Kazan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kazan şu anlamlara gelebilir:



İçindekiler [gizle]

1 Termodinamik

2 Yerleşim yerleri

2.1 Rusya

2.2 Türkiye

2.3 Kanada

Termodinamik[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan- Basınçlı Kaplar , eski banyolarda odunla ısıtılan kazanlar vardı

Yerleşim yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan - Rusya Federasyonu'na bağlı Tataristan'nin başkenti.

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan - Ağrı ilinin Doğubayazıt ilçesine bağlı bir köy.

Kazan - Ankara iline bağlı bir ilçe.

Kanada[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan Nehri - Kanada'ya bağlı Nunavut topraklarında bir nehir.

Kazan Bölgesi - Kanada Kalkanı'nın bir bölgesi



***



Kazan, Tataristan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Başlığın diğer anlamları için Kazan sayfasına bakınız.

Kazan

Каза́нь, Казан, Qazan

Kazan

Kazan

Kazan

Kazan Каза́нь, Казан, Qazan

Bayrak Kazan

Arma

Kazan'nın Tatarstan'daki konumu (kırmızı)

Kazan'nın Tatarstan'daki konumu (kırmızı)

Ülke Tataristan Özerk Cumhuriyeti

Yüzölçümü

- Toplam 4.252 km2 (1.641,7 mi2)

Nüfus (2002)

- Toplam 1.105.289

Alan kodu +7 843

İnternet sitesi: http://www.kzn.ru/ Rusya

Kazan, Tataristan'ın başkentidir. Nüfusu 2002 sayımına göre 1.105.289'dur. Şehrin yüzölçümü 287.8 km² olup 7 belediyesi (rayon) bulunmaktadır. Şehrin uluslararası bir havalimanı, İdil Nehri kenarında bir limanı ve Rusya Federasyonu’nun Avrupa kısmını Sibirya’ya bağlayan bir tren istasyonu bulunmaktadır. Rusya'nın en büyük 8. kentidir.





Kazan Sarayı

İçindekiler [gizle]

1 Tarih

2 Nüfusu

3 Ekonomi

4 Medya

5 Kaynakça

6 Kardeş Şehirler

7 Kaynakça

8 Resimler

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehre adını veren Kazan (Kazanka) nehrinin İdil (Volga) nehriyle birleştiği ve İdil’in bir dirsek şeklini aldığı noktada kurulmuştur. Bölgede bulunan taş devrine ait iskân izleri ve şehrin 7 km. civarında bulunan tunç devri eserleri ile demir devri başlangıcına ait mezarlar bölgenin eski çağlardan beri yerleşim alanı olarak seçildiğini ispatlamaktadır. Kazan şehrinin içinde bulunduğu bu coğrafî bölge, III. yy'dan itibaren de çeşitli Türk devletlerinin hakimiyet sahası içine girmeye başlamıştır.



Kazan, 1437-1552 yılları arasında Kazan Hanlığı’nın başkenti, 1708-1920 yılları arasında Kazan Vilayetinin (guberniya) merkezi, 27 Mayıs 1920’de Tataristan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin, 30 Ağustos 1990’da Tataristan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin, 7 Şubat 1992’den itibaren de Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nin başkenti oldu.



İdil Bulgar Devleti’nin Abdullah Han zamanında inkıraza uğraması ile hanın iki oğlu Alimbek ve Altınbek, Kazan nehri boyuna gelerek Eski Kazan olarak adlandırılan şehri kurdular. Bu şehir bugünkü Kazan şehrinin 45 km daha yukarısında yer alıyordu. Şehir daha sonraki tarihlerde İdil ırmağının ağzına taşındı ve bugün Kazan olarak isimlendirilen şehir kurulmuş oldu. Şehrin adının Kazan nehrinden geldiği bilinmekle beraber Kazan nehrine bu ismin neden verildiği bilinmiyor. V. Radloff, M. Hudyakov, A. N. Sergeev, P. İ. Riçkov, A. B. Taymas, N. Bajenov, M. Penigen, M. S. Şpilevskiy ve E. G. Buşkanets, Kazan isminin Kazan nehrinden geldiğini, Kazan nehrine de bu ismin dibindeki derin çukurlardan dolayı verildiğini yazmaktadırlar. K. Fuks, A. S. Dubrovin, Ş. Mercanî ve N. P. Zagoskin, Kazan şehrini Kazan Han ya da Kazan isimli bir şahsın kurduğunu ve şehre bu nedenle Kazan isminin verildiğini iddia etmektedirler.



