Rusya, ABD ve ’’Manas’’ üssü’nün kapatılması 3 Şubat 2009 tarihinde Moskova’da temaslarda bulunmuş olan Bakiyev, 180 milyon dolarlık borcun silinmesi, 2 milyar dolarlık düşük faizli kredi ve 150 milyon dolarlık mali yardım konusunda Rus yetkililerle uzlaşı sağladı. Medvedev de açıklamasında anlaşma ile ilgili bilgileri doğrulayarak, "Rusya Kırgızistan’a 2 milyar dolar kredi ve 150 milyon dolarlık mali yardım verecek. Kambaratinsk hidroelektrik santrali ile ilgili de ayrı bir anlaşma imzalandı." dedi. Hidroelektrik santral projesinin 1,7 milyar dolara mal olması bekleniyor.(1) Ama basın gündemine oturan konu ve ABD’yi sarsacak olan karar ise Kırgızistan Cumhurbaşkanı Kurmanbek Bakiyev’in Amerikan Manas hava üssünü kapatacaklarını açıklaması oldu. Bu açıklama Rusya-ABD çekişmesine yeni bir hız kazandırdı.

ABD, 11 Eylül’den sonra 19 yeni askerî üs açmıştı. Bunlardan Orta Asya’da açılanlar, Özbekistan’daki Hanabad, Kırgızistan’daki Manas ve Tacikistan’da bir üs idi. ABD’nin bu müdahalesi Afganistan’daki Taliban ile savaşmakla sınırlı kalmamakta ve Avrasya’nın ortalarına kadar nüfuz alanlarını genişletmiştir. Kırgızistan hükümeti tarafından alınmış olan üssün kira sözleşmesinin iptal edildiğiyle ilgili açıklama Rusya tarafının bu kararla ilgili etkisinin olmadığını ve alınan kararın Kırgız tarafının egemen kararı olduğunu vurgulayarak ABD’yi açıkça karşısına almamaya çalışmaktadır. Manas üssü Talibanla mücadelede ABD ve koalisyon güçlerine lojistik destek sağlaması için kiralanmıştır. Kırgız tarafı Afganistan’da istikrarlı bir hükümetin kurulduğunu ve artık ABD’nin üslere ihtiyacı olmadığını uzun zamandan beri vurgulamasına karsın ABD tarafı üssün genişletilmesine ikna etmeye çalışarak bir türlü sonuca varılamamaktadır. Bakiyevi’in üssün kapatılmasıyla ilgili açıklamasında vatandaşlarının güvenliğinin sağlanmasının önemine vurgu yapmaktadır. Daha önce üssün kirasını 102 milyon dolara çıkardıklarını açıklayarak bu konuyu netleştirmeye çalışan Kırgızistan, ABD tarafından bu rakamın aritmetik olduğunu söyleyerek rafa kaldırılmış oldu. 2005 ŞİÖ toplantısında Rusya ve Çin üslerin kapatılmasını istemişlerdi. Ancak Kırgızistan iç istikrarsızlığı parlamentoda bu konu netlik kazanamamıştır.

ABD’den alınan yardımlar ve üssün kira geliri ekonomik olarak çok zayıf olan bu ülkeye önemi az değil. Ancak SSCB’nin dağılmasından bu yana ABD’nin yapmış olduğu yardım sadece 1,5 milyar doları bulmaktadır. Alınan karar parlamentoda görüşülmesi için sunulmakla birlikte, buna karşı muhalif görüşlerde yükselmektedir. Kırgızistan muhalefet liderlerinden "Adalet için" hareketi Başkanı ve eski Dışişleri Bakanı Alikbek Cekşenkulov, Bakiyev’in kararını eleştirerek, yanlış yönetimden dolayı böyle sonuç ortaya çıktığını savundu. Cekşenkulov, acil alınan kararın iktidara da büyük zarar vereceğini ifade etti. Kırgızistan Milli Güvenlik Komitesi eski Genel Sekreteri Miroslav Niyazov, üssün devamlığını savundu. ABD üssünün sadece Afganistan için değil Orta Asya ülkelerine de yararlı olduğunu söyleyen Niyazov, üssün faaliyete devam etmesi gerektiğini ifade etti. Aksi takdirde Afganistan’da yeniden terörün güç kazanacağını kaydeden Niyazov, bunun en büyük zararını çevresindeki Orta Asya ülkelerine değeceğini belirtti. Buna rağmen destekleyenler sayısı da az değil. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Rusya’nın dışarıda kurduğu ilk askerî üs, 23 Ekim 2003’te açılan Kant Üssü’dür. Bu üs aynı zamanda Kolektif Güvenlik Anlaşması Teşkilatı’na üye devletlerin Kolektif Acil Müdahale Kuvvetleri’nin Orta Asya’daki hava unsurlarının bir parçasıdır. Bu üs, Sovyetler Birliği döneminde, onlarca ülkenin hava kuvvetlerinin eğitiminde kullanılıyordu. Kant Üssü için Kırgızistan ile Rusya arasında biri 2002 yılında, diğeri Eylül 2003’te olmak üzere iki anlaşma imzalandı. Bu anlaşmalara göre üs, Kolektif Güvenlik Anlaşması Teşkilatı çerçevesinde 15 yıllığına Rusya’ya verildi. Bununla birlikte ikinci anlaşmanın tasdiki, Temmuz 2005’te gerçekleşti.

