BAGHDAD AMREYEV - Kazakistan Ankara Büyükelçisi



Sona ermekte olan 2009 yılı, Türk dünyası açısından Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin kurulması başta olmak üzere bir dizi önemli olayla hafızalara kazınmıştır. Bilindiği üzere, 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan’da, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’in, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Bakiyev’in ve Türkiye Cumhurbaşkanı Gül’ün ve aynı şekilde Türkmenistan Başbakan yardımcısı Saparlıyev’in katılımıyla gerçekleştirilen 9. Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları zirvesinde, son 18 yıl zarfında hep kurulması gereğinden bahsedilen Türk Dili Konuşan Devletlerin Birliği oluşturuldu.



Nitekim daha önceki çeşitli vesilelerle bunun kurulması hayali seslendiriliyordu. 1993 yılında Türkiye Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın Orta Asya’ya ve Azerbaycan’a yaptığı ziyaret neticesinde bu ülkelerin cumhurbaşkanları tarafından Türk Dili Konuşan Devletler Topluluğunun Kurulmasına Dair Protokol imzalanmış; siyasi, iktisadi ve kültürel işbirliği konularının ele alındığı devlet başkanları zirveleri düzenlenmiştir. Taşkent zirvesinde 1997 yılında umum Türk entegrasyonunun temel fikirleri düzenlenmiş; bunlar Bakü, Astana ve Antalya zirvelerinde teyit edilmiştir.



Gözler bu entegrasyonda



2007 Ekim ayında Bakü’de 11. Türk Dilli Devletler Kongresinde Türkiye Başbakanı Erdoğan, Türk dili konuşan ülkelerin bir siyasi birliğinin oluşturulması girişimini başlatmıştır. Türk Dili Konuşan Devletlerin devlet sistemlerinin güçlenmesi, siyasi ve iktisadi potansiyellerinin çeşitlenmesi ölçüsünde; elverişli uluslararası koşulların oluşumuna bağlı olarak, çeşitli alanlarda işbirliğinin artışı ve bu ülkelerin liderlerinde siyasi iradenin mevcudiyeti, beraberinde yeni jeopolitik koşulları, entegrasyonda daha nitelikli seviyelere çıkma ve etkin müşterek yapıları oluşturma konusunda objektif temeller ortaya koymuştur.



Son yıllarda Türk dünyasının Orta-Asya yapıtaşında ağırlığının önemli ölçüde artması, Türk dünyasındaki güç konfigürasyonu da değişikliğe uğramıştır. Özellikle Kazakistan gözle görülür sosyo-ekonomik ve siyasi başarılar elde etmiştir. Diğer yandan Türk entegrasyonu konusunda en somut önerilerin Kazakistan cumhurbaşkanı tarafından yapıldığı gerçeğini ifade etmek mantıklıdır. Nazarbayev 2006 yılında Antalya’daki zirve sırasında bazı ortak kurumların oluşturulması ve bilhassa Türk dili konuşan ülkeler daimi organının, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenterler Asamblesinin ve Akil Adamlar Kurulunun kurulması konusunda girişimde bulunmuştur. Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenterler Asamblesi kurulması girişimi, 2008 yılının Kasım’ında İstanbul’da ilgili belgenin Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye meclis başkanları tarafından imzalanması suretiyle başarıyla hayata geçirilmiştir.



Ortaklıklar artıyor



Hâlihazırda, aşağıda kronolojik sırada verilmekte olan Türk dili konuşan devletler teşkilat ve birlikleri bulunmaktadır. 1992 Yılında Türk kültürünü geliştirmek amacıyla kurulmuş olan TÜRKSOY teşkilatı önemli bir potansiyele sahiptir. Bu teşkilatta Türk dili konuşan devletlerin yanı sıra Rusya Federasyonuna bağlı Türk dilli özerk Cumhuriyetler, Moldova Gagauz cemaati ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti temsil edilmektedir. 1993 yılında kurulan ve bu zaman zarfında Türk Dili Konuşan Ülkelerin devlet başkanlarının katılımıyla 11 kez gerçekleştirilen Türk Dili Konuşan Devletler ve Halklar Kurultayı Türk halklarının kaynaşmasında önemli bir rol oynamıştır.



