Taşkent vadisi, Tanri Dağlan’ının batı taraflarında bulunan Çirçik nehri boyunca uzanır. Arkeologlar, şehrin tarihini M.Ö.4. ve 3. asra kadar götürmektedirler. Sakalar, Sasaniler ve Eftalitlerden sonra, M.S. 7. Yüzyilda Çirçik’in verimli vadisi Sogd’lu yerleşikler ile Türki göçebeler arasindaki ticaretin odağı haline geldi. 751’de burayi istila eden Çinli askerler Çaç şehrinin hakimini öldürmüsler, bunun üzerine harekete geçen Arap ordusu Çinlileri Talas’ta mağlup etmistir. Böylelikle, bölgede İslam hakimiyeti kurulmustur. Şehir daha sonraları; Şaş, Şaşkent ve Binkent isimlerini almıştır. Şehir ilk kez 11. yüzyıl dolaylarında Biruni ve Kaşgarlı Mahmut’un yazılı metinlerinde Taşkent adıyla anılmıştır.

751 yılında Araplar tarafından ele geçirilen kent, İpek Yolu güzergahı üzerinde önemli bir nokta olmuştur.

9 ve 10. yüzyıllarda Samani Devleti topraklarında yer alan şehir, 10. yüzyıl sonlarından 13. yüzyıl başlarına kadar Karahanlılar Devleti sınırları içinde olmuştur.

Mogol istilasi buraya 1219 yilında ulastı. Ama bundan beş yil once, şehir Harezmsahlar tarafindan işgal edilmişti.14. ve 15. yüzyillarda, Timur ve Timuriler zamaninda şehir yeniden canlanmaya basladi, şehrin en eski binalan bu dönemde inşa edildi.Bunu takip eden asir boyunca, Ozbekler, Kazaklar, İranlılar, Mogol kökenli Oyratlar ve Kalmiklar şehre sahip olmak için mücadele ettiler.

16. yüzyılın ikinci yarısında Buhara Hanlığı tarafından ele geçirilen şehir, 17 - 18. yüzyıllarda Kazak ve Kalmıklar’ın denetine geçmiş, 1809 yılında Kokand Hanlığı topraklarına katılmıştır. 18. yüzyılda Rusya ile gelişmekte olan ticaret şehrin gelismesine yol aşmış, 4 mahalle ve 1 büyuk pazar meydana gelmiştir. 1780’de Şeyhantur mahallesinin hakimi Yunus Hoca, diger 119 mahalleyi (Kukçe, Sibzar ve Beş Ağaç) ele geçirerek şehirdeki iç çatismaya son verdi. Yunus Hoca, Kazak saldırılaını da durdurmayi başarmis, fakat onun oğlu zamaninda, 1809’da şehir Kokand hanının eline geçmistir. Ruslar surekli ilerleyerek 1864’te Taskent’e kadar gelmişlerdi. Bu tarihte şehirde yüz bin nüfus yaşamakta olup, 300 camii bulunmaktaydi.

General Mihail Cernayev’in ilk saldirisi geri püskurtuldu.1865 Mayis ayında Çernayev yeniden şehre doğru ilerledi. Onun 1900 adamina karşılık şehirde 30 bin kişi savunma yapmaktaydi.14 Haziran’da Ruslar şehrin 12 kapısından birini ele geçirdiler.İki gün süren savaştan sonra şehrin ileri gelenleri Taşkent’i tahrip olmaktan kurtarmak için antlaşma yaptılar .Çarnayev sadece 25 adamını kaybetmişti. 1867’e Çernayev’in yerine General Konstantin Kaufman Türkistan Genel Valisi olarak atandı. 1899 yılında hizmete alınan Taşkent-Orenburg demiryolu ile şehir Orta Asya’nın en önemli ticari geçiş noktası haline gelen şehir, Kasım 1917’de Sovyet denetimine girmiş, 1918 Nisan’ında Taşkent Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin başkenti olmuştur.

Taşkent Şehri

1924 yılında kurulan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti topraklarına dahil olan Taşkent 1930 yılında bu cumhuriyetin başkenti olmuştur.(Bundan önce Semerkant başkent idi). Özellikle savaş yıIlarında (1941-45) Rus yerleşimciler şehre akmaya başlamış ve şehrin nüfusu bir milyona ulaşmıştır.

1966 yılında yaşanan yıkıcı depremin ardından kent büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir. Geniş yolları, yeşil alanları, park - bahçeleri, düzenli yerleşimi, düzenli ve sağlam altyapısı ile kent Orta Asya şehir planlamacılığının en önemli örneklerinden biridir.

Taşkent, 1 Eylül 1991 tarihinden bu yana Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan eden Orta Asya’nın nüfus bakımından en büyük kenti olan Taşkent, dört milyona yaklaşan nüfusuyla Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri arasında Moskova ve Kiev’den sonra üçüncü büyük başkent. Modern bir kent görümünde olan Taşkent’te, birçok tarihi eser de bulunuyor.