Aynı dönemde icra edilen BDT toplantısında Amerikan üssünün Özbekistan’daki Hânâbâd’dan çıkarılmasına ilişkin karar alındı. Rusya’nın Kant Üssü’nde 500 askeri, 400’den fazla sivil uzmanı, 20’den fazla savaş uçak ve helikopteri vardır. Rusya’nın Kırgızistan’da Kant Üssü dışında bir yerleşim mahalli, gemilere karşı torpido atış deneme üssü, denizaltılar ile haberleşme üssü ve Rus Füze Birlikleri ile bağlantılı çalışan bir sismik gözlem istasyonu vardır. Bununla birlikte Rusya’nın onunla sıkı bir askerî-teknik işbirliği vardır. Nitekim Sovyetler Birliği döneminden kalma müdafaa sanayi tesisleri, bazı askerî tatbikat poligonları ve bir uzay üssü vardır ki Rusya, Kazakistan’daki bu üssü 1994 yılında 20 yıllığına kiraladı, 2004 yılında bu süresi 2050’ye kadar uzattı. Zira Kazakistan’ın bu tesisi işletecek personeli yoktur. Rusya ayrıca Tacikistan’daki 201. Motorize Piyade Birliği’ni Ekim 2004’te Putin’in de katıldığı bir törenle askerî üsse dönüştürdü. Bu, Orta Asya’daki Kant Üssü’nden sonra ikinci Rus askerî üssüdür. Burada 7500 kişilik bir tümen, 3 motorize alay, buna ilâveten başka alaylar, bölükler, uçaklar ve ayrıca (Amerika’nınkinden daha gelişmiş olduğu söylenen) bir uzay izleme istasyonu vardı. Toplamda Rusya’nın şu anda 11,000 kişilik bir askerî varlığı, Tacikistan-Afganistan sınırını korumakla vazifeli vaziyettedir. 2005 yılında Özbekistan’da yaşanan Andican olaylarından sonra ABD ve Batı devletleri tarafından İnsan Hakları ihlali nedeniyle Özbekistan’a yapılan baskı, ABD’nin Özbekistan da bulunan Hanabad üssünü kapatmıştır. Bunun sonucunda Orta Asya bölgesinde sadece Bişkek’te bulunan üs kalmıştır ki Rusya burayı bu bölgede ABD’nin son kale görerek yıkmaya çalışmaktadır.

Rusya bu bölgede yapmış olduğu çeşitli anlaşmalarla (BDT. KGAT)ŞİÖ dışında Çin’i de uzak tutmaya çalışmaktadır. Manas üssünün kapatılması, Kırgızistan için Rusya’ya bir hediye vererek yakınlığını göstermekle yardımların gelişini sağlamlaştırmaya çalışmakta ve hem Batı için, hem de Rusya için önemini artırmaya çalışmaktadır. Rusya ile iyi ilişkilerde olacak olan Kırgısiztan, ekonomik olarak zenginleşen, dünya da 3.para rezervine sahip olan ve ülkesinde 1 milyona yakın Kırgız işçinin çalıştığı Rusya’yı, ekonomik olarak bulanımda olan ve dünyada etkisinin eskisi kadar olmayan ABD’ye tercih etmektedir. Uzun zamandan beri Kırgızistan’ın ABD için sadece üs olup ülkeyi üslerle eşdeğer tutması ABD ve Batıdan gelebilecek yardımlardan uzak kalınmıştır. Kırgızistan da bunu böyle görerek pasif kalmaktadır. Mevcut hükümet de Rusya tarafından desteklenmesi, yükselen muhalefetinde ABD tarafından desteklenerek 2005 olaylarının tekrarlanmasından korkması Kırgızistan’ı Rusya’ya kazandırmaktadır. Rusya açısından ABD üssünün kapatılması ABD karşısında moral kazanmasının yanında bölgedeki nüfuzunu artırmış olacak. Siyasi olarak söz sahibi olmakla birlikte ekonomik olarak da ülkenin iç ekonomisini kontrol edebilecek. Sadece Kırgızistan’la kalmayıp, bu ülkenin komşu ülkelerle olan sorunlarının çözümünde bir arabuluculuk üstlenecektir.

