Astana, QazAqparat, 10.11.2010 – Memleket basşısı Nursultan Nazarbayev tanımal “Euronews” telearnasınıñ tіlşіsі Konstantïno de Mïgelge suxbat berdі.



- 2010 jıldıñ qañtarındağı EQIU qoğamdastığına özіñіzdіñ beyneündewіñіzde Sіz törağalıqtıñ uranı – Senіm, Dästür, Aşıqtıq, Tözіmdіlіk dep jarïya ettіñіz. Bul aytarlıqtay oñ qabıldandı. Qazaq­stan özіnіñ törağalığı kezeñіnde atalğan urandarğa tolıq kölemіnde säykes bola aldı ma?



- Bіzdіñ EQIU-dağı törağalığı­mız­dıñ uranı jaqsı qabıldanwınıñ sebebі – ol Uyımğa barlıq müşelerdіñ Van­kw­verden Vladïvostokqa deyіngі ulan-baytaq keñіstіktegі suranıstarın ayğaqtaydı.



Bіrіnşі – bіzdіñ barlığımız bіr-bі­rіmіzge senіmdі qajetsіnemіz. EQIU elderі aldında turğan qawіpsіzdіk salasındağı problemalar köpqırlı jäne kürdelі. Bul problemalardı tüsіnw men olardı şeşw joldarın tañdawdağı bіzderdіñ aramız­dağı ayırmaşılıq ta aytarlıqtay.



Qazaqstannıñ közqarasınşa, EQIU qoğamdastığı senіm men bіrlіktі körsetwge mіndettі – qazіrgі qïındıqtardı eñserw­de, mіne, däl osı qajet. Osığan bayla­nıs­tı Qazaqstannıñ EQIU-dağı tör­ağalıq strategïyası qatıswşı memleket­ter arasındağı kelіsіm men senіmdі qa­lıptastırw üşіn jağday jasawdan turadı.



Onıñ üstіne senіmdі ortaq qawіpsіzdіk negіzdeletіn mañızdı quramdas retіnde qarastırğan jön.



EQIU keñіstіgіnde senіm axwalın qal­pına keltіrwge Qazaqstan törağalığı däyektі usınğan “Korfw üderіsі” mañızdı üles qostı. Bul üles EQIU tuğırnama­sın­da keleşektegі ewrazïyalıq qawіpsіz­dіk­ke qatıstı bіrlіkke jetw üşіn aşıq, turaqtı, keñ awqımdı jäne jan-jaqtı qamtılğan ünqatıswdan körіndі. Men “ewrazïyalıq” anıqtamasın kezdeysoq qol­danıp otırğan joqpın, öytkenі, bü­gіnde ewropalıq nemese azïyalıq qawіp­sіzdіk twralı böle-jara aytwğa bolmaydı. Qazіrgі zamanğı qır körsetwler men qawіp-qaterlerdі qaperge alatın bolsaq, EQIU-ğa qatıswşı bіrqatar elderdіñ awmağı Azïyada ornalasqan, al Qazaqstan tör­ağalığı ewroatlantïkalıq jäne ewr­azïyalıq keñіstіktegі qawіpsіzdіk twralı äñgіme qozğap jür.



“Korfw üderіsі” ayasında jumıstı odan ärі jalğastırw üşіn konsenswstıq sa­lalardı anıqtawda progreske qol jetkіzіldі.



Osınıñ barlığı ortaq qır körsetw­lerge baylanıstı senіm men onıñ äserіn qabıldawda jaqsı jağday twğızadı.



Urannıñ ekіnşі elementі – dästürler EQIU-nıñ negіz qalawşı qağïdaları men qundılıqtarına jaqındıqtı bіldіredі.



Ökіnіşke qaray, bügіnde EQIK/EQIU-nıñ negіz qalawşı qujattarında körsetіlgen qağïdalar men mіndettemeler älі de bolsa tolıq kölemіnde saqtalmay keledі.



Küş qoldanwdı janjaldardı şeşwdіñ quralı retіnde qaras­tı­rw toqtalmay otır, memleketter arasındağı qarsı turwşılıqtar qaterі alastalğan joq.



Kädіmgі qarw-jaraq türlerіne ba­qılaw jasaw üderіsterіnde toqı­raw bayqaladı.



Transulttıq qaterler aytar­lıq­tay qawіp töndіrіp otır, köptegen janjaldar şeşіlmegen küyіnde qalıp keledі.



Osığan baylanıstı Astana Sammïtіnde EQIU-nıñ barlıq qağïdaları men mіndettemelerіn qaytadan qwattaw, sonımen qatar, jaña, bolaşaqqa bağdarlanğan kün tärtіbіn bekіtw qajet dep sa­naymın.



Ewroatlantïkalıq jäne ewr­azïyalıq sayasatta aytarlıqtay öz­gerіsterdі jüzege asırw üşіn olar­dıñ joldarın ïnnovacïya­lıq turğıdan saraptaw qajet.



Dästürler degende bіz, sonday-aq är xalıqtıñ tarïxï jäne mädenï erekşelіkterіn esepke alw qajettіlіgі dep tüsіnemіz.



Munı qazіrgі kontekste bіzdіñ Uyım qurılğan maqsattarğa qayta oralw – Ewropanı jalpığa ortaq jäne qawіpsіzdіktіñ barlıq qırlarına teñdestіrіlgen qadam jasaw negіzіnde bölw jelіlerіnsіz qurw üşіn jasaw qajet.



