Karakalpaklar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Karakalpaklar

Toplam nüfus

550.000 - 650.000 (tahmin)

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Özbekistan Özbekistan 504.301

Kazakistan Kazakistan 5.000

Türkmenistan Türkmenistan 5.000

Rusya Rusya 1.609

Diller

Karakalpakça

Din

İslam (Sünni)

İlgili etnik gruplar

Türk halkları

Karakalpaklar (Karakalpakça: Qaraqalpaqlar), sayıları ortalama 600.000 civarında olan, büyük kısmının bugün Özbekistan'a bağlı özerk bir cumhuriyet olan Karakalpakistan'da yaşadığı Türk halkıdır.



İçindekiler [gizle]

1 Adın kökeni

2 Nüfus

3 Diller

4 Tarihçe

5 İnanç

6 Ünlüler

7 Notlar

8 Kaynakça

9 Dış bağlantılar

Adın kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakalpak "Kara" ve "kalpak" kelimenin birleşmesinden oluşur. Tarihçi Reşidüddin Hamedani (Farsça: رشیدالدین فضلالله همدانی , Rashid ad-Din Fadhlullah Hamadani)'ye göre Karakalpak Türkleri Moğol işgalinde "Kavm-i külah-i siyah" (kara külahlı kabile) diye bilinirdi.



Ortaçağın erken dönemlerinde Karaborkli boyu Aral Gölü yakınlarındaki Peçenek boyu olarak görünüyor. İlmi eserlerde Karaborkli, Karakalpak ve Siyah Kulahan (Siyah şapkalılar) adının aynı anlama geldikleri yazılmıştır.[1] Eski Rus yıllıklarında çorniye klobuki, Arap kaynaklarında karabörklü olarak anılmışlardır.



Günümüzde Karakalpak adıyla bilinen halk, tarihi kaynaklarda bu isimle ilk olarak ancak XVI. yüzyıl sonunda (1578) bahsedilir.[2]



Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerleşim alanları Amu Derya Deltası ve Aral Gölü'nün güneyidir. Bu bölge Karakalpakistan olarak da bilinir. Dünya'da sayıları ortalama 650,000 olan Karakalpaklar'dan, yaklaşık 400,000 şimdiki Özbekistan’a bağlı Özerk bir Cumhuriyet olan Karakalpakistan (Özbekçe: Qoraqalpog‘iston Respublikasi ; Karakalpakça: Қарақалпақстан Республикасы veya Qarakalpaqstan Respublikasi)'da, yaşarlar.



Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Karakalpakça

Karakalpakça Türk lehçelerinin Kıpçak grubuna ait bir lehçe. Karakalpakçayı bir Kazak ağzı olarak gören Türkologlar Karakalpakçaya Güney Kazakçası da derler.



Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun yıllar Kazaklarla da iç içe yaşayan Karakalpaklara ilişkin tarihi kayıtlar ancak 16.yüzyıla kadar iner. Eski yurtlarının Kazan ve Astrahan arasındaki Volga kıyıları olduğu, oradan Amuderya çevresine göç ettikleri bildirilmektedir. 18. yüzyılda Amuderya yöresine yerleşen Karakalpaklar , Özbekler ve Kazaklar dışında bölgede az sayıda Türkmen ve Rus azınlıkları da yaşamaktadır. Karakalpakistan, 1936 yılı Aralık ayında Özbekistan’a katılmıştır. 1 Aralık 1990′da Cumhuriyet Yüksek Konseyi tarafından Karakalpakistan’ın özerkliği kabul edilerek Özbekistan’ın ilk ve tek özerk cumhuriyeti olduğu onaylanmıştır. Kentlerde oturanların oranı % 48 dolayındadır. Başlıca kentler Nukus, Hoceyli, Biruni, Tahyataş, Çimbay, Turtkul ve Altıkıl’dır.



İnanç[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakalpaklar'da İslam dininin sünni fıkıh mezheplerinden biri olan Hanefi (Arapça: الحنفية veya المذهب الحنفي) yaygındır. Ancak, onların İslam dinini benimsemeleri tam dönem olarak bilinmesede, diğer etnik grublar gibi 10. ve 13. yüzyıllar arasında olası daha uygundur.



Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünlü Mahtumkulu (Türkmence: Magtymguly, Farsça: مخدومقلی فراغی , Makhdumqoli Faraghi) Türkmen şairin güçlü şiirlerii, sadece Türkmen şairlerine tesir etmemiş; Berdak (Karakalpakça: Berdaq G'arg'abay ulı), Acıniyaz (Karakalpakça: A'jiniyaz Qosıbay ulı) ve Gunhoca gibi XIX. yüzyıl Karakalpak şairlerini de etkilemiştir. Mahtumkulu'nun şiirlerinin çoğunu Berdak ve Aciniyaz, Karakalpak Türkçesine aktarmışlar; bu şiirler, halk arasına yayılmış ve sonradan bazıları Karakalpak şairlerinin şiirleriyle karıştırılır hale gelmiştir. Bunların çoğu, halk arasında Acıniyaz'ın ve Berdak'ın şiirleri olarak bilinmektedir. Şöhreti Karakalpaklar arasında yayılmış olan Mahtumkulu'nun şiirleri, Karakalpak düğünlerinin türküsü ola gelmiştir.



Acıniyaz (edebiyat unvanı Ziywar) XIX asırda Karakalpak kökleşik edebiyatının en görkemli vekillerinden biridir.

Berdak ünlü bir Karakalpak şairi

Berdak'tan bir şiir;



Mu'yten, Qon'ırat, Qıtay, Qıpshaq

Keneges, Mang'ıt, Aqpıshaq

Ba'ri atlı urıw qaraqalpaq

U'rgenishti jaylag'an eken.......

Qaraqalpaq U'rgenishten qashtı

Buxara ta'repke astı dep ko'rsetedi.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Paul Pelliot, 1951:102

^ Ahmedov, Boribay, Istoriko-Geografiçeskaya Literatura Sredney Azii XVII-XVIII vv, II. Pismenniye Pamyatniki, Taşkent, 1985. sayfa 62.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bekmuratova, Amangul and others. 2002. "Comments on Karakalpak discourse structure." (İngilizce)



***



Karakalpak Özerk Oblastı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Karakalpak Özerk Oblastı veya Karakalpak ÖO, (Rusça: Каракалпакская автономная область) Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti topraklarında Rusya SFSC'ye bağlı Kazakistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurulan Sovyet Sosyalist Özerk Bölge'dir. Başkenti Nukus'tur.



Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakalpak ÖB, 16 Şubat 1925 tarihinde kurulmuştur. 20 Temmuz 1930 tarihinde direk Rusya SFSC'ye bağlanmıştır. 20 Mart 1932 tarihinde yerini Karakalpak ÖSSC'ye bırakmıştır.



Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[gizle] g t d Flag of the Soviet Union.svg Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin özerk cumhuriyetleri

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği

İsme göre

Abhazya Acara Başkurdistan Buryat1 Çeçenya-İnguşya Çuvaşistan Kırım Dağ Dağıstan Gorno-Altay Kabardiya Kabardey-Balkarya Kalmıkya Karaçay-Çerkezya Karakalpakistan Karelya Kazakistan (Kırgızistan) Komi Mari Moldova Mordovya Nahçıvan Kuzey Osetya Tacikistan Tataristan Türkistan Tuva Udmurtya Volga German Yakut

Sovyetler Birliği arması

Kuruluş

yılına göre



1918-1924 Türkistan

1918-1941 Volga German

1919-1990 Başkurdistan

1920-1936 Kazakistan (Kırgızistan)

1920-1924 Dağ

1920-1990 Tataristan

1921-1990 Acara

1921-1945 Kırım

1921-1991 Dağıstan



1922-1990 Yakut

1923-1990 Buryat1

1923-1940 Karelya

1924-1940 Moldova

1924-1990 Nahçıvan

1924-1929 Tacikistan

1925-1990 Çuvaşistan

1930-1992 Abhazya

1932-1992 Karakalpakistan



1934-1990 Mordovya

1934-1991 Udmurtya

1935-1943 Kalmıkya

1936-1944 Çeçenya-İnguşya

1936-1944 Kabardey-Balkarya

1936-1990 Komi

1936-1990 Mari

1936-1990 Kuzey Osetya

1944-1957 Kabardiya



1956-1991 Karelya

1957-1990 Çeçenya-İnguşya

1957-1991 Kabardey-Balkarya

1958-1990 Kalmıkya

1961-1990 Tuva

1990-1991 Gorno-Altay

1990-1991 Karaçay-Çerkezya

1991-1992 Kırım



1 1958'e kadar "Buryat–Moğol".



***



Karakalpak Özerk Oblastı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

(Karakalpakistan Özerk Bölgesi sayfasından yönlendirildi)

Karakalpak Özerk Oblastı veya Karakalpak ÖO, (Rusça: Каракалпакская автономная область) Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti topraklarında Rusya SFSC'ye bağlı Kazakistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurulan Sovyet Sosyalist Özerk Bölge'dir. Başkenti Nukus'tur.



Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakalpak ÖB, 16 Şubat 1925 tarihinde kurulmuştur. 20 Temmuz 1930 tarihinde direk Rusya SFSC'ye bağlanmıştır. 20 Mart 1932 tarihinde yerini Karakalpak ÖSSC'ye bırakmıştır.