Azerbaycan (İran)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

(Güney Azerbaycan sayfasından yönlendirildi)



Bu madde Azerbaycan adlı bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Azerbaycan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.



İran üzerinde Güney Azerbaycan.

Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan[1](Azerice: Güney Azərbaycan/گۆنئی آزربایجان - Cənubi Azərbaycan/جَنوبي آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Hamedan, Kazvin ve Zencan eyaletlerini oluşturmaktadır.



İçindekiler [gizle]

1 Coğrafya

2 Demografi

3 Bölgede yaşayan Türk boyları

4 Etimoloji

5 Tarih

5.1 Azerbaycan Milli Hükûmeti

5.2 İran İslam Devrimi

6 Kültür

6.1 Edebiyat

6.2 Din

7 Galeri

8 Kaynakça

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan Bölgesi 170.000 - 220.000 km²[2]. bir sahayı kapsar ve kuzeyde Aras Nehri, güneyde Hamse, doğuda Gilan ve Hazar Denizi, batıda Türkiye ve Irak ile çevirilir.[2]



Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan Bölgesinde çoğunlukta olan Azerbaycan Türkleri[3][4] dışında Kürtler (%7) ve Ermeniler(%0,1) gibi çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]



Güney Azerbaycan Türkleri 25-30 milyon olarak tahmin edilmektedir.[5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17]



Bölgede yaşayan Türk boyları[değiştir | kaynağı değiştir]

Afşar boyu, Kaşkaylar, Şahseven, Kaçarlar, Karapapaklar, Hamse Türkmenleri, Mişkinler, Delikanlu aşireti, Kelişanlu aşireti, Şabsanlı, Mukriler, Kapanaklar, Çardovlu, Mukaddem boyu, Darilu, Beybağlu, Çeğini, İmarluları, Kasımluları, Kiresunlu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, İlhanlı, Kızılayak, Başoğuz, Uğurlu, Kovanlı, Karasanlı, Karadolaklı, Tahtakapılı, Karababalı, Kalaçlı, Muganlı, Hıtaylı, Avkanlı, Kızılkeçili, Karaenikli, Karaçaylı, Osanlı, Umanlı, Kıyamandili, Çarıklı, Porsunlu, Develi



Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır.



Medya döneminde bugün İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin bulunduğu bölgede Atropates (Yunanca: Ατροπατης/Atropatēs) adlı savaşçı isyan çıkardıktan sonra Aturpatene (Ατροπατηνη/Atropatēnē) olarak hitap edildiği söylenmektedir. Pehlevice ve Partça'da Atropatenes, "Ādur (Ateş, Alev) koruyucusu" amlamına gelen "Ādur-pād", "Aturpatene" ise "Āturpādakān" ya da "Ādurbādagān" olarak telaffuz edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]

Sasani döneminde bölgede ateşgahlar bulunmuş ve Şiz ve "Ādur Gushāsp"ın Taht-ı Süleyman arkeolojik sitesi olduğu düşünülmektedir. İslam dininin bölgeye girişinden sonra Farsça "آذربيجان Ādharbayjān" ve Pehlevice "آذرباذكان Ādhurbādhakān" olmak üzere iki ad kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Milli Hükûmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Azerbaycan Milli Hükûmeti

1941'de İran Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip bölünmüştür. 1946'da İran'ın Azerbaycan Bölgesinde Sovyetler Birliği Azerbaycan Milli Hükûmetini kurdurmuştur.Devletin başkanı olarak da büyük Azeri düşünürü Seyit Cafer Pişeveri olmuşdur.Ünlü Azeri şairi Muhammed Biriya devletin eğitim bakanı olmuşdur.Başkent olarak Tebriz şehri seçilmişdir. Fakat Sovyetlerin Doğu Avrupa'daki çıkarları karşılığında bölgeden geri çekilmesiyle Azerbaycan Milli Hükûmeti Batı Bloğu ve İran devletine teslim etmiştir..Sovyetlerin desteği kesilince İranin düzenli ordusu karşısında aciz kalan Azeri vatanseverler yine de çatışmış ancak yaptıkları savaşlarında kayb etmiş ve Seyit Cafer Pişeveri Kuzey Azerbaycana gelmiştir,ancak 1947 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda hayatını kayb etmişdir Pehleviler Azerice eğitim veren okulları kapatmıştır.[kaynak belirtilmeli]



İran İslam Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: İran İslam Devrimi

İran İslam Devrimi de bu topraklardan başlayıp[kaynak belirtilmeli] İran'ın diğer bölgelerine sıçradı. Ancak Devrim sonrasında da beklentileri karşılanmayan Azeriler bir daha ayaklanmaya başladılar.[kaynak belirtilmeli]



Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Fuzûlî, Şehriyar, Nebati, Pirus dilenci gibi önemli şairler bu bölge doğmuştur.



Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgenin başlıca dini İslam, yaygın mezhebi Şiilik'tir.



Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]



Güney Azerbaycan Milli Uyanış Hareketi'nin bayrağı.





Güney Azerbaycan Milli Özgürlük Hareketi'nin bayrağı.





Güney Azerbaycan bayrağı (Ebulfez Elçibey'in seçeneği).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Brown, Cameron S. 2002 (Dec.). "Observations from Azerbaijan." Middle East Review of International Affairs: v. 6, no. 4, (LINK)

^ a b Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72.

^ Britanika ansiklopediyası Özet: The population consists mainly of Azeri-speaking Turks...

^ Nesib Nesibzade,Meseleye-Azerbaycan-der iran,№ 3,tehran 1381,s 73

^ "Peoples of Iran" in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.

^ "Iran: People", CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.

^ G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran", Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.

^ "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.

^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg 28: "15 million (1999)"

^ The Continuum political encyclopedia of the Middle East by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7"

^ The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"

^ UNPO : Southern Azerbaijan

^ BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS IRAN

^ AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL

^ AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN

^ http://www.photius.com/rankings/languages2.html

^ http://www.petroleumworld.com/issues090506.htm



***



Güney Azerbaycan Millî Özgürlük Hareketi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Güney Azerbaycan Millî Özgürlük Hareketi

South Azerbaijan Flag.png

Kısaltma GAMÖH

Genel başkan Piruz Dilençi

Kurucu Piruz Dilençi

Kuruluş tarihi 1991

Merkez Dilara Aliyeva Sok. Bakü, Azerbaycan.

İdeoloji Ülkücülük

Türk milliyetçiliği

Türkçülük

İnternet sitesi

www.southazerbaijan.info

Güney Azerbaycan Milli Özgürlük Hareketi (GAMÖH) (Azerice: Cənubi Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı (CAMAH), Farsça: جنبش آزادیبخش ملی آذربایجان جنوبی , İngilizce: South Azerbaijan National Liberation Movement) Güney Azerbaycan'ın ilk ayrılıkçı örgütü olarak[1] 1991 senesinde Piruz Dilençi önderliğinde bir grup siyasetçi ve aydın tarafından kurulmuştur. [2][2][3][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29]



İçindekiler [gizle]

1 Amacı

2 Kuruluş

3 Dış bağlantılar

4 Kaynakça

Amacı[değiştir | kaynağı değiştir]

İran'ın parçalanması, Bağımsız Güney Azerbaycan Türk Devleti'nin kurulması ve nihayetinde birleşik Azerbaycan'ın kurulması CAMAH'ın yüksek ve son amacıdır.[30]



Kuruluş[değiştir | kaynağı değiştir]

1999 yılında Tebriz'de ulusal hareketin güçlenmesi ile, Mahmudali Çehregani CAMAH lideri seçilmiş, 2002 yılında ise örgüt içi ayrılıklar neticesinde oy çokluğu ile Çehregani tamamen CAMAH-dan uzaklaştırılmış ve tekrar Piruz Dilençi CAMAH lideri olarak faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır.[31] Bundan sonra, Çehregani CAMAH-dan ayrılan bir grup şahısla GAMOH adlı yeni bir kurum yaratmıştır.



