ABD işgali sonrası Afganistan için birçok kalkınma projeleri gerçekleştirildiği bilinmektedir. Bu kapsamda Özbekistan ile Afganistan arasındaki demiryolu projesi de son yıllarda gündemde olan önemli gelişmeler arasındadır. Hayretan-Mezar-i Şerif Demiryolu projesinin 2010 Ekim ayının sonlarına doğru tamamlanacağı açıklanmıştır.[2]



75 km uzunluğunda olan bu demiryolu projesinin 170 milyon ABD dolarına mal olacağı bilinmektedir.[3] İki ülke yetkilileri 16.01.2010 tarihinde Mezar-i Şerif’te bir araya gelerek demiryolu hattının yapımına bir hafta içerisinde başlanıp 2010 yılı sonuna kadar projenin bitirilmesinin planlanıldığını açıklamışlardı. Ayrıca Afganistan Milli (Halk) Menfaatleri Bakanlık Müsteşarlığı Daire Başkanı Dr. Ahmet Şah Vahid, bu proje aracılığı ile kuzeyde yüzlerce insana iş fırsatı doğacağını açıklamıştır. Özbekistan demiryolları müdürü Rahmetov ülkesi ile kuzey Afganistan halkı arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin gelişeceğine vurgu yapmıştır[4].



Bu proje kapsamında iki devlet ve toplum arasındaki ilişkinin daha da gelişeceği ve özellikle kuzey Afganistan’da yaşayan Türkler ile Özbekistan halkı arasındaki kardeşliğin pekişerek işbirliklerinin artması düşünülmektedir. Pakistan’ın Peştunlarla, İran’ın Taciklerle ve özellikle Şii kesimle, Tacikistan’ın da Afganistan’daki Taciklerle daha çok yakın oldukları bilinen bir gerçektir. Bu durumda Özbekistan’ın da Afganistan’ın kuzeyinde yaşayan Türk halklarıyla daha güçlü ilişkiler kurabileceği tahmin edilmektedir. Özbekistan’ın, Afganistan Özbekleri başta olmak üzere diğer Türk topluluklarıyla yakından ilişki kurması, ülkede yaşayan diğer etnik grupların tepkisini çekmesi de muhtemeldir.



Ayrıca proje tamamlandıktan sonra, Afganistan’a insani yardım ve ticari malların taşınmasında kolaylık sağlayabileceği gibi Afganistan ekonomisine de katkıda bulunabileceği açıktır. Son zamanlarda Pakistan geçişinde NATO birliklerinin malzemelerini taşıyan konvoylara Taliban tarafından düzenlenen saldırılar, yeni demiryolunun kısa bir süre içerisinde gelişeceği ve NATO malzemelerinin de bu sınırdan gelebileceğini muhtemel kılmaktadır.



Son günlerde Taliban’ın kuzey Afganistan’da faaliyet göstermeye başlaması[5] ile kuzeyin istikrarsızlığa doğru gittiği bilinmektedir. Koalisyon güçlerinin güneyde Taliban’a baskısının artırması Taliban’ın kuzeyde hareketlenmesine neden olmuştur. Tirmiz-Hayretan yoluyla Afganistan’a alınan malzemelerin neredeyse %40’a yakın olduğunu Afganistan Ticaret Bakanı Wahidullah Şehrani açıklamıştır.[6] Pakistan geçidindeki problemleri dikkate almakla beraber, demiryolu yapımının tamamlanmasıyla birlikte koalisyon güçlerinin malzemelerinin de bu yol üzerinden taşınabileceği ve kuzey bölgesinin güvenliğinin artırabileceği düşünülmektedir.



Koalisyon güçleri malzemelerinin bu demiryolu üzerinden taşınması durumunda hem olumlu hem de olumsuz gelişmelerin meydana gelebileceği de düşünülmektedir: Bu durumda Taliban’ın, saldırılarına daha çok kuzeyde ağırlık vermesi ihtimalleri de endişeleri beraberinde getirmektedir. Bölge halkının güvenliği açısından bu durum olumsuzluklar yaratabilir. Diğer taraftan kuzey bölgesini güvenli hale getirmek bölge halkının ticari, ekonomik ve yaşamsal anlamda işine yarayacağı gibi koalisyon güçleri için de hayati önem taşımaktadır.



