Ahıska

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Koordinatlar: 41°38′20″K 42°59′10″D (Harita)



Ahıska.

ახალციხე

Akhaltsikhe

Ahıska'nın genel görünümü

Ahıska'nın genel görünümü

Ahıska.

Bayrak Ahıska.

damga



Ülke Gürcistan Gürcistan

Bölge Samtshe-Cavaheti

Nüfus (2002)

- Toplam 46.134

Ahıska (Gürcüce: ახალციხე, Akhaltsikhe), Gürcistan'da şehir.



İçindekiler [gizle]

1 İlçeleri

2 Coğrafya

3 Tarih

4 Kardeş Şehirler

5 Kaynakça

İlçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Adıgün

Ahiska

Aspinza

Ahılkelek

Bogdanovka

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan´ın güneybatı kesiminde bulunan bir kenttir. Samtshe-Cavaheti bölgesinin yönetim merkezidir. Osmanlı yönetimi sırasında Ahıska olarak adlandırılmıştır. Abastuman, Adigön, Aspinza, Ahılkelek, Azgur ve Hırtız gibi önemli yerleşim birimleri ile iki yüzden fazla köyün merkezi olan Ahıska şehri, Türkiye sınırına 15 km mesafede bulunmaktadır. Posof Çayının iki yakasında yer alan şehir, karayolu ile Tiflis, Batum ve Türkiye’ye bağlıdır. Bu ırmağın kuzey yakasında kentin eski bölümü, güney yakasında yeni bölümü yer alır. Ayrıca Türk sınırının çok yakınına kadar uzanan bir demiryolu, Ahıska’yı Tiflis’e bağlar. Kür ırmağı (Kura Nehri), Posof ve Adigön Çayları ile bu çaylara karışan derelerin suladığı verimli topraklar, tarıma çok elverişlidir. Ahıska yakınındaki linyit yatakları da işletilmektedir.



Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıska’ya ilk kez XII. yüzyıldaki tarih kayıtlarında rastlanır. XII.-XIII. yüzyıllarda Samtshe’nin yöneticileri Şalva ve İvane’nin Ahıska olduğu belirtilir. XIII. yüzyıldan XVII. yüzyıla kadar Samtshe Jakeli ailesi tarafından yönetildi. Kent, 1578’de Türk ordusu tarafından kazanılan Çıldır Meydan Savaşı sonucunda Osmanlıların eline geçti ve 1628’de Çıldır Eyaleti’nin (Ahıska Paşalığı) yönetim merkezi oldu.



1828’de 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Rus birlikleri komutanı General Paskeviç, kenti ele geçirdi. 1829 tarihli Edirne Antlaşması’yla Ahıska, Rusya'ya bırakıldı. Bu savaştan sonra bölgeden Müslüman ve Katolik nüfusun önemli bölümü Osmanlı topraklarına göç etti. Buradan gelen Katolik Gürcüler, 1861’de İstanbul’un Bomonti semtinde Katolik Gürcü Kilisesi’ni kurdular.



II. Dünya Savaşı’nda bölgenin Müslüman nüfusu tümüyle bölgeden göç ettirildi. Bu Ahıska Türklerinin göçünden sonra, Sovyet yönetimi tarafından sürgün edilen Ahıska Türklerinin yerine Ermeniler yerleştirilmiştir. Bugün nüfusun yaklaşık yarısı Gürcüler'den (yaklaşık 110.000)[kaynak belirtilmeli] ve Ermenilerden (yaklaşık 90.000) oluşur.[kaynak belirtilmeli] Ahıska Türkleri, Gürcistan parlamentosunun 2007 yılında aldığı kararla ülkeye geri dönme hakkına sahip olmuştur; ama yerel Gürcü ve Ermeni halkı karşı çıkmaktadır.