Üşіnşі element – aşıqtıq boyınşa, ol xalıqaralıq qatı­nas­tarda qosarlanğan standarttar men bölw jelіlerіnen erkіn barınşa aşıqtıqtı, qır kör­setw­ler men qawіpsіzdіk qaterlerіne qarsı bağıttalğan ıntımaqtastıqtı meñzeydі dep aytar edіm.



Üstіmіzdegі jıldıñ qazanındağı menіñ Francïyağa saparım barısında bіz Parïj Xartïyası qabıldanwınıñ 20 jıldığına arnalğan konferencïya ötkіzdіk. Oğan sol oqïğalarğa tіkeley qatısqan adamdar kelse, aralarında Francïyanıñ eks-prezïdentі J.d’Esten, Francïyanıñ sırtqı іster eks-mïnïstrі R.Dyuma, GFR-dіñ sırtqı іster eks-mïnïstrі X.D.Genşer boldı. Jaña Ewropa üşіn Parïj Xartïyasına qol qoyu EQIK-nіñ forwmnan transformacïya­la­nwı­­na jol aşıp, onı belsendі qızmet etwşі qurılımğa aynaldırdı jäne de ol Xelsïnkï Qorıtındı aktіsіnіñ zañdı jalğası boldı. Atalğan tağdırşeştі qu­jat köp jağdayda jalpıewropalıq qawіp­sіzdіktіñ uzaq merzіmdі perspektïvalarına arnalğan sulbasın ayqındadı.



“Qırğï-qabaq soğıs” kezeñіnde Xelsïnkï üderіsіnіñ negіzіnde ekі polyus – AQŞ pen Keñes Odağı arasında qalıptasqan tepe-teñdіktі saqtaw negіzіn­degі ewroatlantïkalıq tärtіptі ustap turw müddelerі jattı. “Temіr qabırğanıñ” qu­lawımen, Varşava blogınıñ küyrewіmen jäne KSRO-nıñ ıdırawımen bul üstem ïdeya da joğaldı.



Qorıtındısında bіzdіñ Uyım bu­rın­ğı keñіstіktіk bağdarın joğaltıp, der kezіnde qayta qurıla almadı jäne ïner­cïya­nıñ jetegіnde kettі.



Bïpolyarlı qarsıturwşılıq іs jü­zіn­de ayaqtalğan sätten berі, yağnï 20 jıldan soñ da Vankwverden Vladïvostokqa deyіngі keñіstіktegі xalıqaralıq qatınas qurılımı bayağıda ötken däwіrdіñ barlıq negіzgі belgіlerіn saqtap qalıp otır.



EQIU-nıñ negіzіn qalawşılar ewro­atlantïkalıq jäne ewrazïyalıq qawіp­sіz­dіk­tіñ jalpı arxïtektwrasına üylesіmdі kіrіkken tamaşa uyım qurğanı sözsіz.



Alayda, ömіr bіr or­nında turmaydı. Turaqtı­lıq­qa jaña qır körsetw­ler payda boladı, qawіp-qaterlerdіñ mazmunı türі jağınan özgeredі, ter­rorïzm, sayasï jäne dіnï ekstremïzm, esіrtkі bïznesі sïyaqtı tüsіnіkter ïnterna­cïonalanadı.



Bіzdіñ barlığımız özі­nіñ ıqpalı men awqımı jönіnen teñdessіz ekono­mï­kalıq dağdarıstı bas­tan ötkerwdemіz. Xalıq­ara­lıq qoğamdastıqtıñ qo­lınan “so­zıl­malı” jan­jaldardı ret­tew kelmey otır.



Älem kartasında Awğan­stan qanı sorğalağan jara türіnde qalıp keledі.



Bіzdіñ barlığımız üşіn Qırğızstandağı öt­kіr іşkі sayasï dağdarıs teñdessіz qır körsetw bol­dı. Bіz qawіpsіzdіk qu­rılımdarın buzatın üde­rіsterge ïіlmelі türde, der kezіnde jäne tepe-teñ­dіk­pen ıqpal etwge mіndet­tі­mіz. Bіzdіñ maqsatımız qawіp­sіzdіktі nığaytıp, onı qazіrgі zaman şın­dı­ğına säykes keltіrwden turadı.



Urannıñ törtіnşі ele­mentі tözіmdіlіk – mäde­nïet­­aralıq jäne örke­nïetaralıq ünqatıswdı nığaytw jönіndegі jahandıq trendterdі ayğaqtasa, bul jäyt qazіrgі älemde barğan sayın ülken mañızğa ïe bola tüswde.



29-30 mawsımda Astanada EQIU-nıñ tözіmdіlіk jäne qısım körsetpewşіlіk jönіndegі joğarı deñgeydegі konferen­cïya­sın ötkіzw bіzdіñ ülken ortaq tabı­sımız boldı.



Bul forwm ultaralıq jäne konfes­sïya­aralıq kelіsіm salasında täjіrïbe al­maswdıñ mañızdılığın jarqın körsetіp berdі.



Qazaqstan qazіrgі zamanğı älem qurı­lısı jäne onıñ odan arğı evolyucïyası perspektïvasınıñ şeşwşі mäselelerіn tüsіnwde Şığıs pen Batıstıñ jaqın­da­swın belsendі іlgerіletіp keledі.



