Irak Türkmenleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi



Irak Türkmenleri

Toplam nüfus

3.000.000[1]

2.000.000[2]

600.000-2.000.000[3]

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Diller

Türkmence, Arapça

Türkiye Türkçesi (yazı dili),

Güney Azerice[4][5][6] ve Urfa ağzı (konuşma dili)[7]

Din

İslam

Sünnilik (Hanefilik), Şiilik (Caferîlik)

İlgili etnik gruplar

Türk halkları, Suriye Türkleri, Türkiye Türkmenleri

Türk insanı üzerindeki yazı dizisinin bir parçası

Türkler

TurkishEmblem.svg

Halk[göster]

Nüfus[göster]

Tarih[göster]

kültür[göster]

Diller[göster]

Din[göster]

g t d

Irak Türkmenleri veya Irak Türkleri, Irak'ın kuzey bölgelerinde yaşayan ve genellikle Türkçe ve Arapça konuşan[kaynak belirtilmeli] etnik gruptur.





Bir Irak Türkmen kızı

İçindekiler [gizle]

1 Türkmen Adı

2 Tarih

2.1 İngiliz İşgali ve Türkmenler

3 Nüfus

4 Din

5 Dil

6 Ayrıca bakınız

7 Kaynakça

7.1 İlgili Kitaplar

Türkmen Adı[değiştir | kaynağı değiştir]



Irak Türkmen Cephesi Bayrağı

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti'nden ayrılmış, Irak adı ile kurulan devletin vatandaşları olarak varlıklarını sürdüren Türklerden, uzun yıllar "Türkler" diye söz edilmiştir. Mustafa Kemal Harbiye Mektebi öğrencisiyken "Bayat Türkleri" demiştir.



Ancak Lozan Konferansı sıralarında İngiliz heyeti "Türkmenler" olarak ifade etmişlerdir.[8] Buna karşılık olarak Türk delegesi başkanı İsmet İnönü Türkmen ile Türk'ün eş anlamlı olduğu ve Türkiye Türkleri'nin de Türkmen olduklarını savunmuştur.[8]



1923 Lozan ve 1926 Ankara antlaşmalarında "Musul Türkleri" denilmiştir.



1959 yılında Abdülkerim Kasım'ın yönetimi ele geçirdikten sonra Irak'ta yaşayan Türkler'e "Türkmen" denilmeye başlamıştır.[8]



Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]



1785 yılından kalma William Guthrie yapımı bir harita "Turcomania" (Türkmeneli) yazısı

Türkmenler sadece Kafkasya’ya değil, birçok coğrafyaya yayılmışlardır. Afganistan’ın Herat, Lakay, Ak Çah, Ândhui, Devletabad ve Maruçak bölgelerinde Türkmen boyları bulunmaktadır.[9]



Ayrıca J. H. Kramers, "12. yüzyılda Kerkük civarının, başkenti Erbil olan Türk beyliği Begtekinlilerin idaresinde" olduğunu İslam Ansiklopedisi'nde belirtmek suretiyle, bölgedeki Türk varlığının Osmanlı Devleti'nden önceye dayandığını vurgulamaktadır.[kaynak belirtilmeli]



İngiliz İşgali ve Türkmenler[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nın sonunda, toprakları İngiliz işgaline uğrayan Musul, Kerkük ve Erbil Türkmenlerinin ileri gelenleri, istilacı güçlere karşı mücadele etmek için, hemen harekete geçmişlerdi.



Anadolu toprakları üzerinde yürütülen Milli Mücadele'ye paralel olarak başlayan, bölgedeki hareketler, gücünü yine Anadolu'dan alıyordu. İlk olarak, İngilizlerin, halkı Osmanlı Devleti aleyhine kışkırtmalarını önlemek için, acil biçimde önlemler alınmaya başlandı. İngilizlerin bölgedeki siyasi hâkimleri, para vererek elde ettikleri bazı aşiret reislerini yanlarına çekmek için büyük gayret gösteriyorlardı. Buna karşılık, Türklerin ileri gelen liderleri, İngilizlerin bu gayretlerini boşa çıkarmak için, olağanüstü çaba harcıyorlardı. Bunların arasında Erbil Türklerinin çok sevilen ve sayılan din alimi Küçük Molla Efendi'nin (1867-1943), halkı İngilizlere karşı mücadeleye davet eden ve işgalcilerin propagandalarına karşı uyanık olmaya yönelik konuşma ve sohbetleri, büyük etki yapıyordu.



Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]



Türkmeneli

Irak Türkmenleri, Irak'ın kuzeyinden itibaren Telafer, Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri, Kara Tepe, Hanekin, Mendeli ve Bağdat'ın güney doğusunda bulunan Bedre'ye kadar uzanan bir şerit üzerinde yerleşmektedir.



Irak’ta Türk/Türkmen nüfusu 2.000.000 ila 3.000.000 civarında belirtilmiştir.[1][3] 600.000 civarı bir nüfus rakamından söz eden kaynaklar da vardır.



1958 yılında Bağdat'ta yayınlanan "The Iraqi Revolution 14th July Celebrations Committee" adlı kaynakta ve 1987'de Londra'da Inquiry Dergisi'nde yayınlanan "The Forgotteen Minority: The Turkomans of Iraq" adlı makalede 1957 yılında yapılan sayımda Irak' ta 567.000 Türkmen'in yaşadığı belirtilmiştir. Bu kaynaklara göre Irak'ın % 8,94'i Türkmen’dir. Daha sonra Irak'ta yayınlanan resmi kaynaklar ise Türkmenleri % 2 olarak göstermiştir.



Ancak Irak Türkmen Cephesi adlı bir örgüt, resmi internet sitesindeki ifadesine göre Irak'ta en az 2 milyon Türkmen'in yaşadığını iddia etmektedir.[10] Irak'ta yaşayan Türkler 1920'den itibaren kendilerine karşı uygulanan Kuzey Irak'taki asimilasyon politikalar ve Sünni - Şii mezhep anlaşmazlığı sebeplerinden dolayı siyasi olarak birlik gösterememektedirler.[kaynak belirtilmeli]



Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenler çoğunlukla Müslüman'dır. 1.Grup olarak Sünniler, 2.Grup olarak şiiler.



Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenlerin yoğun olarak yaşadıkları yerlerde Türkçe resmî dildir. Irak Türkçesi konuşma dili olarak Güney Azerice[11] ve Urfa ağzından oluşmaktadır.[7] Resmî yazı ve eğitim dili olarak ise Türkçe kullanmaktadırlar. Türkçe, Kerkük, Telafer gibi kentlerde resmî dildir.[12]



Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Irak Türkmenleri'ne yapılan saldırılar

Altınköprü Katliamı

Türk halkları / Türk azınlıklar

Türkmeneli

Kerkük

Telafer

Irak Türkmen Cephesi

İhsan Doğramacı

Manisa Tarzanı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ a b Turkmen UNPO (İngilizce)

^ Turkomans of Iraq (İngilizce)

^ a b Turkomans World Directory of Minorities and Indigenous Peoples (İngilizce)

^ Birinci Bölüm: 1. İrak Türkmenlerin Ağız Özellikleri. — 1.1. Türkmen Lehçesi, sayfa 12. // Irak Türkmen Atasözleri Üzerine Bir Inceleme. T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisan Tezi. Tezi Yöneten: Prof. Dr. Mustafa Özkan. Tezi Hazırlayan: Rasheed Ali Hassan. İstanbul — 2006, 330 sayfa.

“ Irak Türkmenlerinin konuştukları ağız, Türkçenin Azeri ağzı (Doğu Oğuzca) sahası içine girmektedir. Azeri sahası dil coğrafyası bakımından: Doğu Anadolu, Güney Kafkasya, Kafkas Azerbaycan'ı, İran Azerbaycan'ı, Kerkük (lrak) ve Suriye Türkleri bölgelerini kapsar. ”

^ İrak Türkmen Türkçesi, sayfa 329. // İrak Türkmen Türkçesi. Ataturk Kültür, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu, Türk Dil Kurumu yayınları: 664. Hazırlayan: Prof. Dr. Hidayet Kemal Bayatlı. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1996, XX+410 sayfa. ISBN 9789751608338

“ Irak Türkmenlerinin konuştukları ağız, Türkçenin Azeri ağzı (Doğu Oğuzca) sahası içine girmektedir. Azeri sahası dil coğrafyası bakımından: Doğu Anadolu, Güney Kafkasya, Kafkas Azerbaycan'ı, İran Azerbaycan'ı, Kerkük (lrak) ve Suriye Türkleri bölgelerini kapsar. ”

^ [1]

^ a b Kirkuk.us

^ a b c Suphi Saatçi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003, ISBN 975-437-455-4, s. 16.

