Girit Türkleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Girit Türkleri

Toplam nüfus

tah. 200,000-300,000

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Libya Lübnan Suriye Türkiye

Diller

Arapça, Türkçe, Yunanca

Din

Sünni İslam, Bektaşilik

İlgili etnik gruplar

Türkler



Girit Adasında Rumlar (mavi) ve Türkler (kırmızı)'in dağılımı (1861)

Giritliler[1][2], Girit Türkleri, Girit adasının Osmanlı Devleti yönetiminde kaldığı 1645-1908 döneminde meydana gelen Türk göçlerinden, ada halkı içinde ihtida (İslamiyet’i kabul) süreciyle ve çeşitli Osmanlı tebası toplumlar arasındaki kaynaşmalarla oluşmuş ve bu şekilde özgün bir kültür oluşturmuş bir Türk toplumudur. Osmanlı öncesi [kaynak belirtilmeli] ada halkından İslamiyet'e geçenlerin bir kısmı 19. yüzyıl başında Yunan milliyetçiliği akımlarının etkisinde kalarak Hristiyanlığa geri dönmüş (irtidad), Girit Türkleri toplumunun dışına çıkmışlar, müslüman kalanlar ise Türk kimliğini benimseyerek kendilerine Türk demişlerdir.[3]



Bu toplumun 19. yüzyıl sonlarında başlayan ve Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile tamamlanan Anadolu'ya (veya komşu coğrafyalara) göç hareketinin günümüze uzanan bireyleri Girit Türkleridir. Girit Türkleri'nin Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile Türkiye'ye gelenleri ağırlıklı olarak Çukurova, Ayvalık, İzmir, Bodrum, Side, Mudanya, Adana ve Mersin'e yerleşmişlerdir. Ayvalık ve Alibey/Cunda adasında halen nüfus çoğunluğunu teşkil eden Giritliler arasında Yunanca'nın Girit lehçesi de günümüze dek kullanılmaktadır.



Göç hareketi üç dalga halinde cereyan etmiştir. İlk dalga 19. yüzyıl sonlarında, adada Osmanlı hakimiyetinin zayıflamasıyla Anadolu'ya dönmeyi tercih edenler ve özellikle de adanın doğu kısmında 1897'de cereyan eden "toplu katliamlar"dan (terim olayların görgü şahidi olan İngiliz gazeteci-yazar Henry Noel Brailsford'a ait; "wholescale massacre" [4]) kaçabilenlerdir [5]. İkinci dalga, yapısında adanın Türk-Müslüman azınlığı için temel haklar barındıran Girit Cumhuriyeti'nin (1896-1908) Osmanlı Devleti'nde II. Meşrutiyet'in ilanını takip eden dönemdeki otorite boşluğunu fırsat bilerek bir oldu bitti ile Yunanistan'a bağlanması ile ayrılmak durumunda kalanlardır. Üçüncü ve son dalga ise, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi ile dönmüştür.



Girit'teki Türk Nüfus Oranı

Yıl[6] 1821 1832 1858 1881 1900 1910 1920 1928

Türk 47% 43% 22% 26% 11% 8% 7% 0%

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ https://www.youtube.com/watch?v=HGt_WdOf9n0 "Giritlice" Mâni

^ https://www.youtube.com/watch?v=HGt_WdOf9n0 "Giritlice" Aşk șarkısı

^ Yunan isyanı sırasında Girit'te irtidad olayları (Dr. A. Nükhet Adıyeke - Dr Nuri Adıyeke)

^ [kaynak belirtilmeli] "The Cretans perpetrated a wholesale massacre at the expense of the Moslem minority in the eastern (Sitia) districts of the island in 1897. I saw with my own eyes young Moslem girls who had escaped mutilated from these horrors."

^ [kaynak belirtilmeli]Bu katliamlarla ilgili olarak Osmanlı arşivleri, Genelkurmay Başkanlığı, yerli ve yabancı bağımsız gözlemciler ve uluslararası diplomatik kaynaklarda zengin bir belge birikimi bulunmakta olup, bunların bir kısmı yayınlanmış ve akademisyenlerce değerlendirilmiştir.