Menіñ bastamam boyınşa Astanada Älem­dіk jäne dästürlі dіnder köşbas­şı­la­rınıñ sezderі turaqtı türde ötkіzіlіp jür.



Astana Sammïtі barısında bіzder ötkenіmіz twralı estelіkterdіñ, qazіrgі zamanğı Ewropa men Ewrazïyadağı ulttar tatwlastığınıñ, tözіmdіlіktі іlgerі jıl­jıtwdıñ, näsіlşіldіkpen, antïsemïtïzm­men jäne ksenofobïyamen kürestіñ ma­ñız­dılığın іs jüzіnde däleldewge tïіspіz.



Ökіnіşke qaray, bіz EQIU memleket­terіnde bayqap jürgen tіldіk, mïgracïya­lıq, dіnï, mädenï, bіlіm berw sayasatın­dağı özgerіster ujımdıq deñgeyde tïіstі därejede saralanğan joq.



Bіz bіrіgіp soñğı bіrneşe jıl bede­rіn­degі tözіmdіlіk sayasatındağı öte sal­maqtı іlgerі jıljwlardı ortaqtandırw üşіn jumıs іstewge tïіstі ekenіmіzge senіmdіmіn.



Men “EQIU: jaña onjıldıqtağı tö­zіmdіlіkke” dep atağandı jön körіp otır­ğan ortaq qujatqa şığwımız qajet.



Tözіmdіlіk taqırıbı keñ mağına­sın­da alğanda Qazaqstannıñ 2011 jılğı Ï–slam Konferencïyası Uyımına törağa­lığı barısında da bastı nazarda boladı.



- EQIU-nıñ soñğı sammïtі osıdan 11 jıl burın Istambulda öttі. Sol waqıttan berі EQIU turaqtı türde Batıs-Şığıs jelіsі boyınşa qarsı tu­rwşılıqqa baylanıstı tömenge quldı­rap keldі. Sіz köp jağdayda türlі, keyde tіptі qarama-qayşı müddelerdegі 56 eldіñ basşısın Astanada EQIU Sammïtіn ötkіzw twralı bastamañızdı qabıldawğa qalayşa köndіre aldıñız?



- Qazaqstannıñ EQIU-nıñ sayasï menedjerі retіndegі törağalığı Uyımğa qatıswşılardıñ barlığınıñ pіkіrlerі men müddelerіn esepke alw qajettіgіnen şığıp otır.



Qazaqstan EQIU keñіstіgіndegі türlі qurılımdardıñ belsendі qatıswşısı jäne özge de “bäsekeles” uyımdarğa kіre­tіn memlekettermen tığız ärekettestіkte bola otırıp, Іs basındağı törağa lawazımında eşkіmdі alalamaytın bağıt ustanwğa bolatının jäne solay іstew qajet ekenіn ayğaqtap berdі.



EQIU-ğa qatıswşı memleketterdіñ barlığımen konswltacïyalar jürgіzwdіñ arqasında ulan-baytaq EQIU keñіs­tі­gіnde pіkіrtalas awanın tübegeylі özger­twge, söytіp, Astanada joğarı deñgeydegі kezdesw ötkіzw mäselesіn konsenswstıq ne­gіzde şeşwge qol jetkіzіldі. Onıñ üstі­ne, bіzdіñ törağalığımızdıñ basında bul ïdeyanıñ şındıqqa aynalatınına sen­gender köp bola qoyğan joq.



2010 jıl Ekіnşі dünïejüzіlіk so­ğıstıñ ayaqtalğanına 65 jıl, Xelsïnkï Qorıtındı aktіsіne 35 jıl jäne jaña Ewropa üşіn Parïj Xartïyasına 20 jıl tolwımen erekşelendі.



Sondıqtan özіmіzdіñ qatıswşı mem­le­kettermen konswltacïyalarımızda bіz ekpіndі ewroatlantïkalıq jäne ewr­azïyalıq nusqalı bіrtutas jäne bölіn­beytіn qawіpsіzdіk qoğamdastığın qurw EQIU-nıñ barlıq, yağnï jaña, bola­şaqqa bağdarlanğan kün tärtіbіndegі qağïdalar men mіndettemelerdі qayta bekіtwdі talap etetіnіne tüsіrdіk.



Jaña kün tärtіbіn jasaw joğarı deñgeydegі tïіstі sayasï erіk-jіger bar bolğan jağdayda ğana mümkіn.



Onıñ üstіne, bіz Astanadağı Sammïtte EQIU-nıñ ulan-baytaq jawapkerşіlіgі aymağındağı geosayasï qatınastardı şı­nayı “qayta qurwğa” den qoyu bügіnde älem­de bolıp jatqan osınday üderіsterdі tïіmdі tolıqtıradı degenge nazar awdarttıq.



Bіrіnşіden, jekelegen memleketter arasındağı qarım-qatınastarda. Buğan jarqın mısal retіnde Resey men AQŞ-tı keltіrwge boladı.



Ekіnşіden, jahandıq jäne öñіrlіk köpqırlı sayasï jäne ekonomïkalıq üderіster şeñberіnde.



Bul jerde men bіrіnşі kezekte “Ülken jïırmalıqtı”, Ewropa Odağın, NATO-nı, Qazaqstan, Resey jäne Belarws Keden odağın meñzep turmın.