Türk Dünyası Belediyeler Birliği 2003 yılında kurulmuştur. Birliğin amacı ise üye ülkelerin yerel yönetimleri ve birliklerinin desteğiyle halkın sosyal, ekonomik ve kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Türk Dünyası 2. Sosyologlar Kongresi Türk ülke ve bölgelerinin sosyologları arasında ilişkileri güçlendirmek amacıyla 2008 yılında Almatı’da düzenlenmiştir. Türk Dili Konuşan Ülkeler Haber Ajansları Birliği, Türk dili konuşan devlet ve halkların bugünkü hayatı hakkında objektif bilgilerin daha geniş bir haberleşme mecrasında yayılmasına katkıda bulunulması amacıyla kurulmuştur.



Türk dili konuşan devletler özel servisleri konferansının kurulmasına ilişkin protokol 20 Mayıs 1998 tarihinde İstanbul’da imzalanmıştır. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan emniyet teşkilatı ve Türkiye Cumhuriyeti milli istihbarat teşkilatı yöneticileri bu konferansın üyeleridir. Bu toplantılar yılda bir kez Konferansa üye devletlerde sırasıyla düzenlenmektedir. Üçüncüsü bu yıl Farabi Kazak Milli Üniversitesinde düzenlenen Türk Dili Konuşan Devletler Dünya Matematik Derneği Kongresi ise 1999 yılında kurulmuştur.



Çıkarlar çakışıyor



Kazakistan Cumhurbaşkanının önerileri Türk dili konuşan devletlerin daimi esasta görev yapan bir organının kurulmasına yönelik olarak, Türk âleminin gerçek anlamda entegrasyonuna yönelik önemli bir adımdır. Türk dili konuşan devletler arasında sıkı siyasi temaslar, toplantı ve zirveler gerçekleşmesine karşın bu ülkeleri devlet başkanları düzeyinde bir araya getiren ve belirli dönemlerle gerçekleşen; zirvelerin çalışmalarını düzenleyen müşterek bir siyasi yapı yoktu. Doğal olarak ikili işbirliğine bağlı kalmak yeterli olmamış ve ortak çıkarları savunma konusunda gerçek potansiyelin ortaya çıkarılması için ortak algoritmalar bulma arayışını doğurmuştur. Çünkü Türk dili konuşan halklar, tabii birleştirici faktörlerin toplamı bakımından dünyada Arap halklarından sonra birbirlerine en yakın etnik grupları teşkil etmektedirler. Türk halkları yakın etnik köken, ortak dil, aynı din, benzer kültür ve gelenekler, jeopolitik sağanlık gibi güçlü birleştirici faktörlere sahiptirler. Türk halkları mevut çabalar konusunda sadık kamuoyu bulunması suretiyle güçlü dahili rezervlere sahiptir.



Kazakistan gibi bazı Türk dili konuşan devletler Şanghay İşbirliği Teşkilatına üyedir. Hepsi fiilen Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO) üyesidir. Bu kapsamda İran ve Afganistan’la işbirlikleri bulunmaktadır. Bu ülkeler İslam UNESCO’su olan ve merkezi Rabat’ta bulunan ISESCO üyesidirler. Partnerleri arasında sadece Arap ülkeleri değil, Afrika devletlerinin yarıdan fazlası yer almaktadır. Dolayısıyla böylesine yakın halkların devletlerarası düzeyde yakınlaşma gayretleri izah edilebilir ve objektif olarak polemik konusu yapılamaz.



Türk Konseyi girişimleri



Öte yandan bu yakınlaşma, mevcut bölgesel teşkilatlar kapsamındaki entegrasyon çabalarına halel getirecek şekilde yapılmayacaktır. Çünkü önerilen Türk yapıları, bu ülkelerin üye oldukları diğer birliklere alternatif oluşturmayacaktır. Kurucu belge taslaklarında uluslararası hukukun temel ilkeleri, toprak bütünlükleri, üçüncü ülkelerin iç işlerine karışmama belirtilmekte ve yeni teşkilatın hedeflerinin diğer ülke ve teşkilatlara karşı olmadığı tezinin altı özellikle çizilmektedir. Bu birliğin konsolidasyonu ilgili ülkelerin egemenliklerini, toprak bütünlüklerini ve milli güvenliklerini güçlendirme bakımından hiç de küçümsenmeyecek bir öneme sahiptir. Üstelik Türk dili konuşan devletler, Rusya’yla, Avrupa ve Avrupa-Atlantik topluluklarıyla önemli siyasi ve iktisadi partner konumundadır.