^ Macrakis, p. 51

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Müslüman Yunanlar

Türk

Türk halkları

Türk azınlıklar

Türk dilleri

***

Girit

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Girit

Κρήτη

Island of Crete, Greece.JPG

Girit'in uydu fotoğrafı

Coğrafya

Koordinatlar 35.18°N 24.82°EKoordinatlar: 35.18°N 24.82°E (Harita)

Denizi Akdeniz

Yüz ölçümü 8303 km2

Doruk İda Dağı 2456

Siyasi

Adadaki ülke(ler)

Yunanistan

Periferi Girit

Demografi

Nüfus 14

Girit (Eski Yunanca: Krētē; modern Yunanca Κρήτη - Kriti)- (Osmanlıca گريد), Yunanistan'ın en büyük, Akdeniz 'in beşinci büyük adasıdır. Ege denizi'nin güneyinde yer alır.



Girit dünyaca tanınmış bir turizm merkezidir. En ilgi çeken turistik ziyaret yerleri arasında Knossos, Faistos ve Gortis 'deki arkeolojik sitler, Retimnon (Resmo)'daki Venedik kalesi ve Samarya, Aya İrini ve Aradena geçitlerinin doğal güzellikleri sayılabilir.



Girit Avrupa'nın ilk uygarlıklarından biri olan Minos krallığına (yaklaşık MÖ 3000-1400 arası) beşiklik etmiştir.



İçindekiler [gizle]

1 Coğrafya

2 İklim

3 Adanın ekonomisi

4 = Yönetim

5 Yerleşim birimleri =

5.1 Yönetim birimleri

6 İdari yapı

7 Turizm

8 Tarih

9 II. Dünya Savaşı'nda

10 Girit mutfağı

11 Ayrıca bakınız

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit Yunanistan'ın 13 idari bölgesinden biridir. Yunanistan'ın en büyük, Doğu Akdeniz'in Kıbrıs'tan sonra ikinci büyük, Akdeniz'in beşinci büyük adasıdır. Girit Ege Denizi'nin güney sınırlarını belirler ve yüzölçümü 8,336 km²'dir. 2005 itibariyle nüfusu 650,000'dir. Adanın uzunluğu 260 km olup, genişliği ise Diyon burnu ile Litinon burnu arasındaki 60 km'lik en geniş mesafeden, doğu ucundaki Yerapetre kıstağında sadece 12 km'lik bir mesafe arasında değişmektedir. Girintili çıkıntılı sahil şeridinin toplam uzunluğu 1,000 km'ye ulaşmaktadır. Yunanistan anakarasının yaklaşık 160 km güneyinde yer alır.



Ada oldukça dağlık bir araziye sahiptir ve bu özelliğini en batıdan en doğuya uzanan aşağıdaki sıradağ zincirleri boyunca korumaktadır:



Lefka Ori veya 'Ak Dağlar' (en yüksek noktası 2452 m)

İdi sıradağları (en yüksek noktası Psiloritis 2456 m)

Dikti dağları (en yüksek noktası 2148 m)

Bu dağlar zincirinin arasında Lasiti, Omalos ve Nida ovaları gibi verimli düzlükler, Diktaion ve Idaion mağaraları ve ünlü Samarya geçidi gibi tabiat harikaları yer almaktadır.



İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit iki farklı iklim kuşağının etkisindedir: ağırlıklı olarak Akdeniz iklimi ve yer yer Kuzey Afrika iklimi. Bu durumuyla Girit özellikle ılıman iklimin etkisi altındadır. Nemlilik denize yakınlığa göre değişmekte, ovalarda kışın kar yağışı istisnai kalırken dağ zirvelerinde sık sık görülmektedir. Yazları sıcaklık 25-35 derece arasında değişmektedir. Güney kıyılarında yer alan ve Kuzey Afrika ikliminden etkilenen Mesara ovası ve Asterusya dağları gibi bölgelerde yazlar daha sıcak ve uzun geçmektedir.