EQIU-dağılardıñ barlığı onıñ jawapkerşіlіgі aymağındağı jalpığa ortaq beybіtşіlіk pen turaqtılıqqa qol jetkіzw jahandıq qawіpsіzdіktі nığayta­tı­nımen kelіsedі.



Mısalı, eger Astana Sammïtіnde qawіp­sіz­dіktіñ jañartılğan arxïtektwrası tw­ralı wağdalastıqqa qol jetkіzіletіn bolsa, onda yadrolıq qarwlanw men olardı qıs­qartwğa baqılaw salasında sezіner­lіk­tey pro­greske jetemіz dep batıl eseptewge boladı.



Eger elder ıntımaqtastıqtıñ özge de mañızdı qırlarında mämіlege jete alatın bolsa, onda klïmattıñ öz­ge­rwі sïyaqtı şetіn mäselenі şeşwde de osınday oñ axwal qalıptasatını kü­mänsіz.



Eger bіz özіmіzdіñ ewropalıq jäne ewrazïyalıq “awlamızdağı” problemalı aymaqtarımızdı bіtіstіre alsaq, onda älemnіñ sayasï kartasındağı “ıstıq nüktelerdі” tınıştandırwdağı özara іs-qïmılımız qazіrgіden perspektïvalı bola tüser edі.



Bіzdіñ sammït şaqırw twralı bas­ta­mamızda kelesі bіr mañızı aytarlıqtay mäsele retіnde Qazaqstannıñ bükіl älemge “ïslam, progress jäne demokratïya sıyısa alatının” körsetwge umtılı­sı­mızdı aytqan bolar edіm.



Bіzdіñ buğan musılman turğındarı basım turatın, älewmettіk-ekonomïkalıq jäne sayasï reformalardı tabıstı jüzege asırıp kele jatqan, demokratïyalıq qo­ğam­dastıqqa däyektіlіkpen ïntegracïya­lanw üstіndegі el retіnde moraldıq quqımız bar.



Sammït ötkіzwdі budan ärі keşіktіrw­dіñ zïyandılığın bіz qazіrgі kezdegі sa­lıstırmalı türde alğanda qolaylı geo­saya­sï jağdaydı qoldan şığarıp alw mümkіndіgіmen tüsіndіrdіk.



Ewropalıq qawіpsіzdіk tüsіnіgі twralı aytqanda onıñ іs jüzіnde “Vankwverden”, bіraq “Vladïvostokqa deyіngі” emes, “Be­lostokqa deyіngі” keñіstіktі ğana qamtï­tın barlığımız üşіn asa negatïvtі sce­na­rïydі jüzege asırw mümkіndіgі de joq emes.



Al munday scenarïyde EQIU tüp­kі­lіk­tі letargïyalıq uyqığa ketken bolar edі.



Osı aralıqta eger EQIU-ğa qatı­swşı barlıq elder konstrwktïvtі qadamğa barıp, sayasï köregendіk tanıta bіlmese, onda sammïttіñ paydalılığı twralı eş­qan­day däyektemeler oñ nätïje bermes edі.



Konsenswsqa qol jetkіzwde Xatşı­lıq­tıñ jäne EQIU Bas xatşısı Mark Perren de Brïşambonıñ jeke basınıñ, sonday-aq EQIU-nıñ barlıq ïnstïtwt­tarınıñ mıqtı qoldawı men ter töge atqarğan jumısı ülken üles qosqanın atap ötkіm keledі.



- Sіzdіñ közqarasıñızşa, törağalıq kezeñіnde Qazaqstan üşіn qanday qır körsetwler negіzgіler boldı?



- Qazaqstandıq törağalıq üşіn eñ bastı qır körsetwlerdіñ mänі sol, onıñ nätïjesі EQIU-ğa müşe memleketterden alğan senіm nesïesіn qanşalıqtı tabıs­tı aqtay alatınımızğa baylanıstı bolmaq.



Şınayı bolayın – bіzdіñ ärіpteste­rі­mіz Qazaqstanğa Іs basındağı törağa­lıq­tıñ jawapkerşіlіktі ökіlettіgіn senіp tapsıra otırıp, osınday kürdelі qu­rı­lımdı jetkіlіktі deñgeyde tepe-teñ jäne tïіmdі basqara alatınımızğa qatıstı kümändі köñіl-küyde bolwı äbden ıqtï­mal edі. Jawapkerşіlіk aymağına 56 el kіrse, onıñ іşіnde 4 yadrolıq derjava bar ekenіn de esten şığarmaw kerek.



Jäne munday kümänmen qarawşılıq­tı tüsіnwge de bolatın edі.



Onıñ üstіne Qazaqstan Uyımğa tör­ağa­lıq etіp otırğan alğaşqı postke­ñes­tіk, basım negіzde azïyalıq jäne musıl­man memleketі bolıp tabıladı ğoy.



Ärïne, bіzdіñ elіmіz özіnіñ belsendі sırtqı sayasatımen jaqsı tanımal, mo­derator jäne bіtіmger atağına ïe, türlі ïntegracïyalıq pіşіnderdіñ “qoz­ğalt­qışı”, tutas bіr xalıqaralıq bastama­lardıñ avtorı retіnde bedelі bar.



