Ahıska Türkleri, Anadolu Türkçesinin Ahıska ağzı denilen şekliyle konuşmaktadırlar. Bu ağız, Yukarı Kür ve Çoruh bölgesinin ortak dilidir; Posof başta olmak üzere Ardahan, Şavşat, Artvin, Ardanuç ve Oltu çevresinin ağzı, Ahıska ağzının ortak özelliklerini taşımaktadır.

Ahıska Türkleri, 1828 yılında Anadolu Türklüğünden koparılmış ve 1944 yılında da Türkistan�a sürülerek Anadolu�dan uzaklaştırılmış olmasına rağmen, günümüzde de bu ağzı muhafaza etmektedir.

Çoğu Anadolu ağızlarında bulunmayan fakat Ahıska ağzında bugün de kullanılan bir söz demetini aşağıda takdim ediyoruz. Bu sözlerin Anadolu Türkçesindeki karşılıklarını veriyor ve Ahıska ağzına göre birer cümlede kullanıyoruz. Ne var ki, alfabede bulunmayan seslerin bulunduğu bu ağızdaki bütün kelimelerin ses özelliklerini vermede güçlükle karşılaştık.

1. Aba: Anne/ Kız Zernişan, aban nerede?

2. Abla: Yenge/ Abla, taday işe getti mi?

3. Ahor: Ahır/ Ahorun kapısıni açuh unutmişin.

4. Ana: Anne/ Anay geldi mi?

5. Aprak: Ters (Mecazi olarak huysuz)/ Eydür ama birez aprakluhi var.

6. Ayhuriya: Boşu boşuna/ Hep ayhuriya konuşiyersin!

7. Baci: Kız kardeş, abla/ Baci soğandan aci veya başımın taci.

8. Baga: Ahırda hayvanların yemliği/ Bagayı samaninen doldurdum.

9. Bayah: Demin, az önce/ Bayah seni gördüm, nerden geliyerdin?

10. Bed: Çirkin/ Karısi bed olanın gövli dişarda olur.

11. Bibi: Babanın kız kardeşi, hala/ Züleyha bibi bize geldi.

12. Buclanmah: Karıncalanmak/ Ayaklarm buclaniyer.

13. Cucul: Civciv/ Cucullara yem ver!

14. Çoç etmah: Emeklemek/ Bizim çocuh çoç ediyer, birezden gezer.

15. Deh düşmah: Farkına varmak/ Oradan kaç kere geçtim dehdüşemedim baci!

16. Deremet: Mahsul/ Bu seneki deremet çoh eydür.

17. Dirgen: Üç veya dört dişli harman aleti/ Samani dirgeninen yay, kurusun!

18. Elefese/telefese: Telâşa kapılmak/ Suçuni biliyer da elesefeye kaldi!

19. Emi: Amca/ Bu benim emimin oğlidür.

20. Eşki Hamur: Hamur mayası / Eşki hamuri böyüttünmi gelinim?

21. Goroh: Kesek/ Goroği atar gözün çıhardurum.

22. Ğorğlamah: Köpek boğuşması/ Ne yerde ğorğlaniyersin, gahsana!

23. Hab: Komşuların birbirine ödünç süt vermesi/ Südüm az idi hab ettim.

24. Hecet: Alet/ İşe gedende hecetin yanan al.

25. Harmutlamah: Suyu ılındırmak/ Kızım bu suyi harmutla da abdas alem.

26. Haro: Zahire ambarının her bir bölmesi/ Haroda buğda kalmadi.

27. Hedik: Haşlanmış mısır veya buğday/ Hedik çoh yemah ey degül.

28. Hıraklanmah: Yemeğin yanması/ Geldim ki pilav hıraklanmiş!

29. Juryal etmah: Titremek/ Sürgün ahlıma gelende etlerim juryal ediyer.

30. Kodluh: 16 kg ölçülü kab. / Komşiya bir kodh lazut borcum var.

31. Küntlemah: Hamuru yuvarlayarak yufka açmaya hazırlamak / Hamuri küntledim sen de açmağa başla.

32. Koyermah: Salı vermek, bırakmak / Hayvanların ipini aç koyer getsin.

33. Keklanmah: Tavukların toprakta eşelenmesi/ Ne keklaniyersin, bir şey mi yitürdün?

34. Kevlemah: Toprağı kazmak/ Topraği kevle de bu çigidi ek!

35. Kınilamah/kınnamah: Nişan almak/ Adamın gözüni kıniladım.

36. Kıryal: Tertemiz/ Havliden içeri girduh ki evleri kıryal ediyer.

37. Kotoş: Mısırın meyvesi/ Tallada kotoşlari gördün mi?

38. Kudre: Korunaklı/ Burada oturah, biraz kudredür.

39. Kıbal: Öylece, o şekilde/ Yohardan o kıbal düşdi ki belini kırdi.

40. Kuntlamak: Zıplamak/ Keyfinden kuntliyer!

41. Kurdalama: Kurcalama, karıştırma/ O işleri kurdalama!

42. Kuyulmah: Kaynaktan yüzükoyun su içmek/ Nesil da kuyulmiş su içiyer!

43. Lazut: Mısır/ Bu sene ey lazut oldi.

44. Lelevün etmah: Karmakarışık etmek/ Çocuhlar evi lelevün etmişler!

45. Leçek: Başörtüsü / Bilor nene, leçegin geline ver yahasın.

46. Makval: Böğürtlen/ Makval toplamaya gediyerim.

47. Maslatmah: Sağımdan önce buzağının ineğin memesini bir miktar emmesi/ Kız Narhanım, sen inegi maslat, ben de geliyerim.