Altın Ordu devletinin dağılmasından sonra 1437 yılında kurulan Kazan Hanlığı'nın başkenti olan Kazan, bu tarihten itibaren önemli bir ticaret merkezi oldu. Sibirya ve Orta Asya'ya ulaşım yolları üzerinde bulunması, bölgede yaz aylarında kurulan panayırlar, şehrin ticarî ve siyasî önemini arttırdı. Şehir kısa bir sürede cami, saray, medrese gibi çeşitli İslamî eserlerle tezyin edildi ve İdil-Ural bölgesinin en önemli şehirlerinden biri haline geldi. Ancak hanlıktaki iç çekişmeler ve yoğun Rus baskısı neticesinde şehir 1552 yılında Rusların eline geçti. Şehirde bulunan Han Sarayı, Nur Ali ve Kul Şerif camileri, Han Mezarlığı gibi pek çok İslamî eser ortadan kaldırıldı. Sadece bugün de sağlam durmakta olan Süyüm Bike minaresine dokunulmadı. Kırmızı tuğladan yapılmış 53 metre yüksekliğindeki bu minare, Kazan kalesinin de içinde bulunduğu şehrin en yüksek noktasına inşa edilmiştir. Bugün Kremlin olarak adlandırılan bu bölge, 2001 yılında UNESCO tarafından “tarihi miras” olarak kabul edildi. 1998 yılında buraya Kul Şerif adında dört minareli bir cami inşasına başlanıldı.



