Bulgaristan Türkleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi



Bulgaristan Türkleri

Toplam nüfus

588,318 (Bulgaristan'da 2011 nüfus sayımı)[1] 326,000 - 480,817 (Türkiye'de)[2][3]



10,000 - 30,000 (Hollanda'da)[4][5]



2,000 - 10,000 (KKTC'de)[6][7]



2,620 (Gent Belçika'da)[8]



300 (Värö, Isveç'te)[9][10]

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Kırcaali · Razgrad · Silistre · Eski Cuma · Şumnu

Diller

Türkçe · Bulgarca

Din

İslam

İlgili etnik gruplar

Anadolu Türkleri, Kırım Tatarları, İdil Tatarları

Bulgaristan Türkleri, Osmanlı İmparatorluğu döneminden itibaren Bulgaristan'da yaşayan Türkler.



İçindekiler [gizle]

1 Tarih

2 Din

3 Dil

4 Göç

5 Nüfus

5.1 2001 nüfus sayımı

6 Yerel Ağızlar

6.1 Deliorman Ağzı

6.2 Güney Bulgaristan, Kırcaali Ağzı

7 1989 Göçü ve Belene Kampı

8 Kaynakça

9 Ayrıca bakınız

10 Dış bağlantılar

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan'daki Türkler, Oğuzların ve Kumanların [11][12] soyundan gelmektedirler. Oğuz Türkleri, Anadolu üzerinden ve çoklukla Osmanlı devrinde o bölgeye geçen Türklerdir[13].



Jivkov rejiminin çöküşünden sonra yeni kurulan Bulgaristan hükûmeti 29 Aralık 1989'da Bulgaristan'daki Türklerin Türkçe adlarını alma özgürlüğünü, ibadeti yapma özgürlüğünü ve Türkçe konuşma hakkını tanımıştır.[14]



Nisan 2012 de Bulgaristan Parlamentosu 1987-1989 yıllarında Bulgaristan'da yapılmış olan Türk Asimilasyonunu kınadı.[15]



Din[değiştir | kaynağı değiştir]



Banyabaşı Camii

Bulgaristan'daki Türklerin tamamına yakını Müslümandır, bunlar aynı Anadolu'da olduğu gibi Alevi ve Sünni olarak ayrılırlar. Sünniler tarikat tutmazlar, Aleviler ise çok sayıda ocak ve tarikata dağılmışlardır. Türk nüfus içinde Alevilerin oranı gayri resmi rakamlara göre %18-20 arası, resmi rakamlara göre %13'tür.



Alevilerin bu tarikat ya da onların deyimiyle sürekleri; Bektaşilik, Kızılbaşlık ve Bedreddiniliktir. Bektaşiler; Kızıldeli Sultan(Kırcaali-Gümülcine), Elmalı Baba(Kırcaali), Ali Koç Baba, Otman Baba ve Akyazılı Sultan ve Demir Baba(Deliorman) ocaklarına bağlıdırlar. Aleviler içerisinde "Alevi" terimi yaygın değildir. Kızılbaşlar, Bektaşiler ve Bektaşiliğin bazı kolları vardır, ama tüm bu gruplar Anadoluda olduğu gibi Alevi çatısı altında birleşmiş değillerdir. 4 Aralık 1992'de yapılan nüfus sayımında ilk defa Aleviler ayrı bir grup olarak sayılmış ve 83.537 kişi kendini Alevi olarak tanıtmıştır.[16] Alevi teriminin yaygınlık oranı ve bazı Alevilerin kimliğini gizleme eğiliminde olduğu göz önünde bulundurulduğunda gerçek sayının biraz daha fazla olabileceği bir gerçektir. Özellikle Razgrad, Rusçuk, Silistre ve Sliven illerinde Alevi nüfus yoğundur.[kaynak belirtilmeli]



Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan Türklerinin ana dili Türkçedir.