Bіraq EQIU-ğa törağalıq – ol, äsі­rese älemdegі meylіnşe qarapayım emes sayasï jäne ekonomïkalıq axwaldar ayasında, mülde özgeşe deñgeydegі jäne awqımdağı sınaq.



Sonımen bіrge, Qazaqstannıñ Uyım törağası qızmetіne kelwіn EQIU-nı soñğı waqıttıñ tïesіlі oñ tendencïyaları arnasında “qayta demdew” ümіtіmen de baylanıstırdı.



Öz törağalığımızdıñ bağdarlamasın äzіrley jäne onı keyіnnen іs jüzіne asıra otırıp, bіz “skeptïkterdіñ” qawіp­terіn seyіltіp, “optïmïsterdіñ” dіtte­genderіn aqtawğa tırıstıq.



Bіzge onıñ aytarlıqtay därejede orayı keldі dep ümіttenemіn.



Ärïne, sammït şaqırw jönіndegі qa­zaq­standıq usınıs boyınşa konswlta­cïyalar oñaylıqpen jüre qoyğan joq. Bіraq joğarı deñgeylі kezdesw ötkіzw twralı konsenswstıq şeşіm qabıldaw – bar bolğanı іstіñ jartısı ğana.



Bіz qazaqstandıq törağalıqtıñ nätï­jelіlіgі twralı ortaq pіkіrdіñ, bіrіnşі kezekte, bіzdіñ Astana Sammïtіnіñ uyım­das­tırwşılıq ta, mazmundıq ta mäse­le­lerіn qanşalıqtı tabıstı oraylastıra alatındığımızğa baylanıstı bolatının tüsіnemіz.



Bіz joğarı deñgeylі kezdeswdіñ mazmun­dıq bölіgіne ayrıqşa nazar awdaratın bolamız. Istambuldan keyіngі köp jıl­dıq üzіlіste EQIU keñіstіgіnde jïnaq­talıp qalğan problemalıq mäselelerdіñ qatparları öte-möte köp. Olardı “şayıp tastaw” sonşalıqtı oñay emes.



Barlıq qïındıqtarğa qaramastan, tüptep kelgende bіzdіñ eñ bіr ötkіr degen mäselelerdіñ özіnde de özara tïіmdі tu­jırımdarğa qol jetkіzetіnіmіzge senіmіm mol.



Men özіmnіñ bul pіkіrіmde 11 jıldıq üzіlіsten keyіn Astana Sammïtі Uyımnıñ sapalıq jañarwına, onıñ XXІ ğasırdağı ömіr şındıqtarına beyіmdelwіne bastaw boladı degen bіzdіñ bükіl ärіpteste­rі­mіz­dіñ müddelіlіkterіn basşılıqqa alıp otırmın.



Sammïttі mazmun jağınan tolıqtırw turğısında Oñtüstіk Kavkaz ben Prïdnestrovedegі daw-janjaldardı ret­tewge ıqpal etwdіñ qazaqstandıq törağa­lıq üşіn tağı bіr elewlі sınaq bolğanın atap öter edіm.



EQIU-nıñ Mïnsk tobı şeñberіnde Tawlı Qarabaq jağdayın rettew boyınşa belgіlі bіr qozğalıstıñ bolğanın atap ötw men üşіn qwanıştı jäyt.



Bïılğı jıldıñ qazanında soñğı 5 jılda alğaş ret EQIU qoldawındağı xalıqaralıq sarapşılar tobı jergіlіktі jerdegі gwmanïtarlıq axwalğa bağa berw üşіn Tawlı Qarabaqta boldı.



Bіz Armenïya men Äzіrbayjan äskerï tutqındar almasıp, EQIU-nıñ Mïnsk tobınıñ teñ törağalarınıñ jäne Xa­lıq­aralıq qızıl krest komïtetіnіñ köme­gіmen qaza bolğandardıñ mürdelerіn qay­tarwğa kelіsken prezïdentter D.Med­vedevtіñ, S.Sargsyannıñ jäne Ï–.Alïevtіñ bіrlesken mälіmdemelerіn qwattaymız.



Üstіmіzdegі jılı Prïdnestrove mä­se­lesі boyınşa “5+2″ formatındağı turaq­tı da tolıqtay sındarlı ünqatı­swdı jolğa qoyudıñ sätі tüstі.



Kelіssözderdіñ qolaylı axwalı jäne xalıqaralıq araağayındardıñ küş-jіgerі xalıqtardıñ turmıs-tіrşіlіgіnіñ türlі salalarındağı praktïkalıq mäseleler boyınşa qızmettestіktіñ qarqın alwına jağday jasaydı. Mäselen, 1 qazanda, 2006 jıldan berі alğaş ret, Prïdnestrove arqılı Kïşïnev pen Odessa arasındağı jolawşılar temіr jol qatınası qayta qalpına keltіrіldі.



Grwzïn mäselesі boyınşa Jeneva pіkіrsayısı şeñberіnde taraptar ara­sın­dağı qarım-qatınastardıñ bіrtіndep qalıpqa tüse bastağanın jäne özara tïіmdі şeşіmderdі іzdewge degen talpı­nıs­tı atap ötwge boladı. Bіz uzaqqa so­zılğan üzіlіsten soñ, 28 qazanda Qaqtığıstardıñ aldın alw jäne rettew jönіndegі mexanïzmnіñ oñtüstіkosetïyalıq mätіndegі jumısınıñ qayta qalpına kelwіn qwattaymız.