Adanın ekonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Evvelce tarıma dayalı olan Girit ekonomik yapısı 1970'lerden itibaren temelden değişmeye başlamıştır. Tarım ve hayvancılık ada ekonomisinde hala önemli bir paya denk gelmekle birlikte, adanın ikliminden ve engebeli coğrafyasından kaynaklanan engeller nedeniyle tarıma dayalı sanayi üretimi belli bir düzeyin ötesine gidememiş, ancak özellikle turizm ile bağlantılı hizmetler sektörlerinde kaydadeğer ilerlemeler sağlanmıştır. Yine de özellikle zeytincilik adada oldukça gelişmiş olup, resmi kayıtlara göre 300.000 zeytin ağacı bulunmaktadır. Girit'te kişi başına düşen yıllık gelir Yunanistan ortalaması ile aynı düzeyde olup, işsizlik ise ülke genelindeki oranın yaklaşık yarısı düzeyinde seyretmektedir.



Adada üç büyük havaalanı bulunmaktadır: Heraklion'daki (Kandiye) Nikos Kazancakis havaalanı, Hanya'daki Daskaloyannis askeri havaalanı ve Sitia'daki yeni açılmış sivil havaalanı.



= Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit

Περιφέρεια Κρήτης

— Periferi —

Prefecture map of Crete (Greece).svg

Ülke Yunanistan

İdari birimler

Nomoslar[göster]

Yönetim

- Belediye başkanı Stavros Arnaoutakis (PASOK)

Yüzölçümü

- Toplam 8.335,88 km2 (3.218,5 mi2)

Nüfus (2011)

- Toplam 623.065

Zaman dilimi DAZD (+2)

- Yaz (YSU) DAYZD (+3)

İnternet sitesi: crete.gov.gr

Yerleşim birimleri =[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit'in başlıca şehirleri:



Heraklion (Iraklion veya Kandiye) (nüfus 150.000)

Hanya (nüfus 75.000)

Retimnon (Resmo) (nüfus 32.000)

Yerapetre (nüfus 23.800)

Ayos Nikolaos (nüfus 19.400)

Sitia (Sitya) (nüfus 14.500)

Yönetim birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kandiye

Heraklion, Kötüryo, Temnos, Rizo, Piryotiçe, Maloviz (Moloviz), Menufaç, Mirabela, Kenuryo, Pedya, Petriye, Ayamiron, Kastel

Hanya

Hania, Kisamo (Kisamu), Apokoron, Selne (Selino), Kandanos

Resmo

Retimnon, Milayotmo, Milopotamu, Humeiri, Marona, Amari (Amarya), Amari-Apometalos köyü, Amari-Hrisis köyü, Amari-Aposti köyü

Esfakye

Esfakye (İsfakiye, İsfaksiye, İsfakye, Esfakiye), Eyuvasil (Ayvasil), Eyuvasil-Kumya köyü, İzzeddin, Suda, Vianos

Laşit

Lassithi (Laşid), Esine, Yerepetre (Yerapetre), Ayanikola, Estiye (Sitia)

İdari yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit adası 4 vilayete (Yunanca nomos, νόμοι) ayrılmıştır. Bunlar:



Hania

Heraklion

Retimnon

Lasiti

Amatör radyoculuk açısından Yunanistan'dan ayrı bir bölge olarak telakki edilmektedir. Alan kodu SV9'tür. Ayrıca, Ortodoks mezhebi idari yapısı açısından Girit Başpiskoposluğu, Atina merkezli Yunanistan otosefal kilisesi'ne değil, Fener Patrikhanesi'ne bağlıdır ve Oniki Adalar ve diğer bazı Ege adaları'nın metropolitlerini idaresi altında toplamaktadır. Girit halkının kendisini Yunan dünyasının diğer bölgelerinden farklı görme dürtüsü yüksektir ve zaman zaman spazmodik ve folklorik boyutları pek de aşmayan ayrılıkçı hareketler cereyan etmiştir.



Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit Yunanistan'ın en popüler turizm bölgelerinden biridir. Yunanistan'a turistik girişlerin % 15'i Kandiye Heraklion havaalanından veya limanından gerçekleşmektedir, bu şehre inen charter uçaklarının sayısı Yunanistan'a inen toplam charter uçaklarının beşte birine denk gelmektedir. 2004 içinde toplam iki milyon turist Girit'i ziyaret etmiştir. Girit'te turizm Yunanistan genelinden de daha hızlı gelişmektedir. 1986-1991 döneminde Girit'teki otel yatak sayısı % 53 artarken Yunanistan'ın diğer bölgelerinde bu artış % 25'de kalmıştır. Lüks otellerden aile pansiyonlarına her çeşit turistik tercihe hitap edecek altyapı mevcuttur.



Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]



Piri Reis'in Girit haritası

Ada, Roma ve Doğu Roma İmparatorluğu egemenliklerinden sonra Arap işgaline uğramış ve 828-961 arasında Abbasiler'e bağlı Hafsiler tarafından yönetilmiştir. 6 Mart 961'de tekrar Doğu Roma egemenliğine girmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu'nun çözülme döneminde Venedikliler tarafından ele geçirilmiştir.



Girit, 1645'te İbrahim saltanatı döneminde Sünbül Ağa hadisesinin tetiklemesi üzerine başlatılan fetihle Osmanlı idaresine geçmiş, Venedik Cumhuriyeti'nin ada üzerinde 1204'den beri devam eden hakimiyetine böylece son verilmiştir. Adanın hemen hemen tamamı ve bu arada Hanya ve Resmo gibi önemli kentler Osmanlı İmparatorluğu tarafından kolaylıkla fethedilebilmişse de, en büyük merkez olan Kandiye kalesinin alınması 24 yıl sürmüş, 1669'da Fazıl Ahmet Paşa tarafından tamamlanabilmiştir.





Atik Girit Madalyası, H. 1285 / M. 1868



Rum Papaz Igor Yasiciannis

Adanın Osmanlı hakimiyetine geçişi ile Venedik Cumhuriyeti 'nin Doğu Akdeniz'de yüzyıllardır süregelen önemli rolü son bulmuştur. Ege Denizi'nde ve Mora'da Venedik hakimiyetinde kalan birkaç küçük ada ve kale de müteakip yıllarda Osmanlı Devleti tarafından alınmıştır. Bölgedeki isyankar Rum aileleri bugünkü Trabzon'un Of ilçesi civarlarına yerleştirilmiştir. Kos, Yasiciannis(Yazıcı) ve Dmitris(Çelikler) bugün bilinen ailelerin başlıcalarıdır. Meşhur papaz Igor Yasiciannis 'den sonra ailelerin dili dönüştürülmüştür. Bu durum, Osmanlı fütuhatı açısından, Fatih Sultan Mehmet zamanından beri teker teker alınan Ege adalarının ve kıyı kalelerinin ve nihayet 1571'de Kıbrıs'ın (yine Venedik'ten) alınmasının mantıklı bir uzantısını teşkil etmiştir.





Resmo'da (Rethymno) Kara Musa Paşa Camii

24 yıllık fetih süreci ve hemen sonrasında, ilki Batı Avrupa medeniyeti açısından, ikincisi de Osmanlı kültür mozaiği bakımından önem arzeden iki ilginç gelişme cereyan etmiştir. Ada halkı 450 yıl süren Venedik yönetimi bünyesinde orijinal bir entelektüel kültür ve zümre yetiştirmiş bulunmaktaydı. Bu oluşumda Girit'in antik çağlardan beri muhafaza ettiği özgün benliğin ve 1453 'den sonra Bizans kültür odaklarının artık tarihe karışmalarının veya köklü bir kimlik değişimi yaşamalarının da etkisi olmuştur. Osmanlı fethi ile birlikte Venedikli Girit kültürel birikimin temsilcilerinden bir kısmı eski idarecileri ile birlikte Batı Avrupa'ya geçmişlerdir. Batı Avrupa 'da aydınlanma çağı ruhunu besleyecek olan bu Giritli aydın şahsiyetler arasında en önemlisi İspanyol resim sanatının temel taşlarından biri haline gelecek olan El Greco, veya asıl adıyla Domenikos Theotokopulos'tu.