Mevcut ve çıkabilecek olan hiçbir sorun Rusyasız çözülemez hale gelecektir. Buda Rusya’nın çıkarlarına ters düşen olaylara son olarak silahlı kuvvetle karşılık verebilecek yetki kazandıracaktır. Mevcut olan Kant askeri üssünün tek başına varlığı askeri alanda da işbirliği artırılması bu ülkeler arasında da bağları güçlendirecektir ve silah teknolojisinde güçlü olan Rusya’ya bağımlı hale getirecektir. Buda Kırgızistan’la sınırlı kalmayıp Kolektif Güvenlik Anlaşması Teşkilatı çerçevesinde ŞİT’’den ayrı bir Rusya liderliğinde güvenlik mekanizması oluşturacaktır. ABD’nin İran’a karşı yapmak istediği askeri müdahalede de bu üslerin kullanılmasıyla ilgili söylemlere Kırgızistan net bir şekilde olumsuz yanıt vermiştir. İran’la ortak sınıra sahip olan Irak hükümeti de bu tür operasyonlar için kendi topraklarını kullandırtmayacağını açıklamıştır. Rusya ile her alanda iyi ilişkiler içerisinde olan İran’a karşı olumsuz yanıtlarda ABD’yi köşeye sıkıştırmış ve Rusya’nın kazancı olmuştur. Manas üssünün kapatılması ile ilgili sadece ABD yetkililer kendi lehlerine konuyu düzeltmeye çalışmakla kalmayarak, AB tarafından da tepkiyle karşılaşılmıştır.

Manas üssünün kapatılması Afganistan’daki koalisyon güçlerinin orada kalma şansını Talibanların şimdiki en büyük güç kaynağı olan Pakistan bırakmaktadır. Buda oradaki birlikleri mücadele edemez hale getirecektir. Zaten ISAF birlikleri Kabil dışındaki bölgeleri kontrol edemez durumdadır. Afganistan’a koalisyon güçlerine gıda ve eşyaları Rusya ve Manas üssünden sağlanmaktadır. Üssün kapatılması lojistik desteğin sağlanmasını sadece Rusya’nın kontrolüne geçecek ve sıkıntı içerisinde olan ABD ve koalisyon güçlerinin geleceği Rusya’nın belirlemesine mahküm olacaktır. Orta Asya ülkelerinin sadece Rusya ile ekonomik, askeri, teknik ve sonucunda siyasi ilişkiler içerisinde olması, bu ülkelerin ABD için kâbus olan Afganistan kuzey sınırları da Rusya yetkisi alanına girecektir. Afganistan için lojistik desteğin, sınırların ve Orta Asya ülkelerinin Rusya etkisine girecektir. 1979 yılında Afganistan’a girmiş olan ve ABD’nin Talibanları güçlendirerek SSCB’ye karcı kışkırtması sonucu on sene içerisinde bu Süper gücün sonunu nasıl getirmiştir. 2001’den beri bu ülkede bir tür kontrolü ele alamayan ABD’nin sonuna da SSCB’nin sonu gibi, hala Sovyetlerin çöküşünün acısını taşmakta olan, sürekli çevrelenen ve ABD ile kötü ilişkiler içerisinde olan Rusya tarafından getirilemeyeceği gerçek dışı değildir. (1)http://www.habergunluk.com/Dunya/24354-Kirgizistan-Manas-Amerikan-- Hava-ussunu-Kapatacak.htm(2009–02–04) Sabir Askarov A.Ü.SBF.Uluslararası ilişkiler bölümü (5.02.2009)