Osı küş-jіgerdіñ bärі, tüptep kel­gende, sozılmalı daw-janjaldar salda­rı­nan älі künge deyіn zardap şegіp kele jatqan qarapayım azamattardıñ ïgіlіgі üşіn janjaldaswşı taraptardıñ senіm deñgeylerіn arttırwğa jäne pozïcïya­la­rın jaqındastırwğa jağday jasawı tïіs.



Söz joq, Qırğızstandağı dağdarıstı da nazardan tıs qaldıra almaymın.



Bul jağday bіzdіñ bärіmіz üşіn, äsіrese osı eldіñ jaqın sayasï jäne ekonomï­kalıq ärіptesі retіndegі Qazaqstan üşіn kütpegen ärі küştі sınaq boldı.



Osınaw kürdelі, köp astarlı іşkі saya­sï axwaldı rettew jönіndegі bіzdіñ tör­ağalığımızdıñ іs-qïmılı şınımen de köp jağdayda atap aytarlıqtay sïpatqa ïe boldı.



Bіzge jïі-jïі kütpegen bağıtta örіs al­ğan jağdaylarda іs-qïmıldar jasawğa twra keldі.



EQIU şeñberіnde jawaptı mälіm­de­meler men şeşіmder qabıldandı, xalıq­aralıq küş-jіger jergіlіktі jerde üylestіrіldі.



Osınıñ bärі öte ötkіr ceytnot jağdayında orın aldı.



Prezïdentter D.Medvedev jäne B.Obamamen bärіmіzdіñ waqtılı jäne üylestіrіlgen іs-qïmıldarımızdıñ, BUU, EO jäne özge de xalıqaralıq uyımdar tarapınan bolğan tïіmdі qoldawdıñ jäne Qırğızstannıñ köp ulttı xalqınıñ erіk-jіgerі men kemeñgerlіgіnіñ arqasında bul eldіñ azamat soğısına kіrіp ketwіnіñ aldın alwdıñ sätі tüstі.



Qırğız daw-janjalınıñ beybereket damwı Ortalıq Azïyanıñ bükіl öñіrlerі üşіn eñ bіr boljawı qïın zardaptar äkeler edі. Awğanstannıñ soğıs qïmıl­darı aymağındağı büldіrgіş terrorlıq küşter özіnіñ öñіrdegі ıqpalın keñeyte tüsw üşіn Qırğızstandağı jağdaydı paydalanıp qalwğa ketärі bolğan joq.



Sonda da bolsa, tіptі 10 qazanda ötken parlament saylawınan keyіn de tüpkіlіktі turaqtılıq twralı aytwğa älі de erte.



Іs basındağı bïlіk pen Qırğız­stan­nıñ köp ulttı xalqı dağdarıstı joyıp, jasampaz arnağa qayta oralw üşіn, to­lıqqandı ükіmettі qalıptastırw üşіn qarıştı qadamdar jasalwda.



EQIU munday oñ üderіstі qoldap qana qoymay, sonımen bіrge qalıp­tasw­dıñ osınaw mañızdı satısında Qır­ğız­stanğa praktïkalıq kömek körsetwdі jal­ğastıra beretіn boladı. Ekonomïkalıq jäne gwmanïtarlıq ıqpaldastıqtağı mä­seleler, sol sïyaqtı quqıq tärtіbі men ult­aralıq janjaldardıñ aldın alw mä­selelerі neğurlım basım sïpatqa ïe bolmaq.



Älemdіk qoğamdastıqtıñ Qırğız­stan­ğa kömek berw jönіndegі küş-jіgerіn üylestіrw maqsatında aldağı jıldıñ ba­sında Almatı qalasında menіñ basşı­lı­ğımmen xalıqaralıq arnayı donor­lıq konferencïya ötkіzwdі josparlap otırmız.



- Köptegen adamdar qazіrdіñ özіnde alda turğan sammïttіñ “tarïxïlığı” twralı aytwda. Bіraq, Sіzdіñ oyıñızşa, onıñ şınımen de tarïxï bolwı üşіn joğarı deñgeylі kezdeswdіñ negіzgі nätïjelerі qanday bolwı kerek?



- Astana Sammïtі tek bіr jağdayda ğana nağız tarïxï sammït bola aladı.



Ol 56 müşe memleketter men ükіmetterdіñ basşılarına EQIU tek “qırğï-qabaq soğıs” kezіnde ğana emes, sonımen bіrge bügіnge deyіn de qazіrgі zamanğı jahandıq sayasat pen ekonomï­kanıñ jandı bіtіmіne tığız kіrіkken belsendі damıp kele jatqan qurılım ekenіn іs jüzіnde däleldey alğanda ğana mümkіn bolmaq.



Osınaw kökeykestі mіndettі şeşwdegі tabıs kepіlі – EQIU şeñberіnde qor­da­lanğan problemalar men qarama-qay­şı­­lıqtarğa salamattı, salqınqandı jäne pragmatïkalıq turğıda taldaw jasaw.



Bіzdіñ qazіrgі bar oñ іsterdі tabandı türde bölіp alıp, bekіte tüswіmіz, Uyım al­dında turğan sınaqtar men qaterlerge säykes keletіn іs-qïmıldardı belgіlep alwımız qajet.