Kazan 1552 yılından sonra İslamî şehir kimliğini kaybederek bir Hıristiyan şehri kimliğine büründü ve 19. yy’ın ikinci yarısına kadar bu özelliğini korudu. Kazan’ın Rus hakimiyetine geçmesinden sonra Çarlık Rusyası ilk defa Müslüman tebaa ile karşılaştı. İdareciler imparatorluğun bu yeni tebaasını Hristiyan yapmak suretiyle daha iyi bir Rus tebaasına dönüştürmek için 1555 yılında Kazan’da bir piskoposlukla kurdular. Piskopos Guriy 1555-1576 yılları arasında büyük bir Hristiyanlaştırma başlattı. Kazan piskoposluğu devletin de yardımıyla kısa sürede İdil-Ural bölgesinin en önemli misyoner merkezlerinden biri haline getirildi. Müslüman tebaa zorla ve çeşitli vaatlerle Hristiyan olmaya zorlandı. Kazan ve bölgesine Rus nüfusun yerleştirilmesi, dinlerini değiştirmeleri için yapılan baskılar Tatarları 1556'da isyana sürükledi. Ancak isyan kısa sürede bastırıldı ve din değiştirmeyenlerin şehir surları içinde yaşamaları yasaklandı. Müslümanlar şehrin dışına çıktı ve bugün de Eski Tatar Mahallesi olarak bilinen yeni bir mahalle kurdular. 19. yy’ın sonuna kadar Kazan’daki Hristiyan ve Müslümanlar ayrı mahallelerde ve köylerde yaşıyorlardı. Kazan 1552-1829 tarihleri arasında 9 büyük yangın geçirdi. 24 Ağustos 1829 tarihindeki yangında 9 kilise ve 1309 ev yandı. 1714 yılında Zuye, Viyatka, Kongor, Simbir ve Penza şehirlerini içine alan Kazan eyaleti teşkil edildi. 1722 yılında Çar I Petro Kazan’ı ziyaret etti, bu ziyaretten sonra şehrin ticarî ve sosyal önemi artmaya başladı. Çarın emriyle şehirde askerler için kundura ve nehir gemileri yapan fabrikalar kuruldu. 1726’da Duhovni Seminariya açıldı. 1758 yılında ilk erkek lisesi (gimnazyum) açıldı. Çariçe II. Katerina 1767 yılında Kazan’ı ziyaret etti. Bu ziyaret sırasında Müslümanlar kendisine müracaat ederek cami yapımı için izin istediler. II. Katerina’nın verdiği izinle Müslümanlar Kazan’ın Ruslar tarafından fethinden sonra ilk camiyi 1766 yılında inşa ettiler. Bu cami bugün Mercanî camisi olarak bilinmektedir. Şehirdeki ikinci cami 1768 yılında Apanayev ailesi tarafından yaptırıldı. 1771 yılında Ahundov ve Apanay medreseleri açıldı. 1774 yılında İdil-Ural bölgesinde çarlığa karşı büyük bir isyan girişimi başlatan Pugaçev, Kazan’ı ele geçirdi. İsyan sırasında şehirde çıkan yangın üç gün devam etti. Tarihi yapıların çoğu bu yangın sırasında yok oldu, sadece şehrin kalesi sağlam kaldı. Bu isyan girişiminin bastırılmasından sonra yeniden Kazan’ın imarına başlandı. 1791’de ilk Rus tiyatrosu, 1786’da barut fabrikası ve 1797’de Duhovni Akademi açıldı. 1785 yılında yeni arazi düzenlemesi sırasında İdil ve Kama nehirleri arasındaki yerler Kazan eyaletine bağlandı. 1804 yılında Kazan Üniversitesi açıldı. Bugün halâ hizmet vermekte olan üniversitenin ana binası 1805-1814 yılları arasında inşa edildi. 1800 yılında şehirde ilk matbaa, 1809 yılında üniversite matbaası, 1811 yılında da ilk kitap mağazası açıldı. Kazan’da Şark Matbaası (Azyatiski Tipografiya) isimli ilk Arap harfli matbaa da yine 1800 yılında açıldı. Bu matbaada 1802-1810 tarihleri arasında 50 bine yakın çeşitli dini kitaplar ve Kur’an basıldı. İkinci Arap harfli matbaa 1802 yılında Kaan Üniversitesi’nde açıldı. Bu iki matbaa 1829 yılında birleştirildi. Haritanov Matbaası, Kazan’daki Arap harfli matbaaların en iyilerinden biri idi. Bu matbaada 1909 yılına kadar 2 milyon civarında İslamî eser basıldı. Sibirya'nın yerleşime açılmasından sonra şehrin ticari önemi daha da arttı. XX. yy'da Kazan, Rusya İmparatorluğu’nun en önemli ticaret ve kültür merkezlerinden biri durumuna geldi. 2 Ocak 1848’de ilk banka, 24 Mayıs 1850’de ilk kız lisesi, 1860’da ilk deri fabrikası (Alafuzov), 1865’de şehir kütüphanesi, 1876’da Tatar Öğretmen Okulu, 1881 ilk müzik okulu açıldı. Şehrin en büyük kütüphanesi olan Kazan Devlet Üniversitesi Kütüphanesi (Nauçnaya Biblioteka İmeni N. İ. Lobaçevskogo) 1814 yılından itibaren kitap toplamaya başladı. 1907 yılında 18.508 kişinin istifade ettiği kütüphanede 160 bin cilt kitap bulunuyordu. 1997 sayımına göre kütüphanede 4.700 bin cilt kitap bulunmaktadır. Bu kitapların 153 bin cildi Tatarca, 23 bin cildi de Arap harfli matbu ve el yazmasıdır. Şehirdeki diğer bir önemli kütüphane de Tataristan Milli Kütüphanesi’dir. Bu kütüphanede de 3.700 bin cilt kitap bulunmaktadır ve bunların 80 bin cildi Tatarcadır.