Ahıska, Çarlık yönetimi sırasında önce Kutaisi, sonra Tiflis valilikleri içinde yer aldı. Kentin eski yerleşmesinde surlar, kale ve cami ile Azize Marine Kilisesi vardır. Kentin yakınlarında ise Sapara Manastırı bulunur. Kentin nüfusu yaklaşık 18.500’dür. Türkiye'de özellikle Artvin ve Ardahan illerinde önemli adledilebilecek Kıpçak (Ahıska) Türkü nüfusu bulunmaktadır. Ardahan'ın etnik kökenini ve kültürünü Ahıska Türkleri önemli derecede etkilemiştir.[kaynak belirtilmeli]



Ahıska Dede Korkut Hikayelerinde Ak Saka olarak geçmektedir, ayrıca Ahıska bölgesinden Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinde de söz edilmektedir.[1]



Kardeş Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Türkiye, Artvin[kaynak belirtilmeli]

Türkiye Türkiye, Ardahan[kaynak belirtilmeli]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ http://www.turkishstudies.net/Makaleler/637969420_37yuzbeyirade.pdf

Stub icon Gürcistan'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

***

Ahıska Türkleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu, bu sayfanın kontrol edilmiş bir sürümüdürayrıntıları göster/gizle

Ahıska Türkleri

Toplam nüfus

400.000[1]-425.000[2]-500.000[3][4]-629.000[5]

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Kazakistan Kazakistan 150.000[6]

Azerbaycan Azerbaycan 90.000-110.000[7]

Rusya Rusya 3.257[8]-70.000-90.000[6]

Kırgızistan Kırgızistan 33.327[9]-50.000[6]

Türkiye Türkiye 40.000[6]

Özbekistan Özbekistan 15.000[6]

Amerika Birleşik Devletleri ABD 9.000-12.000[6]

Ukrayna Ukrayna 10.000[6]

Gürcistan Gürcistan 600-1.000[6]

Diller

Türkçe (anadil), Rusça, Azerice (bölgesel), Özbekçe (bölgesel)

Din

İslam

İlgili etnik gruplar

Kıpçaklar, Gürcüler, Anadolu Türkleri



1926 yılında Ahıska Türklerinin yerleşim alanları.



Tarihi Ahıska bölgesi bugün Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinin bir parçası.

Ahıska Türkleri,[10][11][12][13] Osmanlı İmparatorluğu'nun zamanında Rusya'ya vermek zorunda kaldığı, günümüzde Gürcistan topraklarında yer alan Ahıska bölgesinde yaşayan Türk asıllı Müslüman nüfusa verilen addır. Rusların bu bölgeye verdiği coğrafî isim, Meshetya'dir. Bundan dolayı Meshetya Türkleri olarak da bilinirler.



İçindekiler [gizle]

1 Kökene dair tezler

2 Ahıskalıların târihi

3 Din

3.1 Sürgün

3.2 Fergana olayları

3.3 Geri dönüş

4 Nüfus

5 Dili

6 Kültür

7 Ayrıca bakınız

8 Kaynakça

9 Dış bağlantılar

Kökene dair tezler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıskalıların kökeni hâlen keşfedilmemiş olup oldukça da itilaflıdır. İki ana tez üzerinde durulmaktadır:



Türk tezi: Meshetilerin (Ahıskalılar) kimisi Gürcü asıllı olup etnik Türktürler.[14]

Gürcü tezi: Epeyden beri Gürcü târihinde istişare edilen bir konu olan Türkçenin Kars ağzını konuşan Hanefi Sünni Mesheti Türklerinin kökeni Osmanlı idaresinde kalmış olan Meskheti-Dzhavakheti bölgesinde oturan Gürcülerden gelmekte olup 16. asirda islama girmesi ile başlamış 1829'a kadar sürmüştür.[15] Diger yandan, Anatoly Khazanov meselenin bu kadar basit olamayacağını ileri sürmüştür.[15]

Ana madde: Acarlar

Ahıskalıların târihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlık {{{1}}} tarihinden beri geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor. Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıskalıların küçük bir kesimi Şii olmakla beraber büyük çoğunluğu Sünni mezhebine tâbidir.[16]



Sürgün[değiştir | kaynağı değiştir]

1829 yılında tazminat olarak Çarlık Rusyasına verilinceye kadar Ahıska bölgesi Osmanlı sınırların dahilinde idi. Bu olaydan sonra Ahıska Türklerinin yarısı sınırı geçerek Türkiye'ye geldi, diğer yarısı ise Gürcistan'da kaldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Ahıska Türklerinin gençleri savaşa katılmak için cepheye gitti, geride kalan eşleri, çocukları ve yaşlı Ahıska Türkleri ise 1944 yılında Stalin tarafından iki saat içinde tren vagonlarına doldurularak, kapalı tren vagonlarında Orta Asya'ya sürülerek: Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirildi. Bu sürgünün Stalin'in Karadeniz kıyılarını Türklerden temizleme operasyonunun bir parçası olduğu Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra açıklanan arşivlerde ortaya çıkmıştır.[kaynak belirtilmeli] Aynı kaderi paylaşan Kırım Tatarları ve Ahıska Türklerinin bu hazin sürgününde binlerce insan yolda öldü.[kaynak belirtilmeli] 1945 yılında savaş bittikten sonra savaştan dönen Ahıska Türkleri de ailelerinin sürgün edildiği bölgelere gönderildiler.