Geniş yolları, yeşil alanları, park - bahçeleri, düzenli yerleşimi, düzenli ve sağlam altyapısı ile kent Orta Asya şehir planlamacılığının en önemli örneklerinden biridir.

Her istasyonu farklı mimari biçemlerde yapılmış olan Taşkent metrosu görülmeye değerdir. Orta Asya’da ilk ve tek olan metro 1978 yılında hizmete girmiştir. Üç güzergahta yolcu taşıyan metro, kentin ulaşım yükünü büyük ölçüde yeraltına taşır. Yerüstü taşımacılıkta çevreci nitelikli elektirikli tramvay ve troleybüsler yaygın olmakla birlikte, son yıllarda artan bir eğilimle bazı tramvay hatları sökülmekte, yerlerine otobüs ve minibüsler konulmaktadır.

Çok sayıda tiyatro, konser, sinema salonları ve üniversiteler bulunan Taşkent, Orta Asya’nın kültür başkenti sayılabilir. Şehir Sovyetler Birliği zamanında Orta Asya’nın Paris’i olarak nitelendirilmiştir.

Yüz ölçümü – 256 km2. 1999 yılı rakamlarında göre şehrin nufusu 2,241,000 dir.İdari yapısında 11 ilçe: Bektemir, Mirza Uluğbek, Mirabad, Sergeli, Sabir Rahimov, Üçtepe, Çilanzar, Şeyhantahur, Yunusabad, Yekkeseray, Hamza; 452 mahalle vardır.

Özbekistan ahalisinin %8,2’si Taşkent’te oturuyor. Bunun yanı sıra; Özbekler – 1307,7; Ruslar – 460,6; Tatarlar – 102,2; Koreliler – 49,2; Kazaklar – 46,2; Tacikler – 24,6; Karakalpaklar – 5,6; Türkmenler – 3,0; Kırgızlar – 2,5; diğer millet ve azınlık milletvekilleri – 134,3 bin kişiyi oluşturmaktadır.

13 Cumhuriyet ve 22 şehir derecesindeki Milli Kültürel merkezleri faaliyet göstermektedir.

315 genel okulunda Özbek (163), Rus (53), Özbek,Rus (99) dillerde eğitim verilmektedir.

Tüm Üniversite ve Enstitülerde eğitim Özbek ve Rus dillerinde gerçekleştirilmektedir.

Özbekistan Milli Üniversitesi ve Taşkent Devlet Cihan Dilleri Üniversitesi’nde Rus Filolojisi Fakültesi, Taşkent Devlet Şarkşınaslık Enstitüsü’nde Türk dili ve edebiyatı uzmanları, Taşkent Devlet Pedogojik Üniversitesi’nde Rus (1935), Kazak (1954), Kore (1997) dili ve edebiyatı uzmanları yetişmektedirler.

“Veçerniy Taşkent” gazetesi Rus dilinde haftada 5 defa 5000 nüshada neşredilmektedir.

11 Cumhuriyet ve 148 şehir derecesindeki dini teşkilat, başlıca 114 mescit faaliyet yürütmektedir. 107 imam (%93,9) Yüksek, 7’si (%6,1) orta özel dini eğitim sahibidirler.

36 Hristiyan ve 5 diğer konfessiyona (kuruluşa) mensup dini teşkilat faaliyetini sürdürmektedir. Örneğin, Rus-provaslav kilisesi Taşkent ve Orta Asya Yeparhiyesi, Rum-katolik kilisesi, Yevangel Hıristiyan vaptistlar kilisesi, Tam İncil Hıristiyanları kilisesi, Alman Yevangel-lyuteranlar derneği, Özbekistan Bibliye Cemiyeti, provaslav ve protestant semineriyeleri, Krişnayı anlama derneği, Yahudi ve Bahai cemaaları.

3 İslami-dini eğitim veren müessese mevcuttur. 1971 tarihinde açılan İmam Buhari Taşkent İslam Enstitüsü’nde Bağımsızlık sayesinde ilk defa “Tahfizul Kur’an” (Kur’an ezberletme) Merkezi, “Din esasları ve İslam hukukçuluğu ve tarihi” fakülteleri, dini ve içtimai fenler, yabancı diller kürsüleri açıldı. Bayanların dini okulları için melekeli bayan öğretmenler yetiştirmek amacında bayanlar grubu açıldı.

Nadir tarihi abide – Kökeldaş medresesi binasında 1991 yılından “Kökeldaş” orta özel İslam okulu (Kökeldaş medresesi) faaliyet göstermektedir. 1993 yılında Cumhuriyet tarihinde ilk defa “Hatice-i Kübra” bayanlar medresesi işe başladı.

100’den fazla eski ziyaret yerleri vardır. Hazret-i İmam, Şeyh Havand-ı Tahur, Çarsu külliyeleri, Kökeldaş ve Ebulkasım medreseleri, Hazret-i Ükkaşa (Müy-ı Mübarek), Şeyh Aziz Evliya ve Hoca Ahrar-ı Veli cami mescitleri, Şeyh Zeyniddin Baba ve Mui Halfa Baba makbereleri ve Yunusabad yolu üzerinde Taskent_Sehitler hatirasi meydanı önemli ziyaret yerlerindendir.

