Borçalı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Koordinatlar: 41°28′10″K 44°49′01″D (Harita)





Bu maddedeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz. Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Borçalı

Merkezi Marneuli (Sarvan)[kaynak belirtilmeli]

Yüzölçümü 6.900 km² (1905)[1]

Borçalı (Rusça: Борчалы, Борчало, Борчалу, Борчали; Azerice: Borçalı, Gürcüce: ბორჩალო), Gürcistan'ın Kvemo Kartli bölgesinde yer alan tarihsel bir yerin adıdır.[2]



Borçalı bölgesinin esas kısmı bugün Rustavi merkezli Kvemo Kartli bölgesine, kalan toprakları da Kaheti bölgesine bağlıdır.[kaynak belirtilmeli]



Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Borçalı adı Timur zamanında 1380'de Gürcüce kaynakta ilk defa kullanılmıştır.[3]



18. yüzyılda Safevilerin yerini alıp Afşar Hanedanını kuran Nadir Şah'ın öldürülmesinden sonra Afşarlar hanlıklara bölünmüştür. Bu sırada Gence Beylerbeyliğinin yerine Gence Hanlığı kurulmuştur. Borçalı'da da Gence Hanlığı'na bağımlı Borçalı Sultanlığı[kaynak belirtilmeli] kurulmuştur. Borçalı Sultanlığı, sık sık Kartli Krallığı'na baş kaldırmış ve İran’ın bölgeye seferleri yapmasına yol açıyordu. 1750'li yıllarda Kartli kralı II. Teymuraz, Borçalı Sultanlığı’nı kendi yönetimine bağlamıştır. Kartli ve Kaheti krallıklarını birleştirerek Gürcistan’ın doğusunu bütünleştiren II. İrakli (1746-1798), 1765'te hanlığa son vermiştir.[kaynak belirtilmeli]



1801'de Rusya İmparatorluğu'nun Kartli-Kakheti Krallığı'nı ilhak ettikten sonra 1840'ta Borçalı bölgesi Gürcü Guberniyasına (Грузинская губерния) bağlanmıştır. 1880’de de Tiflis Guberniyası (Тифлисская губерния) içinde Borçalı Uyezdi (Борчалинский уезд) kurulmuştur. Borçalı Uyezdi sınırları içinde yönetim merkezi Büyük Şulaveri[kaynak belirtilmeli]’nin yanı sıra bugünkü Tsalka, Manglisi, Tetritskaro, Dmanisi (Başkeçid), Bolnisi (Garatepe) ve Marneuli (Sarvan) ilçelerini, ayrıca Azerbaycan ve Ermenistan sınırları içindeki bazı toprakları kapsıyordu.[kaynak belirtilmeli]Sovyetler Birliği döneminde Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir bölgesi olmuştur. Borçalı Uyezd'da Türkler, Almanlar, Urumlar, Ruslar ve Gürcüler yaşıyordu. Gürcistan bağımsız olunca yine Gürcistan sınırları içinde kalmıştır.



Not[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Parliamentary Assembly

^ Халаддин Ибрагимли. Азербайджанцы Грузии. 2006

^ vostlit (Rusça)



***



Dmanisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

(Başkeçid sayfasından yönlendirildi)

Koordinatlar: 41°19′K 44°21′D (Harita)





Dmanisi'de ortaya çıkarılan ve D-2282 olarak adlandırılan kafatası



Dmanisi sit alanında bulunan balta.

Dmanisi (Gürcüce: დმანისი), (Türkçe: Başgeçit) Gürcistan’da, başkent Tiflis’e yaklaşık 85 kilometre uzaklıkta bulunan bir kasaba ve sit alanıdır. Kvemo Kartli bölgesinde, Maşavera Irmağı vadisinde yer alır. Dmanisi, Orta Çağ'da Bizans, Ermenistan ve İran’a açılan ticaret yolu üzerinde kurulmuştur.



Dmanisi kalıntılarında ilk kazı çalışmaları 1936’da başlatıldı ve 1960’lara kadar sürdürüldü. Gürcü paleontolog Prof. A. Vekua, 1983’te Dicerorhinus etruscus etruscus’a ait dişler ortaya çıkardı. Villafranchian faunasının tipik bir örneği olan bu tür, Pleyistosen dönemine aitti. 1984’te ayrıca taş aletler ortaya çıkarıldı. 1991’de kazılara Alman bir arkeolog da katıldı. Almanya, ABD, Fransa ve İspanya’dan yeni kişilerin katılımıyla Dmanisi’deki kazı çalışmaları, Gürcistan Bilimler Akademisi gözetiminde uluslararası araştırma projesi haline geldi. 1999 ve 2001’de Dmanisi’de, daha sonra Homo georgicus olarak adlandırılan insangiller fosillerinin kafatasları bulundu.



