2010 Ahmet Zeki Velidi Togan Yılı

(1890-1970)

Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan”ın doğumunun 120. yıldönümü kutlamaları

Ahat Salihov



Meşhur Alman bilim adamı Prof. Dr. P. Kahle, Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan icin Orta Asya tarihi ve coğrafyası konusundaki muhteşem bilimleri ile 1937 yılında vefat eden akademisyen V.V. Barthold”un ardından bu bilim alanının yaşayan en büyük uzmanı oldu” demiştir. Tanınmış şarkiyatçılardan Karl Jahn ise, V. Barthold ve V. Minorski”den sonra Ahmet Zeki Velidi Togan”ın 1970 yılında vefatı dolayısıyla aralarından ayrıldığını, bundan dolayı 19. asır – 20. asrın başı Rusya”nın tarih ekolünün sona erdiğini söylemiştir.

Başkurdistan Cumhuriyeti”nin kurucularından ve 20. asrın en tanınmış tarihçilerinden Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan 1890 yılında bugünkü Başkurdistan”ın İşimbay ilçesi Küzen köyünde doğmuştur. İlk tahsilini babasının, sonra dayısının medreselerinde tamamlayan Ahmet Zeki Velidi Togan 1908 yılında eğitimini devam ettirmek için memleketinden ayrılarak Kazan”a gelmiş ve “Kasimiye” medresesine girmiştir. Bir sene sonra tahsilini tamamlayınca aynı medresede Türk Tarihi ve Arap edebiyatı muallimi olarak çalışmaya başlamıştır. 1908 yılından itibaren çeşitli Türk dergi ve gazetelerinde makaleler yayınlatmaya başlamıştır. 1912 yılında onun ilk kitabı olan “Türk ve Tatar Tarihi” eseri neşredilmiştir. 1913-1914 yıllarında eski elyazmalarını araştırmak amacıyla Orta Asya”ya yaptığı iki seyahat çok başarılı olmuştur.

1923 yılında Orta Asya yoluyla Rusya”dan ayrılan Ahmet Zeki Velidi Togan artık muhaceretteki ilmî faaliyetlerine başlamış ve bilim alanındaki çalışmalarını yürütmeye devam etmiştir. Bu dönemde o bir taraftan birçok yeni tarihî kaynak ortaya çıkararak, makale ve kitaplar yayınlarken, diğer taraftan da Viyana Üniversitesinde doktora programını tamamlamıştır. Muhaceret yolunda keşfettiği İbn Fadlan Seyahatnamesi üzerine yaptığı doktora çalışması onun uluslararası bir üne kavuşmasını sağlamıştır. Bu dönemde Ahmet Zeki Velidi Togan, “Umumi Türk Tarihine Giriş”, “Oğuz Destanı”, “Tarihte Usul”, “Kuran ve Türkler”, “Yeni Türkistan ve Yakın Mazisi” gibi Türk bilimi için daimi müracaat kitabı olacak eserler neşretmiştir. Herbert Jansky onun “Umumi Türk Tarihi” eseri hakkında “Genç türkologlara yol gösteren eser” demiştir. Hayatında karşılaştığı engelleri bir bir aşarak, çalışmalarına devam eden Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan bir çok uluslararası konferansa katılmış, yabancı dillerde de bir çok yayın yapmış ve uluslararası bilim dünyasında daha yaygın olarak tanınmıştır. Hayatının son yıllarında büyük projesi olan çok ciltli “Türk Kültür El Kitabı” üzerinde de çalışmıştır. Bir bilim adamının deyişiyle, o hakikaten Türk tarihi araştırmacıları ve uzmanlarının ön saflarında olması gereken Türk olarak doğmuştur.

Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan 1927 yılından başlayıp 1970 yılına kadar aralıklı olarak İstanbul Ünivrsitesi”nde çalışmıştır. 1953 yılından başlayıp vefatına kadar kurucusu olduğu İstanbul Üniversitesi İslam Araştırmaları Enstitüsü başkanlığını yürütmüştür. Bilimsel araştırmalardaki üstün başarılarından dolayı Avrupa”nın bazı ilmî kurumlarına üye seçilmiş, İran Eğitim Bakanlığı”nın Altın nişanı verilmiştir.

Aralık 1990”da Ahmet Zeki Velidi Togan”ın doğumunun 100. yıldönümü dolayısıyla Başkurdistan”ın başkenti Ufa”da yapılan uluslararası ilmi konferansla bilim adamının ilmi mirasının öğrenilmesinde yeni bir dönem başlamıştır. “Velidi Okumaları” adını taşıyan bu ilmî konferanslar bir gelenek halini almıştır.

Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan”ın eserleri geçen asrın doksanlı yıllarından başlayıp başta memleketi Başkurdistan olmak üzere birçok ülkede tekrar yayınlanmaya başlanmıştır. Bilim adamının “Hatıralar”ı Türkçe dışında Başkurtça, Rusça, kısmen Özbekçe ve Japonca yayınlanmıştır. Başkurdistan Cumhuriyeti Milli Kütüphanesin artık “Başkurdistan Cumhuriyeti Ahmet Zeki Velidi Togan Milli Kütüphanesi” adını alarak bilginin adını yaşatmaktadır. Onun hakkında Başkurtça, Rusça ve Türkçe birçok edebi eserler yazılmış, belgesel filimler hazırlanmıştır. Ufa”nın ana caddelerinden birine Ahmet Zeki Velidi Togan adı verilmiş olup, ilmi faaliyetinin bir kısmının geçtiği Taşkent”te de onun adını taşıyan bir cadde bulunmaktadır. Bu mümtaz bilim adamının doğduğu Küzen köyünde adına bir müze kurulmuş olup bu müzede eserleri tanıtılmaktadır. Yine 2008 yılında hayatında önemli yer alan Saint-Petersburg şehrinin Saint-Petersburg Üniversitesi Doğu Diller Fakültesi”nde Türkiyat Araştırmaları Merkezi açılmış ve avlusuna Zeki Velidi büstü konulmuştur.

Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan”ın doğumunun 120. yıldönümü dolayısıyla Başkurdistan Cumhurbaşkanı Murtaza Rahimov, 2010 yılında doğum yıldönümünün kutlanması konusundaki karar imzalamıştır. Bu karara göre uluslararası bir ilmî sempozyum gerçekleştirilmesi, Ufa”da heykelinin dikilmesi gibi etkinlikler yapılması beklenmektedir.

Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı TÜRKSOY, Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi Togan gibi büyük Türk bilginlerinin faaliyetine çok önem vermektedir. Örneğin, 2003 yılında TÜRKSOY teşkilatı onun önemli eserlerinden biri olan “Başkurtların Tarihi”ni yayınlatmış, 21 Aralık 2009”da İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü ile birlikte anma gününü gerçekleştirmiştir.

Türk kültürü ve tarihine büyük katkılarından dolayı Prof. Dr. Zeki Velidi Togan”ın doğumunun 120”nci yıldönümü nedeniyle TÜRKSOY teşkilatının üyesi olan Başkurdistan Cumhuriyeti Kültür ve Ulusal Siyaset Bakanlığı”nın teklifleriyle TÜRKSOY”a üye ülkeler 2010 yılını Ahmet Zeki Velidi Togan Yılı olarak ilan etmiştir.