Mihaylovna Zaykova, SC Kültür ve Manevi Gelişim Bakanlığı Sanatlar Dairesi Başkanı Tuyaara İgorevna Pestryakova, SC Milli Kütüphanesi Müdürü Valentina Andreyevna Samsonova, SC Devlet Güldürü ve Yergi Tiyatrosu Müdürü Matröna Stepanovna Pavlova, SC Cumhurbaşkan Yardımcısı Danışmanı ve Saha Türkçesinde “doğu”, “ileri” anlamına gelen İLİN Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Oleg Gavrilyeviç Sidorov, vs.

21 Haziran’da Töh-Tür adlı bir yerde düzenlenen güneş karşılama törenine katılan Dr. Mustafa Balçık, 22 Haziran’da dünyanın en büyük ve geniş nehirlerinden olan Lena üzerinden birkaç saat süren bir yolculukla tanınmış Saha yazarlarından Suorun Omolloon (Dmitriy Kononoviç Sivtsev (1906-2005) Halklar Dostluğu Tarih ve Mimarlık Müzesini ziyaret etti.

TÜRKSOY Genel Müdür V. Dr.Mustafa Balçık’ın Saha Cumhuriyeti’nde bulunduğu tarihlerde, yani 20-21 Hairan 2007 tarihlerinde Yakutsk’ta ABD, Fransa, Almanya, Kırgızistan, Kazakistan, Rusya Federsyonu dahilinde Altay, Başkurdistan, Buryat, Kabardin-Balkar, Kalmuk, Komi, Tataristan, Tıva, Hantı-Mansi, Moskova, Novosibirsk ve Saha ülkelerinden gelen bilim adamlarının katılımıyla I. Uluslararası “Avrasya Halkları Destan Mirası ve Manevi Kültürü: Kökleri ve Günümüz” Bilim Uygulama Konferansı düzenlendi. Saha Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Humaniter Araştırmalar Enstitüsü tarafından düzenlenen bu geniş katılımlı bilim forumu SC Kültür ve Manevi Gelişim Bakanlığı, Saha Cumhuriyeti Olonho Birliği Sivil Toplum Kuruluşu ve M.K.Ammosov Saha Devlet Üniversitesinin desteğiyle gerçekleştirildi. Destanların bireylerin kişilik oluşumu sürecinde, ayrıca toplumsal boyutta gelenek ve maneviyat dahil kültürün korunup sürdürülmesinde oynadığı rolün önemine değinilen bu bilim toplantısında Avrasya halklarına ait ören (kutsal) yerlerin federasyon ve federe devletler düzeyinde devletin koruması altına alınması ve bu gibi yerlere müze statüsü kapsamına alınması sorunları üzerinde görüş birliğine varıldı.

23 Haziran’da sabahtan TÜRKSOY heyeti Üs Hatın (Üç Kayın) adlı bir yerde düzenlenen geleneksel Saha yıl başı bayramı Isıah kutlamalarına katılmak üzere yola çıktı. Yol üzerinde her bayram yerine ulaşmaya çalışan uzun uzadıya süren arabalar kuyruklarına tanık olundu. Gerçekten de bir halk bayramı olan bu Isıah gününde bütün Sahalılar işler ve güçlerini bir yana bırakıp aileleriyle birlikte kutlamalara iştirak etmekteydi. Isıah bayramı sırasında alkış duaları okundu, bütün konuklara geleneksel Türk içeceği olan kımız ikram edildi, dostluk ve birliği simgeleyen ve hayat dairesi anlamına gelen bir biçimde Güneşi takip ederek yürütülen geleneksel Saha osuohay dansı gerçekleştirildi, eski Türk döneminden günümüze dek yaşatılan bir gelnek olan at yarışları düzenlendi, milli el sanatı ürünleri, milli yemekler yarışmaları yapıldı. Çok sayıda sanatçı ve sanat topluluğun etkin katılımıyla iki gün boyunca kutlanan Isıah bayramı gerçek bir yıl başını karşılama havasında geçti, bayramda bulunan herkes için moral ve olumlu enerjiye kaynaklık etti.

Aynı gün akşam Dr. Mustafa Balçık Saha Cumhuriyeti Kültür ve Manevi Gelişim Bakanı Andrey Borisov’un sahneye koyduğu ilk tiyatro oyunu olan “Arzuladığım mavi kıyım...” adlı oyunun 25. yıldönümü törenine katıldı. Tam yirmi beş yıl önce A.Borisov tarafından bu oyun, dünya çapında tanınmış Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un “Deniz Kıyısından Koşan Alaca Köpek” adlı hikayesinden sahneye uyarlanmıştır. Selamlama ve kutlama konuşmasının ardından Dr. M.Balçık Saha Kültür ve Manevi Gelişim Bakanlığına Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığının yürüttüğü TEDA Projesinin tanıtıcı malzemelerini takdim etti.

Bununla birlikte Andrey Borisov halen beş milyon dolarlık bütçeyle “Cengiz Han’ın Buyruğuyla” (Po veleniyu Çingis Haana/By The Will of Chenghis Khan) adlı bir film üzerinde yönetmen olarak çalışmaktadır. Sibirya Türkleri olan Saha, Altay, Hakas, Tıva, ayrıca Buryat, Moğol, Çin, Hindistan, ABD, Japonya, Rusya halklarından birçok tanınmış (hatta kimileri Hollywood düzeyinde çalışan) sanatçının yer aldığı ve Sibirya’nın neredeyse her tarihi köşesinde çekimlerin yapıldığı bu film çalışmasında Cengizhan rolü için Tıva Türklerinden Eduard Ondar davet edilmiştir. Edebi eserleri birçok yabancı dile çevrilen Saha Halk Yazarı ünvanını taşıyan, Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği Eş Başkanı, Saha Maneviyat Akademisi Başkan Yardımcısı, Uluslararası Türk Akademisi Tam Üyesi Nikolay Alekseyeviç Luginov’un ilk önce Sahaca yazılan, daha sonra ise Rusça’ya çevirilen “Cengizhan’ın Buyruğuyla” adlı hikayesinden esinlenen A.Borisov’un ilk sinema yönetmenliği denemesi olan söz konusu filmin 2008’de tüm Rusya çapında gösterime girmesi planlanmaktadır. Türk ve Moğol tarihine ışık tutan böylesine önemli bir sinema projesine tanık olan TÜRKSOY bu ziyaretinde başrol oyuncusu Eduard Ondar, film projesinin müellifi ve prodüseri Saha Türkü Vladimir İvanov, kaynak eserin yazarı Nikolay Luginov, filmin yönetmenliğini yapan Andrey Borisov ve bu yıl 15. yıldönümünü kutlayan Saha Film Şirketi yönetimiyle film bağlamında bir araya geldi ve görüştü.

Pazar, 24 Haziran 2007 günü sabahı TÜRKSOY heyeti, Saha topraklarında bulunduğu süre içerisinde en sıcak konukseverliğini esirgemeyen Saha Cumhuriyeti Gençlik Siyaseti Bakan Yardımcısı Vyaçeslav (Aykal) Gabışev ve ekibi tarafından uğurlandı.

Bu yolculuk esnasında bu güzel topraklarda yaşayan sıcak yürekli insanların köklerine sarılarak geleceğe doğru emin adımlarla ilerlediklerine tanık olmak çok önemli ve anlamlıydı. “Uruy-ayhal! Uruy-tusku!”...