Stub icon Gürcistan'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Kategoriler: Gürcistan yerleşim yerleri taslaklarıGürcistan'daki arkeolojik sitlerGürcistan'daki şehirler



***



Karapapaklar

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Karakalpaklar ile karıştırılmamalıdır.

Başlığın diğer anlamları için Terekeme (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.



Rusya İmparatorluğu dönemine ait kartpostallarda yer alan Karapapaklar

Karapapaklar

Toplam nüfus

Yüz binlerle ifade edileceği tahmin edilmektedir.[1]

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Diller

Azerice (Batı ağzı)

Din

İslam (Sünni ve Şii)

İlgili etnik gruplar

Azerbaycan Türkleri



Hamidiye birliğinden Karapapak Grubu

Karapapaklar veya Terekemeler (Azerice: Qarapapaqlar, Tərəkəmələr), Kuzey Kafkasya'da Derbent, Gürcistan'da Kvemo Kartli, Azerbaycan'da Kazah, İran'da Sulduz[2] ve Türkiye'de de genel olarak Kuzeydoğu Anadolu'da yaşayan Azerbaycan Türklerini oluşturan etnik boylardan biridir.[3]



İçindekiler [gizle]

1 Köken ve tarih

2 Tarihçe

2.1 Kökenlerine dair tezler

2.2 Safeviler dönemi

2.3 Kaçarlar dönemi

2.3.1 Rusya-İran Savaşı

2.4 Rusya İmparatorluğu dönemi

2.4.1 Kars Oblastı

2.5 Sovyet dönemi

3 Din

4 Dil

5 Kaynakça

6 Dış bağlantılar

Köken ve tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Karapapak adı, siyah astragan papak (kalpak) giydikleri için Kafkasya'daki komşu halklar tarafından verilmiştir.[4] Karapapakların diğer bir adı olan "Terekeme" ise Arapçadaki, Türkmenler sözcüğünün karşılığı olan Terâkime (تراکمه) sözcüğünden kaynaklanmaktadır.[5] "Terekeme" terimi “yurtlarını terk edenler” anlamında kullanılmaktadır.[6][7]



Çoğu zaman Terekeme olarak da adlandırılan Karapapaklar, Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğüne göre ayrı bir etnik grup olarak tanımlanmış olsa bile sıklıkla Azerbaycan Türklerinin bir alt etnik grubu olarak tanımlanmaktadır.[8] Fahrettin Kırzıoğlu ve Zeki Velidi Togan gibi bazı tarihçilerin kuramlarına göreyse Karapapakların soyu Kumuklara dayandırılmıştır.[9] Terekemeler asıl itibarıyla Gürcistan'ın güneyinde, Ermenistan'ın kuzeybatısında, Dağıstan'ın güneyinde, Azerbaycan'ın iç ve kuzeybatı topraklarında yaşamaktaydılar.[10] Güney Kafkasya'nın Rus işgaline uğramasıyla birlikte 1813 ve 1828 yılları arasında Osmanlı Devleti ve İran'a yoğun göç hareketleri yaşanmıştır. Osmanlı-Rus Savaşı, Rusya'nın sınırlarını Kars'ı da içe alacak şekilde genişlemesiyle sonuçlanınca, Terekemelerin yerleşim yerleri yeniden Rus egemenliği altına girdi. Rus Devrimi sonrası başlayan Sovyet yönetiminin ardından Karapapaklar, Sovyetler Birliği'nde ayrı bir millet olarak tanımlanmaya başlamıştır. 1930'larda Karapapakları ayrı bir millet olarak kabul etme politikası durdurulmuş ve 1944 yılında Ahıska Türkleri ile birlikte kitleler halinde Orta Asya'ya sürgün edilmişlerdir. 20. yüzyılın ortalarında yapılan nüfus sayımlarında Ahıska Türkleri ve Azerbaycan Türkleri ile birlikte sayılan Karapapakların günümüzdeki sayımlarda kendisini Karapapak veya Terekeme adlarıyla tanıtan kitleleri tespit edilmiştir. 1926'da Sovyetler Birliği'nin yaptığı nüfus sayımına göre ayrı bir millet olarak dahil edilen Karapapakların Güney Kafkasya'daki nüfusu 6.311 olarak tespit edilmiştir.



Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kökenlerine dair tezler[değiştir | kaynağı değiştir]



Rusya İmparatorluğu dönemine ait kartpostallarda yer alan Karapapaklar

Halk, bazen Orta Asya'daki Karakalpaklarla karıştırılır. Farklı görüşler de bulunmakladır birlikte[11][12] genel kanıya göre Karapapaklar Oğuz karakterli, Karakalpaklar ise Kıpçak karakterli Türklerdir.[13]



Safeviler dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

I. İsmail, 1520 - 1522 yılları arasında Şiiliği yaymak için Kvemo Kartli'ye sefer düzenlemiştir. I. İsmail öldükten sonra Tiflis'te Şiiliğe karşı isyan başlamış ve 1549'da Borçalı'daki Karapapaklar Osmanlı padişahı I. Süleyman'a bağlılıklarını bildirmiştir. Fakat 1555'da imzalanana Amasya Antlaşması ile Safeviler'de kalmıştır.[14]



Borçalı'daki Karapapakların bir kısmı kırmızı bir şerit bağlayarak Şii olduklarını vurgulamıştır. Diğer kısım da, başlarına koyun derisinden kara papak koyarak Sünni olduklarını bu yolla vurgulamıştır. Sünnilerin bir kısmı göçe zorlanmıştır.[14]



I. Tahmasp'ın ölümünden sonra Safevilerin baskılarına karşı Gürcüler ile birleşmiştir. I. Abbas döneminde Şii olmayanlara Sakal Vergisi uygulanmış ve tekrar göçler artmıştır.[14]



Kaçarlar dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazaklara dayanan Karapapaklar 1828 tarihine kadar Kuzey Azerbaycan'ın Kazak-Şemseddin Hanlığında Borçalı Nehri kıyılarında ve Revan-Gence arasında, Gökçe Gölü civarında yaşamaktalar.[15]



Rusya-İran Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1826-1828 Rusya-İran Savaşı esnasında Azerbaycan Genel Valisi Abbas Mirza tarafından Azerbaycan'dan çıkararak Uşnu'nun doğusunda 15. yüzyılda Mukri Kürtlerinin elde ettikleri Sulduz'a yerleştirilmişlerdir.[16]



1828 yılında imzalanan Türkmençay Antlaşması'ndan sonra bir kol Meraga'nın Sulduz Nahiyetine, diğer kol Kars, Çıldır, Sarıkamış, Arpaçay, Iğdır, Albaba, Çaldıran, Sökmenova, Karaköse ve Taşlıçay civarlarına göç etmişlerdir. Sulduz Bölgesinde Ağcarevane, Ali Dervişli, Çakal Mustafa, Çelebi, Delice Ahi, Hamidşah, Kızanlu-yı Şiran, Mamaşalu, Okçı, Sultanlu, Tavuklu, Timur gibi aşiretler yaşardı.[15]



Rusya İmparatorluğu dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aynı kaynakta 1878-1881 yıllarda Rusya İmparatorluğu'nun yönetimine girmiş (1878) bu bölgeden Osmanlı`nın elinde kalan topraklara 82.000 Müslüman`ın göç ettiği kaydedilmektedir. Onlardan 11,000 kişi Kars`tan gitmiştir.[17]



Kars Oblastı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kars Oblastı

Friedrich von Hellwald’ın (1878-99) kaydettiğine göre, Rus işgalinden önce Osmanlı topraklarında 105 köyde 29.000 Karapapak yaşıyordu. Rusya İmparatorluğunda Tatarlar (Azeriler başta olmak üzere Türk halklarının genel adı)'dan farklı olarak Karapapak mevcuttu.[17]



Brockhaus ve Efron Ansiklopedisi`nin aktardığı verilere göre, 1 Ocak 1892 tarihinde Kars Oblastı 200 868 kişi (1 verst karede 12 kişi) iskan ediyordu. Ce onlardan 7% Rus, 13.5 % Yunan, 15% Kürt, 21.5 % Ermeni, 24% "Türk", 14% Karapapak, 5% Türkmen idi.[17]



1897'de ise Kars Oblastı'nın toplam hümusu 290.654 kişi (Erkek: 160.576, Kadın: 130.083, kentte yaşayanlar: 37.838) olup ana dillerine göre nüfus, 73.406 Ermeni, 63.547 Türk, 42.968 Kürt, 32.593 Yunan, 29.879 Karapapak, 27.856 Rus (5.279 Küçük Rus dahil), 8.442 Türkmen, 2.347 Tatar ve 6.383 diğer gruba bağlı olanlardan ibaretti.[17]



Dinlere göre nüfusun 14% Ortodoks, 5% Hristiyan sektant mezhepleri, 21% Ermeni-Gregoryan, 0.75% diğer Hristiyan inançlar, 58% Müslüman (37% Sünni ve 10% Şii, 11% Alevi), 1.25 % Yezidi idi. Rus nüfusun büyük kısmı sektantlar (molokan, duhobor, prıgun ve diğer mezhepler), Yunanlar — Ortodoks, Türkler — Sünni Müslüman, Karapapaklar — Sünni ve kısmen Şii, Terekemeler — Ali-Allahi Şiileri, Kürtler — Sünni Müslüman ve kısmen Yezidi idi. Karapapakların nüfusun diğer kısmı gibi hayvancılık ve toprakla uğraştığı, Terekemelerin bir kısmının Kürtler`le beraber göçebelik yapması söyleniyor.[17]



Sovyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğerleri ise 1921’de Rusların çekilmesiyle Kars’a geldiler. Bunlar Gümrü Antlaşması'yla gerçekleşen nüfus mübadelesiyle Akbaba, Tiflis, Kazak ve Borçalı bölgelerinden göç ettiler.



1926 Sovyetler Birliği nüfus sayımına göre Güney Kafkasya`da 6.311 kişi kendini Karapapak olarak tanımlamıştır (3252 erkek ve 3059 kadın).[18]



1939'da Stalin tarafından "Azerbaycanlılar" adlı etnik grubun yaratıldıktan sonra Ahıskalılar dışındaki Azerbaycan'daki diğer bütün Türkler gibi nüfus sayımlarında görünmez olmuş[19] ve Büyük Sovyet Ansiklopedisi'nde de Azerbaycanlılar ya da Azeriler'in önde gelen etnik grup olarak sayılmıştır.[20].



Din[değiştir | kaynağı değiştir]



Bu bölümdeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına bakabilirsiniz. Maddeye uygun biçimde kaynaklar ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Türkiye'de Karapapaklar genellikle İslam dini Sünni (Hanefi) mezhebine mensuptur.



Azerbaycan ve Gürcistan ve İran'da Sulduz'daki Karapapaklar ise yer yer Sünni (Hanefi) , yer yer Şii (Caferî)'dir.



Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet Caferoğlu, Karapapakların konuştuğu dilin "öz Türkçe" olduğunu yazmaktadır.[21]



İslam Ansiklopedisi'ndeki Terekemeler (Karapapak Türkleri)maddesinde, Azerbaycan Türkçesi'nin bir şivesini konuştuğu yazılmaktadır.[22].S.Dündara göre de Karapapak Türkleri Azerbaycan Türkçesi'ni konuşmaktadır.[23]



ХIХ. yüzyıl Osmanlı kaynakları Karapapakların, Azerbaycan Türkçesiyle konuştuğunu yazar[24].



Andrews ise, ana dillerinin Azerbaycan diline yakın, Batı Oğuz dillerinden biri olan Karapapakça olduğunu ve Karapapakların Terekeme lehçesinin Karapapakça'dan daha kaba olduğunu ileri sürdüklerini aktarmıştır.[kaynak belirtilmeli]



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Ulu Borçalı ve Karapapaklar - Seyfullah Türksoy". http://www.turansam.org/makale.php?id=140.+11 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 69. Ahmet Caferoğlu, kuzey Azerbaycan ve Gürcistan'dakilerin tamamen göç ettiğini ve Türkiye'deki yerleşim yerlerinin Kars ve Muş olduğunu belirtmektedir.

^ Народы Кавказа, т. 2, М., 1962. Библ. см. также к ст. Азербайджанская ССР, ист. очерк. А.Г. Трофимова.

^ Nevzat Özkan, Türk Dilinin Yurtları, Akçağ Yayınları, 2002, ISBN 978-975-338-436-0.

^ Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, "Türk dünyası araştırmaları", 1981, s. 216.

^ "Terekeme". terekemeyiz.com. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-01-05.

^ "TEREKEME TERİMİNİN AÇIKLAMASI". kaigenc.net. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2010-01-05.

^ "Азербайджанцы" (Rusça). oval.ru. 26 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "Кумыкские общины за рубежом: история и современность." (Rusça). http://kumukia.ru.+7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ "Karapapak > Yerleşke". .karapapak.com. 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

^ Kotlyar İ. F. Polovçı v Qruzii i Vladimir Monamax. - V kn.: İz istorii ukrainsko-qruzinskix svyazey. Ç. 1. Tbilisi, 1968''

^ Jizneopisanie tsarya tsarey Davida. Perevod s drevnoqruzinskoqo, primeçaniya i kommentarii Y. Nasibova. Sm. Srednevekovıy Vostok: istorii i sovremennost. Pod red. Z. Bunyatova. Baku, 1990.

^ Yaşar Kalafat, İran Türklüğü - Jeokültürel boyut -, Yeditepe, Şubat 2005, ISBN 975-6480-25-4, s. 57-58.

^ a b c Semra Alyılmaz, "Borçalı (Gürcistan) Karapapaklarının / Terekemelerinin Tarihine Dair", Yeni Türkiye, Yıl 8, Sayı 43, Ocak-Şubat 2002, ISSN 1300-4174, s. 290.