Kazan 27 Mayıs 1920’de kurulan Tataristan Muhtar Cumhuriyeti’nin başkenti olduktan sonra hızla gelişmeye başladı. 1926’da yolcu otobüsleri çalışmaya başladı. 1928’de kanalizasyon inşasına ve yeni konut yapımına başlandı. 1932 yılında havacılık enstitüsü ve sinema filmi üreten bir fabrika açıldı. 13 Nisan 1945’de Rusya İlimler Akademisi’nin Kazan şubesi açıldı. 1954 yılında şehre doğal gaz boru hatları döşenmeye başladı. Kazan Üniversitesi, Pedagoji Üniversitesi, Teknik Üniversite, Konservatuvar ve çeşitli yüksek okullar, şehirdeki en önemli öğretim kurumlardır. İlimler Akademisi’ne bağlı çeşitli enstitüler de üniversite sonrası eğitim verilmektedir. Galiasker Kemal, Kerim Tinçurin, Musa Celil, Kaçalov drama tiyatrosu şehirdeki en büyük tiyatrolardır. Tukay, Lenin, Musa Celil, Gorki ve Devlet Müzesi (700 bin parça koleksiyonu bulunmaktadır) şehirdeki önemli müzelerdir. Komünist dönemde inşa edilen yeni üniversite binaları, parlamento binası, sirk ve Tataristan oteli şehirdeki görkemli yapılardan bazılarıdır. 1990’dan sonra Türkler tarafından inşa edilen spor sarayı, pramit (eğlence merkezi), Safar oteli ve filarmoni salonu şehirdeki modern yapılardan bazılarıdır. Ayrıca 1990’dan sonra Kazan’ın hemen hemen her mahallesinde inşa edilmeye başlayan değişik mimarideki küçük camiler ve kiliseler de şehre çok dinli bir kimlik vermiştir. Devlet müzesi, Tukay müzesi, Milli Kütüphane binası, opera binası, Mercanî, Apanay, Burnay, Ecim (Azimov), Peçen Pazarı ve Sultan camileri ile St. Pavel ve St Pyotr kiliseleri, Kazan'daki önemli tarihi eserlerdir.



Nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 nüfus sayımına göre şehirde 1.161.308 kişi yaşamaktadır. Şehirde 1897’de 130.000, 1923’de 158.000, 1939’da 406.000, 1959’da 667.000, 1970’de 869.000 kişi yaşıyordu. Etnik Gruplar ise şöyledir:



Tatarlar: %47,6

Ruslar: %48,6

Çuvaşlar: %0,8

Ukraynalılar: %0,4

Mariler: %0,3

diğer etnik gruplar: %2,3 (Başkurt, Mordvin ve Udmurt)

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan’da uçak, helikopter, optik aletler, tıbbi cihazlar, petro-kimya, kompresör, doğal gaz aletleri, ayakkabı, deri, sabun, kürk ve kimyasal madde üreten çok sayıda fabrika bulunmaktadır. Ayrıca pamuklu dokuma, çikolata ve gıda üretimi de yapılmaktadır. Eski SSCB’nin bütün şehirlerinde olduğu gibi Kazan’da da konutlar şehrin dışında, paralel ve dikey olarak planlanmış geniş ve uzun caddelerin kenarlarına inşa edilmiştir. Şehirdeki bütün konutlar merkezi sitemle ısıtılmakta ve sıcak su verilmektedir. Ulaşım tramvay, troleybüs ve otobüslerle sağlanmakta olup 1998 yılında metro inşasına başlanmıştır.



Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazan’da Şark Matbaası (Azyatiski Tipografiya) isimli ilk Arap harfli matbaa 1800 (Rusya’da ilk matbaa 1563 yılında Moskova’da açıldı) yılında açıldı ve 1802 yılından itibaren bu matbaa Abdülaziz Burnaşof isimli bir Tatar tarafından işletilmeye başlandı. Kısa bir süre sonra matbaa Kazan zenginlerinden Apanayof isimli şahsa satıldı. 1802-1810 tarihleri arasında bu matbaada 50 bine yakın çeşitli dini kitaplar ve Kur’an basıldı. İkinci Arap harfli matbaa 1802 yılında Kaan Üniversitesi’nde açıldı. Bu iki matbaa 1829 yılında birleştirildi. Haritanov Matbaası Kazan’daki Arap harfli matbaaların en iyilerinden biri idi. Bu matbaada 1909 yılına kadar 2 milyon civarında İslamî eser basılmıştır. Kazan’daki bu üç 1892-1899 yılları arasında 276 bin Kur’an basılmıştır. 1917 İhtilali’nden önce şehirde “Yıldız”, “Ahbar”, “el-Islah”, “ed-Din ve’l Edeb”, “Biraderan Kerimoflar”, “Şark (908’den itibaren Örnek)”, “Beyanü’l Hak”, “Millet” gibi müslüman matbaalarının yanı sıra Hüseyinov ve Varisleri Kitabevi (1880), Biraderan Kerimoflar, Ali Kadirof, Millet, Maarif, Sabah, Ahmed Giray Hüseyinof Şürekası gibi çok sayıda İslamî eser satan kitap mağazaları da bulunuyordu. 1871 yılında Kazan’da ilk Tatarca salname (kalendar) Kayyum Nasiri tarafından çıkarılmaya başlandı. 1905 I. Rus İhtilali’nden sonra başlayan yumuşama döneminden 1917 İhtlilali’ne kadar Kazan’da çıkarılan Arap harfli süreli yayınlar şunlar idi: Gazeteler:



Kazan Muhbiri (1905-1911)

Azat (1906)

Azat Halık (1906)

Beyanü’l Hak (1906-1914)

Tanğ Yıldızı (1906)

Tanğ Mecmuası (1906)

Yulduz (1906-1918)

Ahbar (1907-1908)

el-Islah (1907-1917)

Tavış (1907)

Kuyaş (1912-1914)

Kurultay (1917-1918)

Altay (1918)

Dergiler:



Terbiyet (1908)

ed-Din ve’l Edeb (1906-1917)

Terbiye (1908)

Yeşin (1908-1909)

Maarif (1909-1918)

Akmulla (1911-1918)

Anğ (1912-1917)

Rusiye Sevdesi (1912-1917)

Ak Yul (1913-1917)

Yalt-Yult (1910-1918)

Mekteb (1913-1917)

Süyüm Bike (1913-1917)

Balalar Dünyası (1917)

Şehirde Ruslar tarafından çıkarılan bazı önemli gazete ve dergiler ise şunlardı:



Kazanskiy Birjevoy Listok (1868-1892)

Kazanskiy Vestnik (1821-1833)

Kazanskie İzvestiya (1811-1820)

Kazanskie Gubernskie Vedomosti (1838-1917)

Kazanskiy Telegraf (1893-1917)

Voljkiy Vestnik (1883-1906)

Kazan’da 200’e yakın Tatarca, Rusça, Çuvaşça gazete ve dergi çıkmaktadır. Şehri Kazan, Vatanım Tatarstan, Respublika Tatarstan, Veçernaya Kazan, Kazan Utları, Süyünbike, Maarif, Miras ve İdil bunların en önemlileridir. Ayrıca şehirde Tatarca ve Rusça yayın yapan televizyon stüdyoları ve radyo istasyonları da bulunmaktadır.



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Drevniyaya Kazan, Glazami Sovremennikov i İstorikov, Kazan 1996, 444 s.;

İstoriya Kazani, cilt I, Kazan 1988, 336 s.;

İstoriya Kazani, cilt II, Kazan 1991, 382 s.;

Reşid Rahmet Arat, “Kazan”, İA, VI, s. 519-522;

a.mlf., “Matbuat/Kazan Türkleri”, İA, VII, s. 380-384;

Nadir Devlet, Çağdaş Türkiler, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (ek cilt), İstanbul 1993, s. 226-245;

a.mlf., Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi, 2 bsk. Ankara 1999, s. 4-8, 279-282;

A. Battal Taymas, Kazan Türkleri, 3. bsk., Ankara 1988, 238 s.;

“Kazan”, Tatarskiy Entsiklopediçeskiy Slovar, Kazan 1999, s. 253-254;

Şerafeddin Şehidullin (haz.), İdil Nehrinde Yoldaş, Kazan 1908, s. 49-65;

M. Fehner, Velikie Bulgarı Kazan Sviyajck, Moskova 1978, s. 53-212;

Ş. Ahmer, Matbacılık Tarihi, Kazan 1909, 54-70;

Karl Fuks, Kazan Tarihi (terc. Necip Halfin), Kazan 1908, 30 s.;

İsmail Türkoğlu, "Kazan", Skylife, sayı 8, 1998, s. 20-28;

İsmail Türkoğlu, "Kazan", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,cilt XXV, s. 134-136.