Göç[değiştir | kaynağı değiştir]

Türklerin Bulgaristan'dan Göçü, 1878-1994[17]



Yıl Sayı Not

1878-1912 350,000[17] 93 Harbi, Balkan Savaşları

1923-33 101,507[17] 1933 Razgrad Olayları

Eylül 1934 97,181[17] 1934 Balkan Antantı

Eylül 1940 21,353[17] 1940 Craiova Anlaşması

1950 154,198[17] Kore Savaşı

1952-68 24[17]

1969-78 114,356[17]

1979-88 10[17]

1989 321,800[17] 150,000 kadarı 1990'larda Bulgaristan'a geri döndü.[17]

1991-92 50,000[17]

1993-94 70,000[17]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]



2011 Nüfus sayımına göre Türk nüfus oranı



Bulgaristan'daki illerde Türk nüfusu dağılımı (%)

Bulgaristan'da, başta Filibe, Kırcaali, Sofya, Razgrad, Şumnu, Eski Cuma, Silistre, Dobriç, Burgaz ve Rusçuk şehirleri olmak üzere birçok yerleşim bölgesinde Türkler yaşamaktadırlar. Bulgaristan demografik durumu itibariyle en son 2001'de yapılan etnik sayım üzerinden bugüne 10 yıl geçmiş bulunmaktadır. Bu geçen süre içerisinde Bulgaristan nüfusu genel olarak düşmüş, Avrupa Birliğine girilmesi sebebiyle ülkede yaşayan Bulgar, Türk, Pomak, Roman gibi toplumların Avrupa'ya göçü olmuştur, ayrıca ülkeye 1989 sürgünüyle Türkiye'ye gitmek zorunda kalan Türklerin Bulgaristan vatandaşlık haklarını almalarıyla gelen Türk göçü nüfus düşüşünü bir ölçüde frenlemiştir. Ülkedeki etnik Bulgar nüfus yaşlanmış olmakta ve nüfus artışı % -0.5 % - 0 arasında seyretmekte, Türk nüfusu ise gelen göç ve nüfus artışıyla yükselmektedir oransal olarak % 0.5 - % 1. Ayrıca ülkede yaşayan Roman azınlığın nüfus artış hızı Bulgar ve Türk nüfusundan daha yüksek olduğu bilinmektedir.



Özellikle 1989 Göçü sonrası ülkedeki nüfus büyük oranda azalmıştır. Bu göç, II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa'da yaşanan en büyük göç olarak tarihe geçmiştir[18].



2001 nüfus sayımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan'da 2001 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre, Türklerin toplam nüfusa oranının % 20 ve üzerinde olduğu Bulgaristan idâri birimleri aşağıdaki gibidir: [19]



Kırcaali: 101.116

Razgrad: 71.963

Şumnu: 59.551

Eski Cuma: 49.495

Silistre: 48.761

Yerel Ağızlar[değiştir | kaynağı değiştir]



Bu maddedeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz. Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Bulgaristan'daki Türkçe başlıca olarak ikiye ayrılabilir; Kuzey Bulgaristan (Deliorman) ve Güney Bulgaristan (Kırcaali ve Rodop)'da konuşulan Türkçe.



Deliorman Ağzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Deliorman ve Dobruca Türklerinin kökeni Celali Ayaklanmalarından sonra gerçekleşen büyük Türkmen sürgününe dayanır.16.yy'ın başından itibaren Celali çıktığı Tokat,Yozgat,Sivas,Kırşehir,Maraş,Adana,Toros dağlarındaki Türkmenlerden ve Türkmenlerden ve Mersin,Karaman civarından Deliorman ve Dobruca'ya yoğun bir Türkmen göçü(sürgün-iskan) olmuştur.Fakat bu Türkmenler Deliorman'a geldiklerinde Sarı Saltuk'la birlikte gelen Türklerle ve Kıpçak-Peçenek halkla karşılaşmışlar ve onlarla karışmışlardır, işte Deliorman'da ve Dobruca'da kullanılan Türkçe özellikle bu Orta Anadolu Türkmen ağızları ve Kıpçak şivesinin izlerini taşıyan bir ağızdır.