^ a b Ali Sinan Bilgili, 'Azerbaycan Türkmenleri Tarihi', Türkler, C. 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-33-1, s. 29.

^ Ahmet Caferoğlu, a.g.y.

^ a b c d e Карсская область

^ Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по республикам СССР

^ Elnur Ağoğlu, "Azerbaycan'ın Etnik ve Demokrafik Yapısı", Türkler, C. 19, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ISBN 975-6782-52-8, s. 218.

^ "Азербайджанцы". Büyük Sovyet Ansiklopedisi

^ Ahmet Caferoğlu, a.g.e., s. 70.

^ İslam Ansiklopedisi, Karapapaklar,s.470

^ S. Dündar, Terekemeler (Karapapak Türkleri), s. 411

^ Yrd.doç.dr.Selahattin Tozlu, Karapapaklar Hakkında Bazı Notlar -1, s.94.

Yılmaz, Salih (2007) Türkiye ve Kafkasya'da Yaşayan Karapapak (Terekeme) Türkleri Tarihi ve Kültürü, Prizma Yayıncılık, İstanbul. ISBN 978-9944-414-13-5

Karapapaklarda İnanç/Din Terekemeyiz.biz



***



[25 Dekabr 2006] Ulu Borçalı və Qarapapaqlar (Türkiyə türkcəsində)

Geçtiğimiz günlerde Karapapak Türkleri’nin diyarı Ulu Borçalı’daydım. Borçalı da neresi? Karapapaklar da kim? diyenler olabilir. Hemen açıklayalım; Karapapaklar en kadim Türk boylarından biridir. Oğuz’ların Kıpçak boyundandır. Bin yılı aşkın bir süredir Karapapaklar Borçalı’yı vatan yapmışlardır. Borçalı, komşumuz Gürcistan’ın sınırları içinde bulunan bir bölgedir. Gürcüler bu bölgeye Marneule diyorlar. Borçalı ve köylerinin hemen tamamı Türk’tür, Karapapak (Terekeme) Türküdür. Borçalı bölgesinde yaklaşık 200 bin Karapapak (Garapapag) yaşıyor. Gürcistan genelinde ise 500 bin civarında Karapapak Türk’ünün yaşadığı kaydediliyor. Borçalı’daki 200 köyde bu soydaşlarımız dillerini, kültürlerini, geleneklerini aynen korumuşlar. Ben yıllardır Türk Dünyası’nı baştan başa dolaşan bir gazeteci olarak diyebilirim ki en saf en temiz en katıksız Türklüğü Borçalı’da gördüm. Kiminle konuşsanız Türkiye’ye, Türk Dünyası’na, Türk Milleti’ne büyük bir sevgi hissedersiniz. Zaten kendilerini Türk ya da Karapapak Türkü diye nitelendiriyorlar. Çok az da olsa bazıları kendilerini Azeri diye nitelendiriyor. Ancak Karapapaklar’ı bildiğimiz Azeri Türkleri’nden kısmen ayıran bazı farklılıklardan sözetmek mümkün. Karapapaklar’ın hemen tamamı Sünni İslam anlayışına sahiptir. Bu soydaşlarımız üzerinde Osmanlı etkisi daha fazla. Konuştuğumuz pekçok yaşlı Karapapak’ın “Biz Osmanlı Türküyüz” sözünde bu tesirin derin izleri okunuyor.



Borçalı’da ziyalı dostlar…



Borçalı’da çok güzel insanlarla tanışma imkanı buldum. Buna vesile olan Tika’nın genç, gayretli ve samimi koordinatörü Mustafa Coşkun’a teşekkür ediyorum. Tika’nın Gürcistan koordinatörü Mustafa Bey samimi hizmetleri sebebiyle burada adeta bir efsaneye dönüşmüş; Karapapaklar ona “Kiziroğlu Mustafa Bey” diyorlar. Tika’nın bölgedeki bazı güzel çalışmalarını birazdan anlatacağım; ama önce Borçalı’daki birkaç dostu tanıtmak istiyorum.