Ravil Fahretdinov, Mondadır Beznen Babaylar, Kazan 1992, s. 96-103;

Gomer Sattarov, Ni Öçen Şulay Atalgan, Kazan 1971, s. 3-47;

Kardeş Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan Kabil, Afganistan

Bulgaristan Şumnu, Bulgaristan

Amerika Birleşik Devletleri Kolej İstasyon Teksas, Amerika Birleşik Devletleri

Suudi Arabistan Cidde, Suudi Arabistan

Almanya Braunschweig, Almanya

Türkiye İstanbul, Türkiye

Türkiye Eskişehir, Türkiye[1]

Türkiye Antalya, Türkiye[2][3]

Türkiye Balıkesir, Türkiye

Türkiye Gaziantep, Türkiye

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Eskişehir′in kardeş şehirleri". Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Resmi Sitesi. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012.

^ "Kardeş Şehirler - Kazan". Antalya Büyükşehir Belediyesinin Resmi Sitesi. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012.

^ "Kardeş Şehirler". ATAV — Antalya Guide © Copyright 2009 Antalya Tanıtım Vakfı. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012.

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]



Kazan





Kazan





Kazan





Kazan





Kazan Kremlin'inden bir kesit





Kazan Kremlin'in girişi.





Kazan Kremlin'inden görünüş.





Kazan Kremlin.





Bauman Caddesindeki Türk Kafesi.





Kazan Kremlin.





Bauman Caddesi.





Bauman Caddesi.





Kul Şerif Camii.





Bauman Caddesinin girişi.



***



Tatarlar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

(Kazan Tatarları sayfasından yönlendirildi)

Yanlış içerikler mevcut. Bu maddenin doğruluğu konusunda şüpheler var.

(Madde içeriğinde doğruluğu kesin olmayan kısımlar tespit edilmiştir.)

Lütfen konuyla ilgili tartışmaya katılın. Gerekirse kaynak gösterin.

Bu madde günümüzde kendilerini Tatar olarak tanımlayan halklar hakkındadır. Tarihteki Tatar kelimesinin etimolojisi için Tatar kelimesi (etimoloji) maddesine bakın.

Tatarlar

Toplam nüfus

10 milyon-12 milyon

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Diller

Rusça, Tatarca

Din

İslâm

(Sünnilik)

İlgili etnik gruplar

diğer Türk halkları

Tatarlar ya da Tatar Türkleri (Tatarca: Tatarlar/Татарлар), daha çok Rusya Federasyonu içerisinde yaşayan Türk halkı. Günümüzde Rusya Federasyonu içinde yer alan Tataristan Cumhuriyeti'ndeki Volga Tatarları, de facto olarak Rusya'ya bağlı Kırım Özerk Cumhuriyeti'ndeki Kırım Tatarları gibi etnik gruplar kendilerini Tatar olarak adlandırmaktadır. Bunun dışında Çin Halk Cumhuriyeti'nin azınlıklarından biri olan Tatarlar (塔塔尔族 tătăĕr zú) da bilinmektedir. Rusya, Ukrayna, Polonya, Moldova, Litvanya, Belarus, Bulgaristan, Çin, Kazakistan, Romanya, Türkiye ve Özbekistan gibi ülkeler Tatarların yaşadıkları yerlerdir.



"Tatar" sözcüğü, çeşitli zamanlarda değişik anlamlarda kullanılmıştır. Ruslar, yüzyıllar boyunca Rusya Avrupası'nda yaşayan Türk soylu Müslümanlar için, Batılı yazar ve araştırmacılar, Türkistan'da ve Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Türkler için, Osmanlılar ise, on altıncı yüzyıldan başlayarak Kuzey Türkleri için kullanmışlardır.[2]



İçindekiler [gizle]