^ Nadir Devlet, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, Ek Cilt, İstanbul 1993, sayfa 434.

^ Irak Türkmen Cephesi Resmî İnternet Sitesi

^ ethnologue.com

^ http://www.iraqinationality.gov.iq/attach/iraqi_constitution.pdf

İlgili Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Suphi Saatçi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2003, ISBN 975-437-455-4.

Bilâl N. Şimşir, Türk - Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınları, Ankara, Eylül 2004, ISBN 975-22-0102-4.

Irak Türkmenlerinin dünü ve Türkçesi, Dicle Üniv. Fen-Ed. Fak. Çag. Türk Lehç. ve Ed. Bölümü Ögr. Gör., Dr. Mehmet Hazar

A. Borjakov, M. Sarıhanov, M. Söyegov, B. Hojayev, S. Arnazarov (2000), Türkmen Dilinin Grammatikası (Morfologiya), Mahmudgulu Adındaki Dil ve Edebiyat Enstitüsü, Ruh Neşriyatı, “Türk Dil Kurumu tarafından basılmıştır.” Ankara.

Altan Çetin (2002), “Irak Türkmenleri Tarihi” (Abdullatif Benderoğlu’nun Târihu’t-Turkmân fi’l- Irak, Bağdat 1972, adlı eserinden tercümedir), Nüsha, Yıl: 11, Sayı: 6, Yaz, s. 144-148.

Ebulgazi Bahadır Han (1996), Şecere-i Terākime (Türkmenlerin Soy Kütüğü), Hazırlayan: Zuhal Kargı Ölmez, Simurg yayınları, Ankara, s. 210.

Nadir Devlet (1993), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yayınları, Ek Cilt, İstanbul.

Oğuz Ünal (1980), Türkiye Tarihine Giriş, Horasan’dan Anadolu’ya, Töre Devlet Yayınevi, Ankara.

V. Bartold (1958), Târihu’t-Turk fî Asyâ el-Vusta, Kahire.

Osman S. A. Ismail, "Mu'tasim and the Turks," BSOAS 29 (1966): 12-24

Hugh Kennedy, The Prophet and the Age of the Caliphates, (London: Longman Group, 1986), 158-77.

Helmut Tollner, Die türkischen Garden am Kalifenhof von Samarra, (Bonn, 1971).



**



Kerkük

Vikipedi, özgür ansiklopedi



Bu maddedeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz. Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. (Kasım 2013)

Koordinatlar: 35°28′0″K 44°19′0″D (Harita)





كركوك

Kerkük'nın Irak'da bulunduğu yer KerkükKerkük

Kerkük'ün Irak'taki konumu

Koordinatlar: 35°28′0″K 44°19′0″D

Ülke Irak Irak

İl Kerkük İli

Rakım 346 m (1.135 ft)

Nüfus (2009 tahmini [1])

- Toplam 850,787

Zaman dilimi DAZD (+2)

- Yaz (YSU) DAZD (+3)



Baba Gürgür'de petrol kuyuları

Kerkük (Arapça: كركوك; Kürtçe: کهرکووک Kerkûk), Irak Federal Cumhuriyeti'ndeki Kerkük ilinin başkenti olan şehirdir. Ülkenin başkenti Bağdat'ın 236 km kuzeyinde, Erbil'in 83 km güneyinde, Musul'un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye'nin 97 km batısında, Tikrit'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Kürtler ve Araplardan oluşmaktadır.[2]



İçindekiler [gizle]

1 Tarih

2 Nüfus

3 Ana yerler

3.1 iklim

4 Ayrıca bakınız

5 Kaynakça

6 Dış bağlantılar

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Asur başkenti Arrapha bölgesinde yer alan Kerkük, 5000 yıllık harabeleri üzerinde, Khasa nehri yanında yer alır. Arrapha, MÖ 10 ve 11. yüzyıllarda Asurlular döneminde çok büyük bir öneme kavuşmuştur. Stratejik ve coğrafik önemi nedeniyle şehir, üç imparatorluk için adeta bir savaş meydanıydı; Asur imparatorluğu, Babil ve Med imparatorlukları, ki hepsi şehri belirli zamanlarda yönetmiştirler.