Bugün Güney Azerbaycan'ın önde gelen siyasi kurum ve kuruluşlarının tamamı zamanında, özellikle DAK, BAB ve GAMOH CAMAH'dan doğmuşlar.[32]



Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

SANLM Press Archive

South Azerbaijan

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ http://www.gunaskam.com/tr/index.php?option=com_content&task=view&id=317 Güney Azerbaycan'da Devrimden Sonra Oluşan Siyasal ve Sivil Teşkilatlar - Dr. Hüseyin İSALI

^ a b http://www.gunaskam.com/eng/index.php?option=com_content&task=view&id=140&Itemid=44 The Islamic Republic and the Independence of the North - By: Dr. Nissman is an adjunct professor at Georgetown University and the author of "The Soviet Union and Iranian Azerbaijan" (Westview, 1987).

^ a b http://www.ecoi.net/local_link/180962/298257_de.html Liberation Army of Azerbaijan (Liberation Army of Southern Azerbaijan) (January 1998 - August 2001) believed to have been formed in 1993 in Iran [IRN37710.E] - IRB - Immigration and Refugee Board of Canada

^ http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=6197&tx_ttnews%5BbackPid%5D=217 Dr. Nissman

^ http://ca.wikipedia.org/wiki/Azerbaidjan_Irani%C3%A0 Azerbaidjan Iranià

^ http://www.myetymology.com/encyclopedia/Southern_Azerbaijan.html Southern Azerbaijan

^ http://www.middleeastinfo.org/forum/index.php?showtopic=5066 www.middleeastinfo.org

^ http://answers.yahoo.com/question/index?qid=20061017134505AAbomPV What is your OPINION about this news?

^ http://es.wikipedia.org/wiki/Azerbaiy%C3%A1n_iran%C3%AD Azerbaiyán iraní

^ http://archive.is/20121105182727/http://en.newikis.com/Wikipedia:Articles_for_deletion/Log/2007_March_27.html Piruz Dilanchi's name is mentioned in a report by the United Nations Refugee Agency UNHCR and also in a paper published by The Jamestown Foundation.

^ http://co.ask.com/wiki/Azerbaiy%C3%A1n_Meridional Movimiento de Liberación Nacional de Azerbaiyán Meridional

^ http://dbpedia.org/page/Azerbaijan_(Iran) About: Azerbaijan (Iran)

^ http://www.iranian.com/Times/2000/Jana/Roodbar/news.html Piruz Dilenchy, head of the National Liberation Movement of Southern Azerbaijan...

^ http://www.radioodlaryurdu.com/Hist.html HISTORY OF AZERBAIJAN

^ http://www.travel-images.com/az-south.html South Azerbaijan (Guney Azerbaycan)

^ http://www.bigsoccer.com/community/threads/is-the-former-forward-of-iran-nt-aziz-a-mongolian.128766/page-2 Is the former forward of Iran NT Aziz a Mongolian?

^ http://cssaame.com/issues/20/Samii.pdf The rally was for Iranian-Azeri nationalist Mahmoud Ali Chehra- gani (Johragani), according to Piruz Dilenchi, head of the National Liberation Movement of Southern Azerbaijan, cited by ANS televi- sion, January 7, 2000. Baku’s Space TV, January 8, 2000.

^ http://www.hri.org/cgi-bin/brief?/news/balkans/rferl/1999/99-01-08.rferl.html Eldar Sabir oglu, a spokesman for the ruling Yeni Azerbaycan party, has rejected allegations that the party has discussed with a senior Iranian diplomat in Baku the possibility of cooperation with Iranian political parties, Turan reported on 7 January. Those allegations were made at a press conference in Baku two days earlier by Piruz Dilenchi, one of the leaders of the Movement for the Liberation of Southern Azerbaijan. LF

^ http://www.hri.org/cgi-bin/brief?/news/balkans/omri/1996/96-09-10.omri.html Iran has demanded the extradition of Piruz Dilenji, chairman of the South Azerbaijan National Liberation Committee (SANCL), and a number of other Iranian emigrants living in Azerbaijan, Segodnya reported on 4 September. Iran has been pressuring Azerbaijan to back up its declared neutrality towards the nationalist movement in Azeri-populated northern Iran with concrete steps. Dilenji, who said Azerbaijani officials have warned him that he may be extradited to Iran, may have to choose between leaving Azerbaijan and halting his activities. -- Elin Suleymanov

^ http://iwpr.net/report-news/baku-rebuffs-azeri-refugees Opposition parties also accuse the government of using the refugees as political hostages. They point to the much-publicised defection last summer of Piruz Dilenchi, chairman of the Baku Committee of the National Liberation Movement for South Azerbaijan.