1 Tatar ve Türk kavimleri ilişkisi

2 Tatar kökenli halklar ve Tatar boyları

2.1 Kırım Tatarları

2.2 Volga-Ural Tatarları

2.3 Astrakhan Tatarları

2.4 Sibirya Tatarları

2.4.1 Ak Tatarlar

2.4.2 Kara Tatarlar

2.5 Osmanlı Ordusu ile İlişkiler

2.6 Türkiye'de Tatarlar

3 Ayrıca bakınız

4 Kaynakça

Tatar ve Türk kavimleri ilişkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Alm. Tatar (-in f) (m), Fr. Tartare (m), İng. Tatar. Muhtelif zamanlarda, muhtelif anlamlarda kullanılan Tatar kelimesine ilk olarak Orhun kitabelerinde İstemi Hanın bir merasimine gelenler listesinde rastlanmaktadır. Aynı şekilde Kültegin ve Bilge Kağan kitabelerinde de Tatarlar çeşitli vesilelerle anılır. Bu kitabelerde Otuz-Tatarlar olarak geçen kavim, Göktürk ve Uygur kitabelerinde Dokuz-Tatarlar şeklinde geçer. Bayan-Çur Kağan kitabesinde Uygurlarla Tatarların yaptıkları savaşlar anlatılır.



Tatarların Asya'dan batıya yayılmaları iki dalga halinde olmuştur. İlki Attila zamanındaki savaşlar esnasında batıya gitmişlerse de, çoğunluğu geriye dönmüş ve bir kısmı, Kuzey Kafkasya ve Karadeniz'de Bulgar birliğini kurmuşlar. Altıncı asırda bu birlik dağılmış ve Balkanlara doğru göçmüşlerdir. İkinci dalga ise Cengiz Hanın savaşları sırasında meydana gelmiştir. Moğol İmparatorluğunun dağılmasından sonra, batıya gelen Türk çoğunluklu Tatarlar, Altınordu Devletini kurmuşlardır.



Tatarların soyu hakkındaki araştırmalar bitmemekle beraber, Tatarlar Türklerin Kıpçak boyundan gelmektedirler.



Tatar kökenli halklar ve Tatar boyları[değiştir | kaynağı değiştir]



Kazan Tatar kadını (18. yüzyıl)

Bazı Çin kaynaklarına göre Tatarlar, bulundukları bölgeler, sosyal ve askeri yaşayış şekilleriyle farklılık göstermektedirler.



Kırım Tatarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Tatarları <- (Kırım Hanlığı)

Volga-Ural Tatarları[değiştir | kaynağı değiştir]

2002 istatistiklerine göre;



Bölge Tatar Nüfusu Oranı

Tataristan 2.000.116 %52,9

Başkurtistan 990.702 %24,1

Tümen Oblastı 242.235 %7,41

Çelyabinsk Oblastı 205.041 %5,69

Ulyanovsk Oblastı 168.766 %12,2

Sverdlovsk Oblastı 168.143 %3,75

Moskova 166.177 %1,6

Orenburg Oblastı 165.646 %7,6

Perm Krayı 136.597 %4,84

Samara Oblastı 127.931 %3,95

Udmurtya 109.218 %7

Hanti-Mansi Özerk Okrugu 107.637 %7,51

Penza Oblastı 86.805 %6

Astrahan Oblastı 70.570 %7,02

Saratov Oblastı 57.577 %2,2

Moskova Oblastı 52.851 %0,79

Kemerovo Oblastı 51.030 %1,76

Nijniy Novgorod Oblastı 50.609 %1,4

Omsk Oblastı 47.822 %2,3

Mordovya 46.621 %5,2

Krasnoyarsk Krayı 44.382 %1,5

Kirov Oblastı 43.415 %2,8

Mari El 43.377 %6

Sankt Petersburg 36.824 %0,76

Çuvaşistan 36.379 %2,8

Volgograd Oblastı 28.641 %1,05

Yamalo-Nenets Özerk Okrugu 27.734 %5,47

İrkutsk Oblastı 26.966 %1,1

Novosibirsk Oblastı 26.659 %1

Krasnodar Krayı 25.589 %0,5

Kurgan Oblastı 20.900 %2

Leningrad Oblastı 9.514 %0,57

Altay Krayı 8.899 %0,3

Ryazan Oblastı 5.569 %0,45

Kaliningrad Oblastı 4.729 %0,5

Novgorod Oblastı 2.077 %0,3

İdil Tatarları

Kazan Tatarları <- Kazan Hanlığı

Mişär Tatarları

Qasím Tatarları <- Kasım Hanlığı

Astrakhan Tatarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Karagash Tatarları

Kundrov Tatarları

Yurt Tatarları

Sibirya Tatarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Tubyl-Irtysh Tatarları

Baraba Tatarları

Tom Tatarları

Ak Tatarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin sınırına yakın bölgede yaşarlar. Düzgün giyimli, medeni ve aile düzeni olan insanlardı. Uzun yıllar Uygur Türkleri ile iç içe yaşamışlardır. Gelenekleri, Türkistan'da yaşayan Türk topluluklarının gelenekleriyle birebir örtüşmektedir.