Bunlardan biri Prof.Dr. Mahmut Kamaloğlu. Mahmut Bey, üniversitede öğretim üyesi, aynı zamanda araştırmacı. Pekçok önemli eseri var. Borçalı Aşıkları ve Karapapak deyimleri ve sözleriyle ilgili araştırmaları takdire şayan. Mahmut Kamaloğlu Türk örflerine sadık, misafirperver hakiki bir Türkçü aydın. Şiirleriyle ve güzel sözleriyle gönlümüzde taht kuran bir diğer isim şair Derviş Osman. Dede Korkut Dergisi’nin yayın müdürü Derviş Osman aynı zamanda Borçalı Aşıklar Birliği’nin Başkanı. Yüreği Türk-İslam aşkıyla coşan samimi bir aydın ve edebiyat adamı. Yine bizi şiirleriyle ve beyefendiliği ile etkileyen diğer bir Türkçü aydın ise Mülkedar Nadir. Borçalı ve Türklük üzerine pekçok şiir kitabı var. Bu arada Yazıcılar Birliği Başkanı Ali Abbas, Karabağ gazisi binbaşı Nebi, Sadaklı Medeniyet Merkezi Başkanı Arif Bey ve pekçok kıymetli ziyalıyla tanışma imkanı buldum. Hepsi birbirinden kıymetli insanlar. Allah onları korusun ve yüceltsin.



Akrabalarımı buldum…



Borçalı ziyaretinin benim için en önemli ve anlamlı taraflarından biri ise yaklaşık bir asır önce koptuğumuz akrabalarımı bulmak oldu. Benim büyük dedem Karapapak Türkü Molla Süleyman 1918 yılında hanımı ve oğluyla at sırtında Türkiye’ye kaçmak zorunda kalmış. Çünkü o tarihte Bolşevik istilası bütün bölge üzerinde özellikle de din alimleri üzerinde korkunç uygulamalara sahne olmuş. Pekçok din adamı sorgusuz sualsiz kurşuna dizilmiş, şehit edilmiş. Dedem Molla Süleyman da o dönemde meşhur bir din alimi imiş. Kurşuna dizileceğini öğrenince Türkiye’ye gitmiş. Fakat kardeşi Kerem, Borçalı’da kalmış. Molla Süleyman’ın oğlu Muhammed dedemin torunu bendeniz, 90 yıl sonra Kerem dedemin oğlu Yusuf ve çocukları Hacı, Vagıf, Süleyman ve diğerleriyle kavuştuk ve kucaklaştık. Borçalı’daki akrabalarımla Kars’taki akrabalarım yaklaşık 100 yıldır birbirlerinden kopuk yaşamışlar ama dil, lehçe, giyim kuşam, sofra kültürü aynı. Demekki rejimler farklı da olsa genler bozulmuyor.



Karapapaklar hakkında birkaç not



Karapapak Türkleri çoğunlukla Gürcistan Borçalı’da yaşıyorlar. Bununla birlikte Azerbaycan’in Gence ve Gence’den sonraki tüm bölgeleri Karapapak’tır. Mesela Kazak, Tovuz, Gedebey Karapapak kültürünün hakim olduğu en önemli yerlerdir. Sazın sözün, aşıklık, ozanlık geleneğinin; Türklük şuuru ve sevgisinin güçlü olduğu yerde bilin ki Karapapaklar vardır. Gürcistan ve Azerbaycan’ın yanı sıra Karapapaklar’ın en yoğun yaşadığı yer başta Kars olmak üzere Türkiye’nin Doğu Anadolu bölgesidir. Kars, Iğdır ve Ardahan’da nüfusun çok önemli bir kısmı Karapapak (Terekeme) dır. Bu bölgelerde daha çok Terekeme adı öne çıkar. Ama Terekeme ile Karapapak aynıdır. Terekeme Karapapağ’ın bir üst kimliğidir. Çıldır ilçesinin tamamı Terekeme’dir. Arpaçay, Susuz, Sarıkamış gibi ilçelerin de çoğu Terekeme’dir. Karapapak Terekemeler, Erzurum, Erzincan, Sivas, Amasya, Van, Ağrı gibi şehirlerimizde de oldukça fazladır. Sivas’ın Kangal ilçesinde yoğun bir Karapapak nüfus vardır. Ayrıca bu şehirlerden İstanbul, Ankara, İzmir, Adapazarı, Bursa gibi şehirlere göç eden çok sayıda Karapapak Türkü vardır. Azeriler ve Terekemeler dil, lehçe, mutfak ve müzik kültürü gibi konularda birbirine çok yakındır. Sadece ağız farklılıkları vardır. Buna rağmen Türkiye’deki her iki kesim de birbirlerini genellikle farklı nitelendirmektedirler.