Rumlar (mavi) ve Türkler'in (kırmızı) dağılımı (1861)

Aynı dönemde bir kısım Giritli de doğuya yöneldi. O dönemde olgunluk çağına ermiş bulunan Osmanlı bürokratik geleneğinin düzenli kayıtlarından takip edilebildiği üzere, fethin hemen ardından Girit yerli halkı arasında bir ihtidâ (İslamiyet’i kabul) süreci yaşandı. Osmanlı'nın Venediğe kıyasla dini inançlara müsamaha ve vergilendirme konularında ada halkı açısından kurtarıcı kimliğine bürünmüş olduğu rahatlıkla iddia edilebilir.



Girit'teki 250 yıllık Osmanlı yönetimi altında bu nüfus zaman içinde adaya Türk göçleri ile karıştı. Sonraki yüzyıllarda Girit Türkleri, bir yandan özgün bir kültür geliştirirken, bir yandan da Osmanlı Devleti'ne ve Anadolu'ya geri göçten sonra da Türkiye Cumhuriyeti'ne yönetim, edebiyat, bilim, eğitim alanlarında önemli katkılarda bulundular.



II. Dünya Savaşı'nda[değiştir | kaynağı değiştir]

Girit Adası İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. İngiliz birlikleri, 3 Kasım 1940'ta Yunan Hükümeti'nin izni ile Girit'e indi. Mihver güçleri tarafından anakara Yunanistan'ın işgali 6 Nisan 1941 tarihinde başladı ve Yunanistan ile birlikte Commonwealth ordularının müdahalelerine rağmen birkaç hafta içinde bu işgal tamamlandı. Kral II. Yorgos ve Emmanouil Tsouderos Hükümeti Atina'dan kaçmak zorunda kalarak 23 Nisan tarihinde Girit'e sığındılar.



Anakara Yunanistan işgalinden sonra Almanya, Girit ve Balkan seferinin son aşamasına geldi. (20 ve 31 Mayıs 1941 tarihleri arasında) on gün süren Nazi Almanyası ve müttefikler (İngiltere, Yeni Zelanda, Avustralya ve Yunanistan) arasındaki sert ve kanlı çatışmaların ardından Girit adası da Almanya tarafından işgal edildi.



20 Mayıs 1941 sabahı, Girit tarihinin ilk büyük havadan saldırı başladı. Üçüncü Reich "Mercury Operasyonu" (Girit Muharebesi) kod adı altında Girit'e bir havadan işgal başlattı. General Kurt Student komutasındaki 17.000 paraşütçü, Maleme, Heraklion ve Rethymnon olmak üzere hava meydanları ile üç stratejik konumlara indirildiler. Paraşütçülerin amacı Kraliyet Donanması ve hala denizleri kontrol eden Yunanistan Donanmasının çökertilerek Anakara Yunanistan'da ki Luftwaffe tarafından helikopterle takviye gelişini sağlamak için üç havaalanını işgal etmek ve kontrol etmekti.



Müttefikler 1 Haziran 1941 tarihinde Girit adasını tamamen boşalttı. Alman işgalcilerinin zaferine rağmen, özel eğitimli Alman paraşütçüleri, Müttefik askerler ve yunan sivil direnişçileri, çok ağır kayıplar verdiler. Adolf Hitler bu yüzden savaşın geri kalanında bu tür büyük ölçekli hava operasyonlarını yasakladı.



Girit mutfağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Girit mutfağı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Girit ile ilgili medyaları bulabilirsiniz.

Girit Türkleri

Girit Uygarlığı

Girit Muharebesi

Akdeniz adaları