Kerkük çok geniş bir şekilde yayılmış ve karışmış bir nüfusa sahiptir. Osmanlı döneminde şehir merkezi çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu, Kürtler de taşranın çoğunluğunu oluşturuyordu.[3] Şehir özellikle 20. yy'da daha dramatik değişimler deneyimlemiştir. Kürtler, Türkmenler ve Araplar bu bölgeye dair sahiplik iddialarında bulunmakta, ve iddialarını destekleyecek tarihi bilgi ve verilere sahip olmaktadırlar.



Tarihi olarak, şehir her zaman Kürtler ve Türkmenler tarafından kültürel bir başkent olarak atfedildi. 2010'da Irak Kültür Bakanlığı tarafından Irak kültürünün başkenti olarak isimlendirildi.



Şehirde günümüzde etnik kökeni Kürt, Türkmen, Arap ve belirli ölçüde Süryani olan insanlar yaşamaktadır.



İşidin Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusnun çekilmesi üzerine Kerkük'ün kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolü geçmiştir.[4][5]



Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Kerkük Valiliği için Nüfus Sayımı Sonuçları[6]

Etnik grup 1957 Oran 1977 Oran 1997 Oran

Araplar 109,620 28.2% 218,755 45% 544,596 72%

Kürtler 187,593 48.2% 184,875 38% 155,861 21%

Türkmenler 83,371 21.4% 80,347 17% 50,099 7%

Asurlular 1,605 0.4%

Yahudiler 123 0.03%

Diğer 6,545 1.77% 0 0% 2,189 0.3%

Toplam 388,829 100% 483,977 100% 752,745 100%

Ana yerler[değiştir | kaynağı değiştir]



Kerkük Kalesi

Kerkük Kalesi

Kerkük Kışlası, 1863'de Osmanlı tarafından kurulmuştur. Türkmenler tarafından imar edilip müzeye çevirme çalışmaları devam etmektedir.

Danyel Peygamber'in Cami ve Türbesi

Pirehmerd Pazarı

Arkeolojik Jarmo Kalesi ve Yorgantepe alanları da modern şehrin dışında bulunmaktadır.



Kerkük'un mimarisi Birinci Cihan Harbi'nde ve Irak Savaşı'nda ağır hasarlar görmüştür. 2007 raporlarına göre, "18 adet kutsal yer harap edilmiştir, bunların 10'u Kerkuk ve güneydedir."[7]



iklim[değiştir | kaynağı değiştir]

[gizle]Nuvola apps kweather.svg Kerkük iklimi Weather-rain-thunderstorm.svg

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıl

Ortalama en yüksek sıcaklık, °C 13,8 15,7 20,1 26,3 33,7 39,8 43,2 42,8 38,7 31,4 22,6 15,8 28,66

Ortalama sıcaklık, °C 4,5 5,7 9,0 13,8 19,6 24,5 27,5 27,1 23,2 18,1 11,2 6,3 15,87

Ortalama yağış, mm 68,3 66,7 57,3 44,1 13,4 0,1 0,2 0 0,7 12,4 39,1 59 361,3





Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Musul sorunu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "World Gazetteer". World Gazetteer. 2009-01-26. Erişim tarihi: 2009-01-26. (EN)

^ "Kirkuk". Cities in transition.

^ Bruinessen, Martin van, and Walter Posch. 2005. Looking into Iraq

^ http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/kerkuk-pesmerge-korumasinda

^ http://t24.com.tr/haber/pesmerge-tek-kursun-atmadan-kerkukte-kontrolu-ele-aldi,261321

^ Part I. Kirkuk and its environs. — Chapter 2. Kirkuk in the Twentieth Century, page 43. // Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise. Authors: Liam Anderson, Gareth Stansfield. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2011, 312 pages. ISBN 9780812206043

^ Jenkins, Simon (7 June 2007). "In Iraq's four-year looting frenzy, the allies have become the vandals". The Guardian (London).

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]