Deliorman-Dobruca yöresinde;

Şimdiki zaman çekimlerine örnekler (Deliorman ve Dobruca'daki farklı kullanımlar):



1.tekil : Geliyerim , Geleerim , Geleerin , Geleem , Geliim , Geloorum , Geliyörüm



2.tekil : Geliyersin, Geleersin ,Geleesin , Geliisin , Geloosun , Geliyörsün



3.tekil : Geliyeri , Geleeri , Gelee , Geliyi , Gelooru , Geliyörü



1.çoğul : Geliyeriz , Geleeriz , Geleez , Geliiz , Gelooruz , Geliyörüz



2.çoğul : Geliyersiniz , Geleersiniz ,Geleesiniz , Geliisiniz , Geloorsun ,Geliyörsün



3.çoğul : Geliyerlee , Geleerlee , Geleelee , Geliilee , Geloolar , Geliyörlar



Kelime sonlarındaki r ünsüzü düşme temayülü gösterir, fakat örneklerde verilen son iki çekim Razgrad-Torlak yöresi ağzının çekimidir, buralarda r düşmez. Şimdiki zaman ekinde yuvarlak ünlü barındıran örnekler Razgrad-Torlak kazası ağzının özellikleridir. Bu yöre Türklerinin menşei günümüz Tokat,Amasya illerinin tümü ile Sivas ilinin merkez ilçesi ve Tokat'a sınır ilçelerinden iskan edilen Türkmen halktır,ağırlıklı olarak Çepni boyundan gelirler. Diğer örnekler ise Razgrad(Torlak ilçesi hariç), Şumnu, Silistre, Rusçuk, H.Pazarcık ve Eskicuma illeri Türklerinin ağızlarıdır. Bu Türkler ağırlıklı olarak Oğuzların Avşar boyundan gelmektedirler.Menşeleri,günümüz Maraş, Adana, Antep, Halep, Malatya, Sivas'ın güney ilçeleri, Mersin, Niğde, Kırşehir illerinden iskan edilen Türkmenlerdir.



Güney Bulgaristan, Kırcaali Ağzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Bulgaristan'da Orta ve Güney Anadolu şivesi hakimdir. Konya, Kayseri, Sivas gibi illerle ortak ağza sahip olan Güney Bulgaristan çeşitli nedenlerle iskan ettirilen Avşar, Cerit ve Tecirli gibi Orta ve Güney Anadolu Türkmen aşiretlerinin yerleştiği bir bölgedir. Özellike Avşar Türkmenleri Kahramanmaraş, Adana, Kayseri, Sivas, Karaman, Konya, Aksaray vb illerden gelerek çoğunlukla Güney Bulgaristan'a yerleşmiştir.



Orta ve Güney Anadolu Şivesinden örnekler (Aynı şekilde Kırcaali ve çevresinde de kullanılmaktadır.):



"K" harfi "g" olarak telaffuz edilir.

Konya-Gonya Karaman-Garaman Kırcaali-Gırcalı



"Y" ve "e" harfi bir araya geldiğinde "e" "i" olur.

Yemek-Yimek



"yor" eki kısaca "yon" olarak telaffuz edilir.

N'ediyorsun?-Nediyon? Ne yapıyorsun?-Napiyon?



Bazı sessiz harflerden önce "i" harfi getirilir.