Halk arasında “Hastimam” adıyla meşhur Hazret-i İmam külliyesi, Müy-i mübarek medreseleri, Tille Şeyh, Namazgâh mescitleri ve diğer binaları içermektedir. Büyük fıkıh bilgini Ebu Bekir Muhammed Kaffal Şaşi (904-976) makberesi ve Barakhan medresesi XVI. Yüzyılda yapılmıştır. XIX. Yüzyılda Tille Şeyh mescidi yapılmıştır. XX. Yüzyılın ortalarına kadar Peygamber Efendimiz (s.a.v.) tüyünün saklandığı Müy-i mübarek medresesinde (bu yüzden bu adla anılmaktadır) Dini İdarenin kütüphanesi yerleşmiş olup, burada “Hz.Osman Mushafı” bulunmaktadır.Namazgah mescidi binasında 1971 yılından beri Taşkent İslam Enstitüsü faaliyet yürütmektedir.

Şeyhantahur denilen yer XX.Yüzyılın başlarına dek Taşkent’teki en büyük ziyaret yerlerinden sayılmıştır. Şeyh Havand-ı Tahur türbesi (XIV. Yüzyıl) yanında sonradan 2 küçük oda ve makbere yaptırılmıştır. XV. Yüzyılda Taşkent valisi Yunushan için (vefatı 1497) oğlu Ahmethan (Alaçahan) makbere yaptırmıştır. Şu anda burada Taşkent İslam Üniversitesi bulunmaktadır.

Özbekistan Diyanet İşleri Başkanlığ’ındakı Hz.Osman Mushaf’ı nüshasını görülmesi teşkil edilmiş.

Diğer, “Yeni şehir”de Emir Timur Müzesi, Mahalli el sanatı Müzesi, Emir Timur Parkı, Halklar Dostluğu Sarayı, Tarih Müzesi görülmeye değer yerlerdendir.

Meşhur tarihi şahsiyetlerin adıyla bağlı ziyaret yerleri mevcuttur.

Zengi Ata türbesi ve Seyhan Tahur’un kabirleri Taşkent’tedir.

“Zengi Ata” ziyaret yeri Zengi Ata adıyla meşhur olan tasavvuf vekili Ayhoca bin Taşhoca’nın şerefine Emir Timur tarafından yaptırılmıştır. Sonradan onun yanında Zengi Ata’nın eşi Anber Bibi makberesi (XIV. Yüzyılın sonu – XV. Yüzyılın başı), medrese, mescit bir de minare yaptırılmıştır.

Bostanlık ilçesi, Bağıstan köyündeki Şeyh Ömer Bağıstani türbesi de önemli ziyaret yerlerinden sayılır. XIII. Yüzyılın ünlü tasavvuf nümayandası, Şeyh Havandi Tahur’un babası olan bu büyük zata Bahauddin Nakşibendi de saygı gösterdiği kaydedilmektedir. Türbeye ziyaret XVI. Yüzyıldan başlamıştır. Son yıllarda türbe önünde mescit yapılıp, burayı uygun bir ziyaret yerine dönüştürülmesine yönelik hayırlı işler gerçekleştirilmektedir.

Bunun yanı sıra, “Şamilkari evliya”, “Zarkent ata”, “Şaabdumelik Baba”, “Hocaelsurh Ata”, “Muşuk (Kedi) Ata”, “Hocaksaz Ata”, “Edhem sahabe” ve “Karakuylu Ata” gibi yerler de mübarek ziyaret yerlerindendir.

Özbekistan’ın İslam kültürü ve bilimine, tarihi ve mimari yapıların korunmasına verdiği katkılarından dolayı; Taşkent, 2007’de de İslam Konferansı Örgütü (İKO) bünyesinde yer alan "İslami Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (İSESCO) tarafından 2007’nin "İslam Kültür Başkenti" seçilmişti.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı UNESCO, Kasım 2007’deki Genel Kurul toplantısında, Taşkent’in kuruluşunun 2 bin 200’üncü yıl dönümünün kutlanmasına ilişkin bir karar kabul etmişt. Taşkent’in kuruluşunun 2 bin 200’üncü yıl dönümü kutlamalarının Mayıs 2009’da yapılması törenlerle kutlamaya hazırlanıyor.

Kutlama dolayısıyla kentteki tüm tarihi eserlerin restorasyonu yapılacak. Ayrıca kente yeni görüntü kazandıracak yeni eserlerin imar edilmesi planlanıyor. Bu arada kutlama çerçevesinde Mart 2009’da "Taşkent’in Dünya Uygarlığındaki Rolü" konulu uluslararası bir konferans düzenlenecek.

KAYNAKLAR:

*T.C.Büyükelçiliği Taşkent Basın Müşavirliği

*Özbekistan Ankara Büyükelçiliği Basın Müşavirliği

Özbekistan Klavuzu-Süleyman Merdanoğlu -Nasriddin Muhammadiev - Ankara,1997

*http://www.altinmiras.com

*http://www.turkey.mfa.uz