^ http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Bswords%5D=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews%5Bany_of_the_words%5D=piruz&tx_ttnews%5Btt_news%5D=6197&tx_ttnews%5BbackPid%5D=7&cHash=bd638dd8c66508cf06af1a433bb12ac2 By the end of 1994, however, several factors--the convergence of Iranian-Russian geopolitical interests especially on the status of the Caspian Sea, Iran's support for pro-Islamic groups in Azerbaijan and for Armenia, and Tehran's continuing unwillingness to allow Azeri-language institutions to emerge in northern Iran--led to the revival of the Southern question in Azerbaijan. In November, a conference in Baku convened by the People's Freedom Party featured a keynote address by Piruz Dilenchi, a representative of the Southern Azerbaijan National Liberation Party. Dilenchi argued that almost 1,000 Azeri youths were being trained by Tehran to foment an Islamic revolution in Baku. He and his colleagues also talked about the repressions Tehran was visiting upon Azeris in Iran itself. In December 1994, the Baku Information Center of the Southern Azerbaijan National Liberation movement released an appeal by Azeri students in Iranian universities asking that Azeri Turkic become the language of instruction in Southern Azerbaijan. - (By: Dr. Nissman is an adjunct professor at Georgetown University and the author of "The Soviet Union and Iranian Azerbaijan" (Westview, 1987).)

^ http://www.globalsecurity.org/wmd/library/news/iran/1999/2-110199.html Piruz Delenchi, a leader of the National Liberation Movement of South Azerbaijan...

^ http://www.unhcr.org/refworld/topic,463af2212,464dbe402,3df4be444,0.html www.unhcr.org

^ http://www.globalsecurity.org/wmd/library/news/iran/1999/9-010399.html Compiled by A. William Samii

^ http://www.hri.org/news/balkans/omri/1996/96-09-10.omri.html IRAN DEMANDS EXTRADITION

^ http://articles.janes.com/articles/Janes-Intelligence-Review-96/BAKU-AND-TEHRAN-RENEWED-TENSIONS.html BAKU AND TEHRAN, RENEWED TENSIONS, Archived

^ http://www.rferl.org/content/article/1141249.html Radio Free Europe

^ UNHCR - Iran: The death of Dr. Mohammad Taghi (Taqi) Zehtabi in December 1998 and the situation of other leaders of the Azerbaijan (Azeri) national movement

^ http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/594537.stm www.news.bbc.co.uk

^ http://politikaakademisi.org/?p=3362 GÜNEY AZERBAYCAN TÜRKLERİ VE OLASI BİR İRAN-ABD SAVAŞI’NDA YAŞANABİLECEKLER - Emrah ALTINKAYA / Caspian Weekly Koordinatörü

^ http://southazerbaijan.info/cehreqani.php 21 Ocak 2002 tarihinde Mahmudali Çehreqaninin CAMAH-dan çıkarılması konusunda alınan karar

^ http://www.mfa.gov.az/files/file/7(2).pdf AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI XARİCİ İŞLƏR NAZİRLİYİNİN JURNALI №7, 2004: What preoccupied Tehran was not just the Caspian Sea crisis of 23 July 2001, and agreements among Russia, Kazakhstan and Azerbaijan to bilaterally determine the delimitation of their respective portions of the Caspian's seabed. On 12 August, in the midst of concerns with Kurds, Turks, Azerbaijanis, Israelis and Americans, the Azeri question again came to the fore. On that day, there was a failed assassination attempt of Piruz Dilanci, a leader of the National Liberation Movement of Southern Azerbaijan (NLMSA: Guney Azerbayjan Milli Kurtulu Hareketi) and a well-known poet, at his home in Baku. Dilanci was himself an émigré from Tabriz, the capital of Azerbaijan-Iran, having arrived in Baku in the late 1980s. He did not rule out that Tehran's agents might have organized his attempted assassination.103 The NLMSA was organized in the early 1990s by a group of political émigrés of Azeri origin from Iran. The NLMSA declared that its principal goal was the independence of Southern Azerbaijan, that is, Iran-Azerbaijan104. Tehran could not, how