Kumuklar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

(Kumuk Türkleri sayfasından yönlendirildi)



Kumuklar

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Rusya 423.000[1]

Ukrayna 718[2]

Kazakistan 481[3]

Belçika 360[4]

Diller

Kumukça, Rusça

Din

İslam (Sünni)

İlgili etnik gruplar

Türk halkları, Kafkas halkları

Kumuklar veya Kumıklar (Kumukça: къумукълар Qumuqlar), çoğunluğu Dağıstan'da (nüfusun yaklaşık %14.2'si[5] ile üçüncü büyük etnik grup) olmak üzere Kuzey Osetya ve Çeçenistan'da yaşayan, Azerbaycanlıların ardından Kafkasya'daki en kalabalık ikinci Türk halkıdır.



İçindekiler [gizle]

1 Tarih

2 Edebiyat

3 Kaynakça

4 İlgili makâle

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kumuk adının geçtiği en eski kaynak, Kâşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk adlı eseridir. Kâşgarlı Mahmud, Kumuk kelimesinin karşılığı olarak "Bir zaman yanında bulunduğum beylerden birinin adı" der. Anlaşılıyor ki Kumuk Türkleri, daha XI. yüzyılda kendi adlarıyla tarih sahnesindedirler.



Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Kumuk edebiyatı Dağıstan edebiyatı içinde özel bir yerdedir. Kumuk yıravları arasında Amanhor (1670-1706), Miskin Halimat (XVIII. yüzyıl) ile Kakaşuralı Abdurahman (XVIII. yüzyılın sonu- 1870) Kumuk edebiyatının öncüleri olarak sayılmaktadır. Yırçı Kazak (1830-1879) ise Modern Kumuk edebiyatının babası sayılır. Abusupiyan Akayev, İbrahim Kerimov, Mahammat Atabayev, Badrattun Mahammatov, Şeyit Hanım Alişeva, Orazayev gibi sayısız yazar ve şair yetiştirmiş olan Kumuklar geçmişten beri dil ve kültür alanlarında ileri bir halktır.



Yoldaş adlı haftalık bir gazeteleri, Tangçolpan, Dağıstanlı Kadın ve Karçıga (çocuk dergisi) adlarında aylık yayımlanan üç dergileri; çeşitli rayonlarda yayımlanan aylık veya haftalık bölgesel gazete ve dergileri bulunmaktadır.



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Кумыки". 26 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи аселения 2010 года". 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "Агентство Республики Казахстан по статистике.". 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "Перепись населения Республики Беларусь 2009 года.". 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "НАСЕЛЕНИЕ ДАГЕСТАНА". 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

İlgili makâle[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı: Cilt: II-, Sayı: 16, Yıl: 3, Temmuz-Ağustos 1997, s. 2062-2066.



***



Kumukça

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kumukça

Къумукъ тили (Qumuq tili)

Ana dili olanlar Rusya

Konuşan sayısı 450.000 (2010 census)[1] (2010)

Dil aileleri

Varsayılan

Kumukça

Dil kodları

ISO 639-1 (kum)

ISO 639-2 (kum)

ISO 639-3 –



Kumukça'nın Kafkas dilleri arasında dağılımı. (mavi)

Kumukça veya Kumuk Türkçesi (kendi adı kiril abecesiyle Къумукъ тили) ve latin abecesiyle Qumuqça, Qumuq tili) Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir lehçe. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.



Kumukça Dağıstan'daki resmi dillerden biridir.[kaynak belirtilmeli]



İçindekiler [gizle]

1 Ağızları

2 Alfabe

3 Kaynakça

4 İnkubatordaki Türk Dilleri Vikipedileri

5 Dış bağlantılar

Ağızları[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüze kadar Kumukçanın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde Kasav Yurt, ortada Buynak ve güneyde Kaytak lehçesine rastlanılır.



Ancak Kumukçanın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşte değildir; Kasav Yurt lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir. Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukçaya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Karapapak-Terekeme Türkçeleridir. Kumukçanın, Kuzeyde Kıpçak, Guneyde Oğuz grubundan Türk dilleriyle olan bu teması onu, önemli bir konuma taşımış, kelime hazinesi ve gramer bakımından ortak Türkçe için bir zemin oluşturmuştur.



Rus işgaline kadarki dönemde, özellikle Dağistanda, Kumukça askeri ve yönetim dilini oluşturmuştur.



Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz).



Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kumukların 13'ncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili tacik dili olarak adlandırmışlardır). 15'nci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir.



19'ncu yüzyılın sonlarında Rusyanın millileştirme harekatı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsça'da kullanılan arap abecesi ile yazılmaya başlanmıştır.



1929 yılında Rusyanın tüm Rus olmayan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da latin abecesine geçmiş ve ortak Türk abecesini kullanmışlardır.Kumukların en büyük halk şairi Yırçı Kazaktır.



Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukçanın kiril abecesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur.



2002 yılında yeni Türk abecesi denilen bir latin abecesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem latin hem kiril abecesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin abecesine geçiş Rusların rızası alınmadan gerçekleşmiş olsa da Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır.



Dil kodu Kum.



Kumuk latin abecesinin Türk abecesi ile karşılaştırması:



Kumuk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn NGng (Ññ) Oo Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Üü Ww Xx Yy Zz

Türk.: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Vv Yy Zz

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls

Kumuk Halk Şairi Yırçı Kazak Yrd. Doç. Dr. Erol Öztürk, Akçağ Yayınları

Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü Gyula Nemeth Kültür Bakanlığı Yayınları

Kumuk Türklerinin Atasözleri Çetin Pekacar

Kumuk Türkleri Edebiyatı Çetin Pekacar Türk Dünyası El Kitabı

Kumuk Şair Alişevadan Seçme Şiirler Osman Uyanık, Erol Öztürk

İnkubatordaki Türk Dilleri Vikipedileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Flag of Gagauzia.svg Gagavuzca Vikipedi

Horasan Türkçesi Vikipedi

Güney Azerice Vikipedi

Bandera de ls Turcs de Bulgària.svg Kırımçakça Vikipedi

Flag of the Kumukh people.png Kumukça Vikipedi

Flag of Altai Republic.svg Güney Altayca Vikipedi

Flag of the Ottoman Empire.svg Osmanlı Türkçesi Vikipedi

Salar flag.svg Salarca Vikipedi

Flag of Khakassia.svg Hakasça Vikipedi

Nogayca Vikipedi

Bandera dels turcmans d'Iran.svg Kaşgayca Vikipedi

KrasnoyarskKray-Flag.svg Çulımca Vikipedi

Flag of Tuva.svgTuvaca Vikipedi

Karayca Vikipedi

Eski Türkçe Vikipedi