Bіz özіmіzdіñ kezdeswіmіzdі EQIU-nıñ bіregey jäne bölіnbeytіn qawіpsіzdіgіn nı­ğaytwdağı, qazіrgі bar daw-janjaldardı şeşw men jañalarınıñ aldın alwdağı tïіmdіlіgіn küşeyte tüsw üşіn payda­lanwımız qajet.



Ol tïіmdіlіk transulttıq qaterler­men, ekonomïkalıq jäne ekologïyalıq problemalarmen küreste, Uyım jawap­ker­şіlіgі aymağında adamnıñ quqıqtarı men erkіndіkterіn qamtamasız etwde qajet.



Sonımen qatar, Astana forwmınıñ dayın şeşіmder sammïtі bolmaytının da ayqın tüsіngen jön.



Bіz “Vankwverden Vladïvostokqa deyіngі” qawіpsіzdіk keñіstіgі tujırım­da­ma­sınan ewroatlantïkalıq jäne ewr­azïya­lıq qoğamdastıqtıñ bіregey de bö­lіnbeytіn qawіpsіzdіgіn qurwğa qaray taban­dılıqpen qozğalwdıñ jaña strategïyalıq bağıtı men іs-qïmıldar josparın belgіlew maqsatın alğa qoyıp otırmız.



Ol ortaq qundılıqtar, prïncïpter men mіndettemeler negіzіnde qurılğan, qawіpsіzdіktіñ bölw sızıqtarı men türlі deñgeylerіnen ada qoğamdastıq.



Astanada bіzge qarapayım qaraw-ja­raqtarğa jalpıewropalıq baqılaw ornatw rejіmіn nığaytw salasındağı naqtı maqsattar men mіndetterdі alğa qoyu qa­jettіlіgі tur.



Yağnï, ol senіm men qawіpsіzdіk şara­ların nığaytw, terrorïzmdі, jappay qı­rıp-joyatın qarw-jaraqtar taratwdı, uyımdasqan qılmıstı, adamdar sawdası men esіrtkіnіñ zañsız aynalımın, kï­berqılmıs pen jeñіl jäne ottı qarw­lar­ğa baylanıstı problemalardı qosa alğan­dağı transulttıq qawіp-qaterlerge jawap berw.



Awğanstan men Qırğızstandağı turaq­tılıqqa ıqpal jasawğa, jäne, tïіsіnşe, dästürlі ewrazïyalıq ölşemdі tolıqtıra tüsetіn qawіpsіzdіktіñ jaña ewrazïyalıq komponentіn bekіtwge degen bіzdіñ berіk ustanımımızdı tağı da atap körsetw orındı dep sanaymın.



Ewroatlantïkalıq jäne Ewrazïyalıq qoğamdastıq qawіpsіzdіgіnіñ uzaq merzіmdі josparın jasawdıñ däl özіnen men “Xelsïnkï rwxına” jañaşa jarqın kel­bet pen qwat beretіn “Astana rwxı­nıñ” kvïntessencïyasın körіp otırmın.



Tağı bіr basımdıq – daw-janjal­dardıñ aldın erterek alw men joyudıñ, dağdarıstardı rettew men janjaldardan keyіngі qalpına keltіrwlerdіñ ujımdıq tetіkterіn jetіldіrw. Onı jasaw qajet, öytkenі EQIU keñіstіgіnde ondağan ıqtïmaldı daw-janjaldıq öñіrler bar.



Sol sïyaqtı EQIU-nıñ ekonomï­ka­lıq-ekologïyalıq sebetіnіñ basımdıq­tarın da qaraw qajet.



Ol eñ aldımen, qarjılıq-ekono­mï­kalıq älem qurılımınıñ jaña modelіn qurw, sol sïyaqtı EQIU keñіstіgіndegі ekologïyalıq apattarğa, bіrіnşі kezekte Aral apatına, ujımdıq іs-qïmıldar qalıptastırw jönіndegі bіzdіñ küş-jіgerlerіmіz bolıp tabılmaq.



Astanada bіzdіñ Jalpığa ortaq adam quqıqtarı deklaracïyasına degen berіk us­tanımımızdı tağı da ayğaqtay tüswіmіz qajet.



Adamnıñ quqıqtarı men negіzgі bos­tan­dıqtarın qorğaw men ıntalandırw mem­lekettіk basqarwdıñ negіz qalawşı maqsattarınıñ bіrі jäne qazіrgі zamanğı tärtіptіñ negіzі bolıp tabıladı.



Adam quqıqtarı men erkіndіkterіnіñ ïdealdarı men qundılıqtarın, tole­rant­tılıq pen aşıqtıq standarttarın bіz bärіmіz sanjıldıq qïnalıstar arqı­lı qalıptastırğan bolatınbız. Bul olardı bіzdіñ osı saladağı sayasatı­mız­dıñ mızğımas negіzіne aynaldıradı.



EQIU-nıñ üşіnşі sebetі boyınşa da bіz toleranttılıq pen qısım körsetpewdі nığaytw jönіnen mіndettemeler qabıldawdı usınamız.