Fergana olayları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Fergana Olayları

Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1989 yılında, etnik bir gerilim sonrasında büyük bir şiddete uğradı ve bölgedeki nüfusun büyük bir kısmı Özbekistan'dan göç etmek zorunda kaldı.



Geri dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan, 1989 yılında Özbekistan'ın Fergana vadisindeki şiddetden kaçan Ahıska Türklerinin bir kısmını kabul etti ve topraklarına yerleştirdi. Sonrasında Ermenistan ve Karabağ'dan sürülen Azeri nüfusla ilgili sorunlar ortaya çıktığından yerleştirme işlemi tamamlanamadan 1994 yılında durduruldu.



Gürcistan, 1990'larda etnik olarak Gürcü kökenli olan Meshileri ülkeye yerleştireceğini duyurdu. Bu karar, Samtshe-Cavaheti bölgesinde yaşayan Ermeniler arasında tepkiye yol açtı.[17]



Öte yandan Türkiye, az sayıda Ahıska Türkünü ülkenin doğusuna yerleştirdi. Rusya Federasyonu'nun Krasnodar bölgesine yerleştirilen Ahıska Türkleri, Rus Kazaklar'ın Türk karşıtı tepkileriyle yüz yüze kaldı, bu yüzden Krasnodar'daki Ahıska Türklerinin 9.000 kadarı ABD'nin çeşitli kentlerine yerleştirildi.[6]



1999 yılında Gürcistan, Avrupa Konseyi’ne üye olurken Ahıska Türklerinin geri dönüşleriyle ilgili yükümlülük üstlenmiştir. Buna yükümlülüğe göre Gürcistan, 1999’dan itibaren üç yıl içinde Ahıskalıların dönüşlerini başlatacak ve 12 yıl içinde, yani 2011 yılında dönüş işlemini bitirecekti. Eğer Gürcistan süre sonunda yükümlülüğünü yerine getirmezse Ahıska Türkleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne dava açabilecek ve bu yolla vatanlarına dönmeyi talep edebileceklerdi. Ama üste beliritilen sorunlar ve engeller yüzünden herhangi bir geri dönüş gerçekleşemedi.



Gürcistan Ahıska Türklerinin geri dönüşüne şartlı izin vermiştir. Şartlardan birincisi, geleceklerin sadece Ahıska bölgesine değil, tüm Gürcistan topraklarına yerleşmeleridir. Gürcistan bu şartı, Ahıskalıların bölgeden 91 bin kişi çıkmasına karşın bugün dönecek olan rakamın çok olması ve bölgenin bunu kaldıramayacağı savına bağlamaktadır. İkinci şart, Türklere verilecek kimliklerde Türk ve Müslüman yazmayıp Gürcü ve Hristiyan yazacaktır. Gürcistan’ın bu şartının altında ise bölge halkının aslında Türk olmayıp, Meshi denen Gürcüler olduğu, zamanla ve zorla Osmanlılar tarafından Müslüman yapılarak Türkleştirildikleri savı yatmaktadır.[kaynak belirtilmeli]



Beş ilçe ve 200 köyden meydana gelen Mesheti bölgesinde şu an daha çok Gürcüler ve Ermeniler yaşamaktadır. 100'e yakın köy ise Türklerin sürgününden günümüze kadar hala boştur.



Haziran 2002’de Krasnodar’da bulunan Ahıska Türkleri seslerini duyurabilmek için açlık grevi yapmışlardır. Krasnodar'da yaşayan Ahıska Türkleri, 'yasa dışı mülteciler' olarak adlandırılmakta ve yeni bir sürgüne gönderilmeleri istenmektedir.[18]



Gürcistan parlamentosu uzun bir çalışma sonrasında 2007 yılında Ahıska Türklerinin Gürcistan’a dönmelerini ön gören bir yasayı kabul etti. Ancak çalışmalar yeterli olmamakta, sürgünden önce Ahıska Türklerine ait olan mal varlıklarının Ahıska Türklerine iadesi Gürcistan hükümeti tarafından bazı ekonomik gerekçeler gösterilerek engellenmektedir. Herhangi bir geri dönüş gerçekleşmediği gibi, malları ve mülkleri elinde bulunduran yerel Gürcü ve Ermeni halk da bu geri dönüşe karşı çıkmaktadır.



Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıska Türkleri, bugün eski Sovyetler Birliği coğrafyasına ve Türkiye'de dağınık olarak yaşamaktadırlar. Ahıska Türkleri etnik olarak Kıpçak Türklerindendir.[19][20] Toplam nüfusunun 350.000-400.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir.[6]



Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve diğer eski Sovyet cumhuriyetlerinin nüfus sayımlarında Ahıska Türkleri için "Türkler" terimi kullanılmaktadır.







Dili[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıska Türkleri'nin ana dili Türkçe'dir. Konuşma şivesi Mesheti bölgesine komşu olan Ardahan ve Artvin illerindeki ağızın bir kısmına ve Azerice'ye çok benzer. Ahıska Türkçesi Ardahan, Olur, Oltu Şenkaya ve Göle'de konuşulan ağzın aynısıdır. Tortum ve İspir ağzına ise çok benzer. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli ağzına biraz daha uzaktır.[21] Eğitimlerini çoğunlukla Rusça aldıklarından dolayı, çoğu birincil dil olarak Rusça'yı kullanmaktadırlar. Gürcüce konuşan Ahıska Türkleri'nin sayısı oldukça azdır ve günümüzde Gürcistan'da yaşamaktadırlar.



Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurban ve Ramazan bayramları onlar için oldukça önemlidir. Bu bayramlarla birlikte Nevruz bayramını da coşkulu bir biçimde karşılarlar. Ahıska Türkleri'nde edebiyat dili oluşmamıştır ve halk edebiyatı türleri başlıca edebiyat anlayışlarını ortaya koyar.[22]



Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan Kıpçakları



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow. "Meskhetian Turks". 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-01-25.

^ The European Centre for Minority Issues Annual Report 2011 (Release Date: 10-05-2012)

^ Todays ZAMAN. "Will the Meskhetian Turks return to Georgia?". 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-01-27.

^ EveryCulture. "Meskhetians". 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-03-22.

^ THE DIPLOMATIC OBSERVER. "AHISKA TURKS WİLL RETURN TO THEIR HOMELAND". 10 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2009-06-17.

^ a b c d e f g h i j Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow (2006), "Meskhetian Turks"

^ The Baku Institute of Peace and Democracy,2001

^ http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17

^ Kırgızistan nüfus sayımı

^ Şurəddin Məmmədli (1991), Paralanmış Borçalı... və ya Ermənilər 1918-də Borçalının güney qismini işğal etmişlər (Azerice)

^ Fahri Valehoğlu (Haciyev) (2009), Gürcistan Coğrafyasında Eski Türkler: Buntürklerden Karakalpaklara, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Söleni, 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar (Azerice)

^ Gürcüstanda repatriant qanunu dəfn olundu

^ Quzey Qafqazda Ahısqa Türkləri üçün yeni problemlər

^ Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, 2005, s. 774

^ a b Khazanov 1995, 195.

^ Kaynak hatası: Geçersiz etiketi; Ayd.C4.B1ng.C3.BCn_2006_loc.3D15 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)

^ "Ermeni diasporası, Ahıskalıların dönüşüne karşı". Zaman. 2 Nisan 2013. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.

^ http://www.gurcukulturmerkezi.org/index.php?option=com_alphacontent§ion=5&Itemid=

^ Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165 (Rusça)

^ Tombuloğlu, Tuba (2003). Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısı'nın oluşumunda Türklerin rolü. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü (Genel Türk Tarihi) Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, danışman: Saadettin Gömeç, Ankara.

^ Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)

^ http://www.turkishstudies.net/Makaleler/637969420_37yuzbeyirade.pdf

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahıska Türklerinin Gündemi

Ahıska Türklerinin Dönüşüyle İlgili Süreç Hızlandırıldı

Ahıskalı Türkler ve Kültürleri, İrade Yüzbey



Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ah%C4%B1ska_T%C3%BCrkleri