Kara Tatarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

(Çuvaşlar) Türkistan'ın kuzeyinde, Çin sınırından uzak bölgelerde yaşamaktaydılar. Bir rivayete göre Cengiz Han'ın ataları olduğu düşünülmektedir. Çok ilkel bir hayat sürerler ve Çinliler tarafından Türklerden ayrı bir yapıya sahip olduğunu belirtmek için Kara Tatar adı ile adlandırılırlardı. Kırmızı yüzlü, büyük yanaklı, kirpikleri ve sakalları çok seyrek, belden yukarısı kısa, bacakları uzun, dolgun vücutlu insanlardı.



Kara Tatar'lar Tataristan üzerinden önce Özbekistan'a sonrada Kırım'a geçtikleri rivayet edilir. Kırım'dan Türkiye'ye inen Kara Tatar'lar İç Anadolu'ya özellikle de Konya'ya yerleşmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]



Osmanlı Ordusu ile İlişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tatar Savaşçılar, 1800'lü yıllarda Osmanlı ordusundaki Deliler adlı askeri birliğin dağılmasından sonra o boşluğu doldurmak amacı ile orduya alınmışlardır.



Tatarlar, Fatih döneminde Kırım hanlığının Osmanlı ordusunun asli kuvvetlerinden biri haline gelmişlerdir.Sultan sefere çıktığında Kırım Hanlığından önemli sayıda savaşçıdan oluşan birlik Osmanlı ordusuna katılır ve sultanın emrinde özellikle vur kaç görevi yapan ve ana savaş öncesinde düşman kuvvetlerini yıldıran işlevi olan savaş birlikleriydi. Tatarlar usta at binicileriydi,dayanıklı atlarıyla kısa sürelerde uzun mesafeleri katedip anî baskınlar vermeleriyle ünlüydüler.



Türkiye'de Tatarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlının yıkılması ve Karadeniz'in kuzey taraflarının Rus idaresine girmesinden sonran Balkanlardan, Kırımdan, Kafkasya'dan ve Kazan çevresinden Türkiye'ye doğru göç yaşanmıştır. Türkiye'de yaşayan toplam Tatar nüfusu hakkında kesin bir malumat yoktur.Eskişehir,Tekirdağ Bilecik, Edirne, Trabzon, Ordu, Kütahya, Manisa, Ankara,MalatyaKırıkkale[3],Çorum, Amasya, Ceyhan, Ardahan, Yozgat, İstanbul, Bursa, Balıkesir, Bolu Osmaniye,Isparta'nın Konya'ya yakın kesimleri, Konya,Erzurum, Mersin (Gülnar) ve Tokat(Artova) [kaynak belirtilmeli]



Ubeydullah Bubi, Haris Feyzi Çistapol, Fatih Kerimî gibi İstanbul’da tahsil görüp geri dönen Tatar gençleri öğretmenlik yaptıkları okullarda İstanbul Türkçesi tabirlerini yaymışlar, yazılarında bu tabirleri kullanmışlardır. Ayrıca Türkiye’den gelen gazete ve dergiler de bilhassa milliyetçi gençler arasında olumlu tesir bırakıyordu.[4]



Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki Kırım Tatarları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ www.ukrcensus.gov.ua/

^ 'Tatarlar kimdir?' Öztürkler sitesi

^ [1] Crimean Tatars and Noghais in Turkey

^ Erdal,ŞAHİN,"OSMANLILARIN KAZAN TATAR TÜRKLERİNİN KÜLTÜRÜ VE DİLİNE ETKİLERİ",Türkoloji Makaleleri