Koalisyon güçlerinin, gerekli malzemelerinin taşınacağı bölgenin muhtemel saldırılara karşı korunma tedbirleri alacağı ve dolayısıyla bölgenin güvenliği için daha çok çaba sarf edeceği düşünülmektedir. Bu da bölge halkı için olumlu bir gelişme olacaktır.



Özbekistan Faktörü:



. Özbekistan devletinin radikal dinci muhalifleri, Afganistan’daki terörist grupların içinde faaliyet gösterdiği ve Özbekistan’ın da doğal olarak terör saldırılarından etkilenmemek için bir takım stratejiler geliştirdiği bilinmektedir. Nitekim Koalisyon Güçlerinin sözcüsünün 26.10.2010 tarihindeki açıklamalarına göre Özbekistan’da faaliyet gösteren aşırı dinci İslami Hareketinin üyesi ve Taliban’ın da önemli komutanlarından Kari Muhammed Ömer’in Koalisyon Güçleri tarafından öldürüldüğü açıklanmıştır.[7]



Özbekistan Devletinin, başta ABD olmak üzere Afganistan’da bulunan Koalisyon Güçleriyle iyi ilişkiler kurması beklenmektedir. 2008’den beri ABD, Özbekistan’ın Tirmiz kentinde bulunan askeri üssü geçici sürelerle kullanmaya başlamıştır.[8] Yeni demiryolu projesinin tamamlanmasıyla beraber ilişkilerin daha da iyileşmesi ve hatta Koalisyon Güçlerinin askeri malzemelerinin de Özbekistan üzerinden geçmesi muhtemeldir.



Rusya Faktörü:



Rusya’nın NATO’ya yardım edeceği konusundaki çıkan haberlerden[9] hareketle, koalisyon güçlerinin askeri malzemelerinin, bu demiryolu üzerinden geçmesine Rusya’nın bakışı ancak kendisinin de işbirliğinin bir parçası olarak bir anlaşmaya varılması durumunda mümkün gözükmektedir. ABD ile Rusya arasındaki olası bir anlaşma bölgede nükleer bir güç olan İran’ı da yakından ilgilendirmektedir. Rusya ne İran’ı kaybetmek ister ne de küresel bir güç olma peşinde olduğundan, ABD ile arasının bozulmasını ister.











[1] Konu ile ilgili genel bilgiler için bkz: http://www.andrewgrantham.co.uk/afghanistan/tag/mazar-i-sharif/ (15.10.2010)



http://www.rferl.org/content/Afghanistans_First_New_Railroad_On_Track/2190489.html (14.10.2010)



[2] Daha fazla bilgi için bkz: http://www.isaf.nato.int/article/isaf-releases/railway-line-completed-in-northern-afghanistan.html (15.09.2010)



[3] Konu ile detaylı bilgi için bkz: http://www.andrewgrantham.co.uk/afghanistan/railways/hairatan-to-mazar-i-sharif/



[4] http://www.pajhwok.com/dr/2010/01/16



[5]http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/10/101015_k02-taleban-sar-e-pol-attack.shtml (15.10.2010)haberin Türkçesi için bakınız:http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=5745&kat1=1 (16.10.2010)



[6] http://voip-routers.tmcnet.com/news/2009/10/04/4404603.htm (04.10.2009)



[7] http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2010/10/101026_k02-afghan-taleban-leaders.shtml (26.10.2010)



[8] http://avrasyamerkezi.okan.edu.tr/node/18



[9] http://nethaberci.com/sondakika-dunya-haberleri/nato%E2%80%99ya-yardim-icin-rusya-devreye-girdi-124364.html (28.10.2010)