Ramazan-Iramazan Limon-İlimon



1989 Göçü ve Belene Kampı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan'da Türk azınlıklar başta olmak üzere özellikle Müslüman halklara karşı olan baskılar ve ırkçı faaliyetler 1900'lü yılların başından beri sürmüştür; ancak 1951 yılında Bulgaristan Komünist Partisi'nin iktidara gelmesi ile baskılar hayli artmıştır. 1956 yılında dönemin iktidarı tarafından çıkarılan "Tek Millet Kararı (Edinna Natsiya)"na dayanan ırkçı faaliyetlerde, Türk azınlığın Bulgar halkı ile entegrasyon sorunu olduğu ve bu entegrasyonun sağlanması amacıyla azınlıkların Bulgar isimlerini benimsemesi, Bulgar örf ve adetleri ile yaşaması hedeflenmiştir. Bu kapsamda, belirli dönemlerde yaşanan göçler ile Türk azınlık nüfusu büyük oranda azaltılmış, kalan nüfus ise baskılar kapsamında asimile edilmeye çalışılmıştır[20].



Artan baskılar ise 1984 yılında büyük hız kazandı. Bu yıllarda Türk azınlıkların yoğun olarak yaşadıkları köylere ani baskınlar düzenlendi. Bu baskınlarda, Türk azınlıkların isimleri zorla değiştirilmeye çalışıldı. Bunun yanında anadilde konuşmanın yasaklanması başta olmak üzere, ibadethanelerin kapatılması, cenaze veya sünnet gibi dini vecibelerin yerine getirilmesi konularda getirilen kısıtlamar ile birçok insan hakları ihlali yaşandı. Türk azınlıklar bu baskılara karşı direndi ancak birçok Türk köyünde işkenceler ile vatandaşlara Bulgarca isimler zorla verildi.[21]



Baskıların ve insan hakları ihlallerinin artmasıyla birlikte, Türk azınlıkların direniş hareketleri de hızlanmaya başladı. Bu direniş hareketlerinden en çok ses getireni, 24 Aralık 1984 yılında Kırcaali ilinin Eğridere ilçesinin Sütkesiği kazasında yaşandı. Civar köylerden katılan binlerce insan, yaşanan bu insan hakları ihlalerine karşı büyük bir yürüyüş ve eylem düzenledi. Türk azınlıkların barışçıl eylemlerine karşın asker ve polisin aldığı tavır neticesinde, onlarca Türk yaralandı. Bu olayın, ertesi günlerde basına yansıması ile Bulgaristan'ın çeşitli bölgelerinde eylemler artmaya başladı. Yine aynı yılın Aralık ayında Kırcaali'nin Killi ve Mestanlı ilçelerinde eylemler düzenlendi. Killi ilçesindeki olaylarda henüz 18 aylık Türkan bebek hayatını kaybetti.[22] Daha sonra eylemler Bulgaristan'ın diğer illerine sıçradı ve bu eylemlerde Türk azınlıklar sesini duyurmaya çalıştı.[21]



Büyüyen olaylar karşısında çaresiz kalan dönemin iktidarı, 27 Aralık 1984 tarihinde, olaylarda başı çeken gençleri ve aydınları gözaltına aldı. Bu gözaltılarda çok sayıda Türk, Belene Kampı'na götürüldü. Belene Kampı'nda hapis yatan aydınlar, çeşitli işkencelere maruz kaldılar. Asimilasyon kampanyası kapsamında, Türkçe isimlerinden vazgeçmeleri ve kendilerine isnat edilen sözde suçları kabul etmeleri üzerine baskı gördüler.[18]



Olayların Bulgaristan'ın dışına taşarak Avrupa kamuoyuna yansıması sonucu, Belene Kampı 1987 yılında kapatıldı. Aydınlar Bulgaristan'ın çeşitili bölgelerine sürgüne gönderildi.[23]



1989 yılına kadar süren baskılar sonucu dönemin iktidarı, Belene Kampı'nda mahkum olan Türk azınlıkları sınır dışı edeceğini bildirdi. Bu olay sonrası dönemin Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Turgut Özal'ın devreye girmesiyle Türkiye Cumhuriyeti sınır kapıları Türk soydaşlara açıldı. 1989 yılında yaşanan bu göç olayı, II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'da gerçekleşen en büyük göç olayı olarak tarihe geçti.[21]