Azerbaycan’da Azerilik adı Borçalı’da Karapapak’lık adı öne çıkmaktadır. Gerçek şu ki her ikisi de Oğuz boyu olan bu Türk toplulukları arasında yaşam biçiminden ve coğrafi şartlardan kaynaklanan bazı farklılıklar vardır. İran’da da çok sayıda Karapapak Türkü’nün olduğu bilinmektedir. Karapapaklar İran’da Sulduz bölgesinde yaşamaktadır. Ancak bu bölgeyi henüz ziyaret etmedim, o nedenle Sulduz Karapapakları’nın sayıları, mezhepleri, yaşam biçimleri gibi konularda ayrıntıya girmek istemiyorum. Çünkü mevcut kaynakların çoğuna güvenmiyorum. Bazı –sözde- araştırmacılar hayal dünyasındaki bazı iddiaları gerçek gibi sunmakta ve tarihi gerçeklere zarar vermektedirler. Mesela çok meşhur Türkçü profesörlerimizden birinin Terekemeler için Hristiyan Türkler ifadesini yazısında kullandığını, benim ikazım üzerine özür dilediğini çok iyi hatırlıyorum. Terekeme sözünden “Mekke’yi terk edenler” manasını çıkaran sivri zekalıları da unutmayalım! O nedenle Sulduz Karapapakları konusunda ahkam kesmek istemiyorum. Ancak Kazakistan ve Rusya’da çok sayıda Karapapak Türkü yaşadığını biliyorum. Kazakistan’daki Karapapaklar’ın çoğu Stalin sürgünü. Gürcü diktatör Stalin; Ahıska Türkleri, Karadenizli Türkler gibi Kars’a yakın yerlerdeki yaşayan Karapapak Türklerini de Orta Asya bozkırlarına sürgün etmiş. Pekçoğu yollarda hayatını kaybetmiş. O dönemlerde nüfus kağıdında “Türk” yazan hemen herkes çeşitli belalara maruz kalmış; o nedenle pekçok Karapapak Türkü de kimliğine Azeri yazdırmak mecburiyetinde kalmış. Borçalı’daki Türklerin sürgün felaketine maruz kalmamaları böyle önlenmiş. Rusya’daki Karapapaklar ise daha çok ekmek parası için oraya gidenlerden oluşuyor. Rusya’da yüzbinlerce Karapapak Türkü zor şartlarda geçim mücadelesi veriyor.



Yanlış bilgiler



Diğer pekçok Oğuz boyu gibi Karapapaklar da Türkmen’dir. Terekeme (Terakime) sözünün kaynağı da budur. Fakat Terekemeler’i anlatan bazı-sözde araştırma- kitapların da yanlış bilgiler verilmekte ve kafa karışıklığı yaratılmaktadır. Güya Terekeme adı verilen bu topluluk İslamiyet’in ilk yıllarına Mekke’ye gönderilmişler fakat oranın şartlarına uyum sağlayamadıkları için geriye dönmüşler. Terk-i Mekke ettikleri için Terekeme denmiş. Bu saçma sapan ve hiçbir doğruluk tarafı bulunmayan iddiayı hangi aklı evvel ortaya attı, bilmiyoruz. Belki nüktedan bir vatandaşımızın yaptığı bir şakayı birileri ciddiye almış olabilir. Bu temiz Türk boyunu bu tür iddialarla İslam’dan kopuk göstermeye kimsenin gücü yetmez ve yetmemiştir. Sovyetler Birliği’nin en katı günlerinde bile Karapapaklar dinlerine sahip çıkmıştır. Bugün Borçalı’daki Karapapak köylerindeki minarelerden günde beş defa yükselen ezanlar Karapapaklar’ın İslamiyet’le güçlü bağının sembolüdür. Terekemeler hakkında ilgili ilgisiz pekçok insan yorum ve nitelendirme yapmıştır. Oysa kabul etmek gerekirse Türkiye’de Karapapak Türkleri yeterince bilinmemektedir. Değerlendirmeler ya çok sığ ya çok yanlış ya da Azeri Türkleri genel tanımı içerisinde yapılmaktadır. Azerbaycan’da “terekeme” sözü genellikle hayvancılıkla uğraşan insanlara verilen isimdir. Yani orada da “terekeme” çok bilinen bir kavram değildir.



Borçalı ilgi bekliyor..