- Bïılğı jılı Qazaqstan negіzіnen ewropalıq uyım sanalatın EQIU-ğa törağalıq etwde. Keler jılı Sіzdіñ el bükіl ïslam älemіn qamtïtın Ï–slam Konferencïyası Uyımına törağa boladı. Sіzdіñ oyıñızşa, Qazaqstannıñ osı uyımdardağı jetekşіlіgіn özara tüsіnіstіktі jaqsartw jäne Şığıs pen Batıs arasında “köpіr ornatw” üşіn paydalanw şındıqpen qanşalıqtı säykespek?



- Şіlde ayında Astanada ötken EQIU-nıñ Toleranttılıq pen kemsіt­pew jönіndegі joğarı deñgeylі kon­fe­rencïyası ultaralıq jäne konfes­sïya­aralıq kelіsіm salasındağı täjіrïbe almaswdıñ qanşalıqtı mañızdı ekenіn körnekі türde ayğaqtap berdі.



2010 jıldı “Mädenïetterdі jaqın­das­tırwdıñ xalıqaralıq jılı” dep ja­rïyalap otırğan jağdayda bul öte-möte kökeykestі.



Qazaqstan täwelsіzdіk jıldarı іşіnde etnostar men konfessïyalardıñ orasan san türlіlіgіnіñ beybіt jäne toleranttı ömіr sürwіnіñ özіne tän ayrıqşa täjі­rï­besіn jïnaqtadı.



Osınday talas twdırmaytın artıq­şı­lıq bіzdіñ elіmіzdі Batıs pen Şığıs­tıñ, Ewropa men musılman älemіnіñ ün­qatıswı üşіn eñ bіr qolaylı alañdardıñ bіrіne aynaldıradı.



Törağalıq, araağayındıq fwnkcïya­lar­dı orındaw üşіn köbіne-köp proceske qatıswşılardıñ bärі kіmnіñ ustanımı salqınqandı ekenіne senіmdі bolsa, sonı tañdaydı.



Sondıqtan da bіzdіñ şeteldіk ärіp­testerіmіz Qazaqstandı, osınday jäyttіñ AÖSŞK men EQIU, kelesі jılı Ï–KU jağdayında orın alatınınday, azïyalıq ta, ewropalıq ta bіrlestіkterge törağalıq etwge nağız layıq kandïdat retіnde qaraydı.



Onıñ sırtında Astananıñ, Älemdіk jäne dästürlі dіnder lïderlerіnіñ üş sezіn şaqırw barısında özіmіz jïnaq­tağanday, munday jumısta asa zor täjі­rïbesі bar. Onıñ sırtında, bіz “Ortaq älem: san-alwandıq arqılı damwğa” degen atpen Batıs pen musılmandıq Şığıs­tıñ sırtqı sayasat vedomstvoları bas­şı­larınıñ konferencïyasın da alğaş ret ötkіzdіk.



Soñğı jıldardıñ köptegen oqïğala­rı “örkenïetter tüyіswі” degen teorïyanı bіzdіñ esіmіzge tabandı türde salıp keledі.



Olar 2001 jıldıñ 11 qırküyegіndegі AQŞ-tağı terakt, odan keyіn Londonda, Madrïdte, Mäskewde, Beslanda, Taşkent­te jäne EQIU keñіstіgіnіñ özge de bіrqatar qalalarında bolğan terrorlıq aktіler.



Şveycarïyadağı munaralar twralı referendwm, bіrqatar ewropalıq elderdegі mwltïkwltwralïzm sayasatınıñ dağdarı­sı twralı äñgіmeler, xïdjabqa tıyım salw twralı pіkіrsayıstar men “karï­ka­twralıq janjaldar”.



Osığan AQŞ-tağı “Grawnd Zero” belgіsіne tayaw jerdegі meşіtі bar musıl­man ortalığın turğızw töñіregіndegі söztalastar, Qurandı örtew qaterі jäne basqa da köptegen oqïğalardı qosayıq.



Musılman älemіnіñ bılayğı qalğan älemmen qarım-qatınastar qïındığı älemdіk sayasattağı eñ bastı problema­lar­dıñ bіrі bolıp qalıp otır. Qarım-qatınastar kürdelіlіgі bіr bіrіne degen kü­dіkten, sayasï jäne ïdeologïyalıq ekspan­sïyağa qatıstı özara ayıptawlardan körіnіs tabwda.



Tüptep kelgende osılardıñ bärі äske­rï-sayasï janjaldarğa äkelіp soqtırwda.



Musılman älemі batıs qoğamınıñ köz­qarasında bіrіnşі kezekte onıñ ra­dïkaldı bölіgіmen astastırılıp, ürey twdıradı.



Eñ bastısı – sebepterdі tüsіnw, osı qïındıqtardı eñserwdіñ şınayı joldarın usınw.



Bіzdіñ aldımızda asa mañızdı ekі mіndet tur.



Bіrіnşі mіndet – ïslamdı dіn retіnde qubıjıqtandırmay sayasï ïdeologïya retіn­degі dіnï fwndamentalïzmge qarsı tura bіlwge üyrenw.



Ekіnşі mіndet – batıs pen musılman älemіnіñ arasında aşıq ta ädіl ün­qa­tıswdı jolğa qoyu.



Qazaqstannıñ Ï–slam Konferencïyası Uyımına törağalığı osı іzgіlіktі maqsattarğa qızmet etetіn boladı.



«Egemen Qazaqstan» gazetі, 10 qaraşa 2010 j.