Göç olayları sonrası ülkeyi terkeden Türk azınlıkların büyük çoğunluğu Türkiye başta olmak üzere çeşitli Avrupa ülkelerine yerleştiler; ancak yaşanan olayları unutmadılar. Her yıl 24 Aralık günü Kırcaali ilinin Eğridere ilçesinin Sütkesiği kazasında gerçekleştirilen anma etkinlikleri bunlardan yalnızca biridir.[24]



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "2011 Census Final data". 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ Türkiye Büyük Millet Meclisi (T. B. M. M.) TUTANAK DERGİSİ – Grand National Assembly of Turkey, Session 122, June 30th 2005 Thursday, 1st session 11:00.[1]

^ [2] MIGRATIONS MÉDITERRANÉENNES RAPPORT 2008-2009, Octobre 2009

^ [3]"Turkish Bulgarians fastest-growing group of immigrants in The Netherlands", accessed 30.1.2010

^ [4]"Nieuwe Turk is Bulgaar" accessed 30.1.2010

^ [5] Хиляди български турци не успяха да дадат своя вот в Кипър

^ [6] 10 000 наши сънародници в “несъществуващата страна”.

^ [7] SLiNer, January 2009

^ http://en.wikipedia.org/wiki/Turks_in_bulgaria

^ http://hn.se/nyheter/varberg/1.664516-20-ar-sedan-bulgarienturkarna-kom

^ Hupchick 2002, p.11

^ Nicole 1990, pp.45

^ http://www.youtube.com/watch?v=BoGwsztz0AQ

^ Ömer Turan, 'Geçmişten Günümüze Bulgaristan Türkleri', Balkan Türkleri - Balkanlar'da Türk Varlığı, ASAM, Ankara, 2003, ISBN 978-975-6769-71-3, s. 27.

^ http://www.ntvmsnbc.com/id/25313271

^ A.g.e., s. 29.

^ a b c d e f g h i j k l m Eminov, Ali, Turks and Other Muslim Minorities in Bulgaria, New York, Routledge, 1997, Hoepken, W., "Modernnisierung und Nationalismus: Sizialgeschichtliche Aspeckte der Bulgarischen Minder hertenpolitik gegennüber den Türken", Schönfeld, R., ed, Nationalitätenprobleme in Südosteuropa, Munich, Oldenbourg, 1997, p. 255-303, Erdinç, Didar, "Bulgaristan'daki Değişim Sürecinde Türk Azınlığın Ekonomik Durumu", Türkler, Ankara, 2002, s.394-400.

^ a b https://www.youtube.com/watch?v=7zll0CgUogI

^ Bulgaristan Millî İstastik Enstitüsü

^ http://www.hallarlilar.com/tr/index.php/koyumuz-hakkinda

^ a b c http://www.izlesene.com/video/oradaydim-belgeseli-1989-bulgaristan-gocu/2277427

^ http://www.hurriyet.com.tr/iste-turkan-bebegin-hikayesi-10646848

^ http://assembly.coe.int/CommitteeDocs/2009/20090407_amondoc35rev_2008.pdf

^ http://www.kircaalihaber.com/?pid=3&id_news=12184

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Pomaklar

Torbeşler

Çingeneler

Belene Kampı

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan Türklerinin tarihi ve Türkiye'nin politikası Bilimsel makale

BULTÜRK Derneği Bulgaristan Türkleri Kültür ve Hizmet Derneği

Kırcaali Haber - 1984 Sütkesiği Olayları Anma Törenleri (2013)

Belene mağdurlarından Rıfat Yağcı'nın CnnTürk Oradaydım Belgeseli Mülakatı (Mayıs 2010)



Kaynak:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Bulgaristan_T%C3%BCrkleri