Öte yandan Türk dünyası, Türk dili konuşan devletler için stratejik bir derinlik ve güç unsurudur. Mesela Kazakistan için Rusya yakın bir dosttur, Çin yakın bir komşudur. Ama Türk dili konuşan devletler yakın akrabadır ve doğal dayanaklardır. Gerek Türk dünyasında, gerekse onun dışındaki ciddi siyaset adamları bu sava itiraz edebilir mi?



Böylelikle Nahçıvan zirvesi, gerçekten işleyen ortak Türk yapısının çalışmaya başlama zamanının geldiğini göstermiştir. Geçen sene Kazakistan Cumhurbaşkanı N. Nazarbayev’in zirve tarafından tam destek verilen Türk Dili Konuşan Devletler Parlamenterler Asamblesi “TürkPA”nın kurulması konusunda girişimleri ve aynı şekilde Türk Dili Konuşan Devletler İşbirliği Konseyinin kurulması yönündeki bugünkü karar önemli bir delil teşkil etmektedir.



Ekonomik dayanışma



Nahçıvan Zirvesinin sonuç belgesinde, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye tarafından Türk Dili Konuşan Devletler İşbirliği Konseyi (Türk Konseyi) kurulması Anlaşmasının karşılıklı işbirliğinin güçlendirilmesi ve derinleştirilmesi için yeni bir merhale açacağı belirtilmektedir.



Zirvedeki konuşmasında Kazakistan Cumhurbaşkanı N. Nazarbayev, ekonomi ve enerji alanında işbirliği; çevre koruma; Türk kültürünün tanıtımı; uluslararası ilişkilerin geliştirilmesi ve küresel tehdit ve meydan okumalara karşı müşterek mücadele olmak üzere beş alanda Türk dili konuşan devletler arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve derinleştirilmesi gereğine hususiyetle dikkat çekmiştir. Bunun yanı sıra Kazakistan Devlet Başkanı, Azerbaycan lideri Aliyev’in TÜRKSOY nezdinde özel bir Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı kurulması yönündeki girişimini desteklemiş ve bu Vakfa bağlı olarak Kazakistan’da Türk Akademisi kurulmasını önermiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev de, Türk Konseyi kurma konusunda Azerbaycan topraklarında yapılan çalışmalardan dolayı duyduğu derin memnuniyeti belirtmiştir.



Büyük İpek Yolu’a doğru



Türkiye cumhurbaşkanı A. Gül, Nahçivan Anlaşmasını takdirle karşılamış, bu anlaşmayı imzalamak suretiyle tarihi bir adımın atıldığını belirtmiştir. Gül’ün belirttiğine göre bu tarihi olay Türk devletleri arasında gelecekteki siyasi işbirliğinin ve aynı şekilde Büyük İpek Yolu’nun temelini teşkil edecek, Asya ve Avrupa arasında köprü olacaktır. Gül spor alanında işbirliğini canlandırmak amacıyla önemli spor etkinliklerinin, örneğin Umum Türk Olimpiyatı’nın düzenlenmesi gereği konusunda öneride bulunmuştur.



Kırgızistan Cumhurbaşkanı Bakiyev, Türk dili konuşan devletler arasındaki işbirliğinin siyasi, ticari-iktisadi ve kültürel-beşeri alanlarda stratejik partnerlik seviyesine çıkmasından ve ülkelerin arasında çözümlenmemiş herhangi bir sorun bulunmamasından dolayı Türk âleminin uluslararası politikada önemli bir rol oynaması gerektiğinin altını çizmiştir.



Türkmenistan başbakan yardımcısı H. Saparlıyev ise Türk dili konuşan devletler arasındaki işbirliğinin önemini ve daha da geliştirilmesi gereğini belirtmiştir.



Bu suretle Nahçıvan’da Türk Dili Konuşan Devletler İşbirliği Konseyi’nin bu ülkelerin tam bir devletlerarası birlik olarak kurulması, Türk dili konuşan halkların uzun yıllar süren doğal yakınlaşması sürecini taçlandırmış ve bunun hukuki yönünü tanzim etmiştir. Bu adım, sadece bu ülkelerin milli güvenliğinin temin edilmesinde hatırı sayılır bir dengeleyici unsur olmakla kalmamış, aynı zamanda Türk dili konuşan devletlerin egemenliğin güçlendirilmesi yollarının çeşitlendirilmesini ve dış politika çizgisinin çok yönlülük ilkelerini sağlamada önemli bir açılım olmuştur.