48. Menç: Kalçanın üst kısmı/ Bögün mençlerim ağıriyer.

49. Mires: Meret (Beddua) / Vay mirese kalsın.

50. Motot: Sümük/ Ola mototun silsene!

51. Mur: İs, kurum/ Kazani kucahlamiş, üstün mur etmişsin.

52. Nekaten: Ne kadar/ Nekaten dediysem de beni dinlemedi.

53. Nikart: Civcivin yumurtadan çıkma işareti/ Bah ki kuruğun altındaki yumurtalar nikartlamiş mi?

54. Nikor: Sakar/ Nikor inegin südi kesildi.

55. Nuğda: Nokta/ Nuğdasıni görememişsin!

56. Ohçur: Uçkur / Ohçuruna sahap ol.

57. Pati: Patlamış mısır/ Biraz pati patlad da yiyah.

58. Pıpın etma: Kaynama, coşma/ Pinde cucullar pıpın ediyer.

59. Pileki: Ekmek pişirilen toprak kap/ Teze pilekilerde çadi bişürdüm.

60. Pin: Kümes/ Tavuhlari pine kapattın mi?

61. Pitik: Enik/ Komşunun dört tene pitigi var.

62. Poç: Koçan/ Lazudun poçuni tanalara verin.

63. Ponçah: Saçak/ Gelinin ponçahli bir tavşali var.

64. Pağaça: Pilekide pişen büyük ekmek/ Teze pağaça yoh mi?

65. Puti sönmiş: Enerjisi kalmamış/ Eski Orhan�dan bir şey kalmamiş, ela puti sönmiş ki...

66. Puvar: Pınar/ Puvara su içmeye getti.

67. Sebi: Körpe çocuk/ O sebiye nesil da kıydın?

68. Siçremah: Zıplamah/ Sevincinden siçriyer.

69. Şırat: Peynir suyu / Şıratsız peynir kuru olur.

70. Şoğurt: Aşırı akan ağız suyu/ Ola şoğurtli, buriya gel!

71. Toyhana: Düüğün mekanı (Açık havada) / Toyhanada kız saraflanmaz.

72. Teşennüs: Vesveseli / Teşennüsli işlere karışma.

73. Tada: Ağabey, baba/ O, senin tadandur, ne dese yapacan!

74. Talda: Ağaç, kaya veya damın altı/ Yağmurda islanma, taldaya gel!

75. Tavli: Semiz/ Kuziler tavlandi mi?

76. Tebehet: Tabiat, huy/ Seyfo�nun tebeheti çoh kötidür.

77. Tebelleş olmak: Musallat olmak/ Nereden tebelleş oldu başıma!

78. Yaba: Ağaçtan yapılmış harman aleti/ Yabay al da bu samani merege doldur.

79. Zafli konuşmah: Yüksek sesle konuşmak/ Ne zafli konuşiyersin, sağır mi var?

80. Zati: Zaten/ Adamın camuşi ölmiş, oğli demiş ki, �Baba zati satacahduh!�

81. Zırza: Kapı sürgüsü/ Havliyi dolan, kapının zırzasıni çek de gel.

82. Zoğ: Sırt/ Çubuği zoğuna gerdim.

83. Zuhum: Zıkkım/ Bene ne zuhum degdi ki hastalandım!

84. Zuhumlanmah: Yemek(öfke sözü)/ Terekde kete var, al da zuhumlan!

85. Zuk: Kambur/ Çoh ağır kaldurma zuklanursun!

Ahıska Türklerinde çocuk sözleri:

1 Pepe: Ekmek

2 Tutu: Su

3 Tata: Çorba

4 Qaqa: Şeker

5 Cici : Güzel

6 Papul: Yemeni

7 Tütüle: Zurna

8 Puçi: Dana

9 Pipi: Çocuk

10 Böbö: Böcek

11 Ee: Çamur, pislik, dışkı

12 Pupu: Yara

13 Koko: Küçük ekmek

14 Tay tay: Çocukların ilk ayakta durmaya başlaması

15 Hoppa: Gezme, çocukların kucakta dışarıya çıkarılması

16 Tüdüüt: Araba

Züleyha Ninenin Anlattıklarından

Bu hekiyayi, 1910 Ahısha�nın Gomora kövünde dünyaya gelen, 1926 yılında Herolu Otaroğullarından Muhammet dedemle evlenen ve 2000 yılında Azerbaycan�da vefat eden Züleyha nenemden dinlemiştim.

Ağızdan ağıza aktarılarak günümüze ulaşan bu hekiyadan aklımda kalanlar şöyledir:

�Bizim oralarda bir Palli abla varimiş. Palli abla boğozuna çoh düşkün imiş. Bir gün ev şennigini dügüne yolladuhdan sora, cani hinkal çekiyer. Hinkali yapiyer, bişüriyer, yemeye başlamah işteduğunda bahiyer ki, kaynatasi eve teref kuyulmiş geliyer. Bu da elefeseye kalıp hinkali gügüme tökiyer. Bu gügümi, sekünün yanına koyiyer. Ecele davranan kaynata, gügümi kapar kapmaz ayahyoluna gidiyer. Tehret yaparken olacahlar belli...�

Meseleyi eşiden bir aşıh, bu sözleri koşmiş:

Komşunun inegi doğurdi

O da severdi yoğurdi

Ağzından ahiyer şoğurdi

Ne pintidür Palli abla.

*

Bezenur geder dügüne

Kimse çıhamaz ögüne

Hinkali töker gügüme

Ne acgözdür Palli abla.

www.ahiskalilar.org