Borçalı’daki pekçok Türk köyünü ziyaret ettim. Yolları bozuk, imkanları sınırlı köyler.. Ve bu köylerde yaşayan tertemiz Türkler… Gürcistan ekonomisi şu sıralar gerçekten sıkıntılı bir süreç yaşıyor. Havalimanına vardığınızda sizi taşıyan köhne otobüslerden, Kür nehrine dökülen çöplerden, sık sık yapılan elektrik kesintilerinden nasıl bir ülkeye geldiğinizi anlıyorsunuz. Gürcistan’da yeni yönetimle birlikte rüşvet, hırsızlık, mafya olayları azalmış ama ülke hala sıkıntılı. Ve bu sıkıntıyı çekenlerin başında Karapapak Türkleri geliyor. Gençler işsiz, umutsuz.. Bazı köylerdeki pazarlar kapatılmış. Binlerce insanın ekmeği elinden alınmış. İnsanların ekmek uğruna Rusya, Azerbaycan ve Türkiye’ye gitmekten başka hiçbir şansı kalmamış. Sadaklı köyünde gözyaşları içerisinde konuştuğum Karapapak kadınların feryadı hala kulaklarımda. “Açız, günlerdir açız” diye feryat ediyordu. Tek geçim kapıları olan halk pazarı Gürcü yönetimince kapatılınca perişan duruma düşmüşler. Kadınlar kilometre ötelerden topladıkları birkaç çalı çırpıyla yavrularını soğuktan korumaya çalışıyor. Pekçok evde tencere kaynamıyor. Günlerce ekmek yüzü göremeyen aileler var… Karapapaklar gururlu bir toplum. Dertlerini içlerine atmışlar… Biz ısrar etmezsek bir şey anlatmıyorlar… Ve ne acıdır ki Türkiye’deki Karapapaklar bu gerçeklerden habersiz. Oysa Borçalı Karapapaklarının neredeyse yarısı Türkiye’de yaşıyor. Ailelerin bir kısmı Gürcistan’da, bir kısmı Türkiye’de..



Şimdiye kadar Gürcistan’ı ziyaret edenler genellikle Tiflis’in şaşaalı kiliselerine, ışıklı gece klüplerine takılıp kalmış. Ya da Gürcistan’daki Müslümanları Acarlardan ibaret saymış. Oysa Tiflis’in yanıbaşında, Borçalı’da, yolu bozuk, talihi kör köylerinde onbinlerce soydaşımız var. Diliyle, diniyle, yüreğiyle Türkoğlu Türk olan Karapapaklar var!..



TİKA’ya bravo..



Tika son yıllardaki faaliyetleriyle gerçekten alkışlanması gereken bir kuruluş. Rahmetli Özal’ın kurduğu fakat sonraki hükümetlerin yozlaştırdığı Tika, son birkaç yıldır Balkanlar’dan Kafkaslar’a, Orta Asya’dan Afrika’ya kadar pekçok bölgede yüzlerce güzel proje gerçekleştiriyor. Karapapakların en büyük şansı Tika’nın Gürcistan koordinatörlüğünde Mustafa Coşkun isimli genç ve gayretli birinin görev yapması. Mustafa Bey, ofiste pinekleyen klasik devlet memurları gibi boş oturmamış; gerçek bir sorumluluk duygusuyla bütün Türk köylerini tek tek dolaşmış. Herkesle dostluklar kurmuş. Acil ihtiyaçları belirlemiş. Başta eğitim ve kültür olmak üzere çeşitli sahalarda kalıcı hizmetlere imza atmış. Türk çocuklarının okuduğu pekçok okulu tamir ettirmiş; sıra, masa, bilgisayar gibi lojistik destek sağlamış. O nedenle de Karapapak Türklerinin gönlünde taht kurmayı başarmış. Gittiğimiz pekçok Türk köyünde bu sevgi ve dostluğu yakinen müşahade ettim. Bir insan deyip geçmemek lazım. Tika burada bir insanla ve küçücük yardımlarla Türkiye’ye, Türk Devleti’ne büyük bir sevgi halesi oluşturmayı başarmış.



KAI Vakfı, Sivil Topluk Kuruluşları görev başına…



Elbetteki sadece Tika’nın kıt kanaat imkanlarıyla Borçalı’daki Karapapak Türkleri’ne yeterince sahip çıkmamız mümkün değil. Şu anda oradaki soydaşlarımız, eğitimden ibadete kadar pekçok konuda yardım bekliyor; Yoksulluklu sefaletle mücadele eden, açlık çeken binlerce soydaşımız var. Onlara yardım elini mutlaka uzatmalıyız. Özellikle Borçalı’yla akrabalık bağları olan Karslı işadamlarımızın bu konuda duyarlı davranmasını bekliyoruz. Borçalıdaki kardeşlerimiz kritik bir süreçten geçiyor. Onlara maddi ve manevi her konuda destek olmamız gerekir. Milliyetçilik sırça köşklerde ahkam kesmek değildir. Milliyetçilik vatan millet nutuklarıyla siyasi bölücülük, particilik, hizipçilik de değildir. Milliyetçilik ve hatta insanlık milletinin derdini kendine dert edinmek, sevinciyle sevinmektir.



Haydi dostlar; unutulan yiğit ve mert Karapapak Türkleri’nin sesine ses verelim! Ve haykıralım: Ey kardeşlerimiz, yalnız değilsiniz!







Bu xəbəri çap et Bu xəbəri dostuna göndər Mənbə: Seyfullah Türksoy, www.istehayat.net