Kabardino-Balkarya

Vikipedi, özgür ansiklopedi



Kabardino-Balkarya

Кабардино-Балкарская Республика

Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ

Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика

Bayrak Arma

Bayrak Arma

Milli Marş: Kabardino-Balkar Cumhuriyeti Millî Marşı[1]

Konum

Kabardino-Balkarya

Kabardino-Balkarya Cumhuriyetinin Rusya üzerindeki konumu.

Yönetim

Ülke: Rusya

Federal Bölge: Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi

Ekonomik Bölge: Kuzey Kafkasya ekonomik bölgesi

Başkent: Nalçik[2]

Başkan[3]: Yury Kokov[4]

Yasama organı: Parlamento[5]

Genel bilgiler

Yüzölçüm: 12.500 km² (4.826 sq mi)

- Rusya içinde: 78

Nüfus: 860.808 (10/2015)[6]

- Rusya içinde: 59

- Yoğunluk: 69 /km² (178 /sq mi)

Diğer bilgiler

Dili: Kabardeyce, Balkarca, Rusça [7]

Kuruluş tarihi: 5 Ocak 1936[8]

ISO 3166-2:RU: RU-KB

Kabardino Balkaria Republic map.png

Kabardino-Balkar Cumhuriyeti (Rusça: Кабарди́но-Балка́рская Респу́блика, Kabardino-Balkarskaya Respublika; Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Karaçay-Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика), ya da Kabardino-Balkarya (Rusça: Кабарди́но-Балка́рия, Kabardino-Balkariya), Rusya Federasyonu'nun 8 bölgesinden (okrug), 7 bölgeyi (region) içeren Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nde (okrug), "etnik adlar taşıyan" çokuluslu cumhuriyetlerinden biridir.



İçindekiler [gizle]

1 Coğrafi konum

2 Tarih

3 Demografi

3.1 Nüfus

3.2 Hayati istatistikler

3.3 Etnik Nüfus

3.4 Zaman Dilimi

4 Dil

5 Din

5.1 Büyük Şehirler

6 Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti

7 Yönetimi

8 İdari bölümler

9 Sosyal ve kültürel hayat

10 Kaynakça

11 Ayrıca bakınız

12 Dış bağlantılar

Coğrafi konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabardey-Balkar Cumhuriyeti (KBC), RF'de, Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, kuzeyinde de Stavropol Kray bulunur. Yüzölçümü 12.500 km.kare, nüfusu 2002'de 901.494 idi (Nüfus 2005'te biraz düşmüştür: 898,9 bin).



2002'de nüfusun % 56,6'sı (510.346) kentli, % 43,4'ü (478.774) köylü idi. Yine nüfusun % 46,9'u erkek (422.720), % 53,1' de (478.774) kadın idi.



Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler 2002'de 498.702 (% 55,3), ardından Ruslar 2002'de 226.620 (%25.1) yerleşmişlerdir.



Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar 2002'de 104.951 (% 11,6), bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik'te oturur, Sovetskiy rayonunda çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu, çoğunlukla Kabartay ve Ruslar'dan oluşur.



Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabartaylardan daha sonra, Kabartayların güneyine yerleşmiş olmaları gereken Balkarlar ise, uzun bir süre Rus istilasına direnmiş, Ruslar Balkarlara ancak 1827'de boyun eğdirmişlerdir.



Rus yönetimi, 1860'larda hem Müslüman nüfusu azaltmak ve hem de batıdaki 1864 Adıge sürgünü olayına yönelik olası tepkileri azaltmak, bu sürgün olayını sıradan bir göç olayı imiş gibi geçiştirmek için Osmanlılarla bir anlaşma içinde Kabartay ve Kuzey Osetya'dan Müslüman nüfusu baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı (bk."Jineps", Ocak 2007, s.4). Göçler 1900'lü yıllara değin ara ara devam etti. Kabartaylar, Diaspora'da Kayseri, Tokat, Çorum, Sıvas,Adana, Mersin, K.Maraş, Ankara, Samsun (Duruçay), Eskişehir, Kars, Gaziantep, Ardahan, Balıkesir (Bandırma Yenisığırcı Köyü) v.b illerde Suriye, Mısır, İsrail (1 köy) ve Ürdün'de bulunmaktadırlar. Rusya Federasyonu'ndan ayrılıp bağımsız olmak için pek çok kez çabalamış ancak hiçbirinde başarılı olamamışlardır.



Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus: 859,939 (2010 sayımı);[9] 901,494 (2002 sayımı); 759,586 (1989 sayımı).[10]



Hayati istatistikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi

Ortalama nüfus (x 1000) Canlı doğumlar Ölümler Doğal değişim Kaba doğum hızı (her 1000 başına) Kaba ölüm hızı (her 1000 başına) Doğal değişim (her 1000 başına) doğurganlık oranları

1970 592 11,683 3,913 7,770 19.7 6.6 13.1

1975 634 12,315 4,717 7,598 19.4 7.4 12.0

1980 680 14,098 5,457 8,641 20.7 8.0 12.7

1985 725 15,941 5,854 10,087 22.0 8.1 13.9

1990 772 15,412 6,573 8,839 20.0 8.5 11.5 2,45

1991 788 14,952 6,995 7,957 19.0 8.9 10.1 2,35

1992 799 13,728 7,093 6,635 17.2 8.9 8.3 2,16

1993 807 11,781 7,864 3,917 14.6 9.7 4.9 1,86

1994 816 11,407 8,052 3,355 14.0 9.9 4.1 1,79

1995 828 10,844 8,236 2,608 13.1 9.9 3.2 1,67

1996 840 10,293 8,199 2,094 12.2 9.8 2.5 1,56

1997 853 10,016 7,985 2,031 11.7 9.4 2.4 1,47

1998 866 9,997 8,201 1,796 11.5 9.5 2.1 1,44

1999 875 9,221 8,292 929 10.5 9.5 1.1 1,30

2000 883 9,207 8,792 415 10.4 10.0 0.5 1,26

2001 891 8,892 8,778 114 10.0 9.9 0.1 1,19

2002 897 9,119 8,954 165 10.2 10.0 0.2 1,20

2003 896 9,294 9,202 92 10.4 10.3 0.1 1,20

2004 889 9,414 8,695 719 10.6 9.8 0.8 1,22

2005 882 8,991 9,034 - 43 10.2 10.2 -0.0 1,13

2006 875 9,308 8,764 544 10.6 10.0 0.6 1,16

2007 870 11,397 8,441 2,956 13.1 9.7 3.4 1,41

2008 866 12,052 8,095 3,957 13.9 9.3 4.6 1,49

2009 863 12,143 8,406 3,737 14.1 9.7 4.3 1,62

2010 860 12,576 8,080 4,496 14.6 9.4 5.2 1,66

2011 860 12,848 8,136 4,712 14.9 9.4 5.5 1,70

2012 859 13,721 7,691 6,030 15.9 8,9 7.0 1,83

2013 859 13,355 7,666 5,689 15.5 8,9 6.6 1,80(e)

Etnik Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Etnik

grup 1926 1939 1959 1970 1979 1989 2002 2010

Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus %

Kabardeyler 122,237 54.2% 152,237 42.4% 190,284 45.3% 264,675 45.0% 303,604 45.5% 364,494 48.2% 498,7022 55.3% 490,453 57.2%

Balkarlar 33,197 14.7% 40,747 11.3% 34,088 8.1% 51,356 8.7% 59,710 9.0% 70,793 9.4% 104,951 11.6% 108,577 12.7%

Ruslar 32,622 14.5% 129,067 35.9% 162,586 38.7% 218,595 37.2% 234,137 35.1% 240,750 31.9% 226,620 25.1% 193,155 22.5%

Osetler 3,839 1.7% 4,608 1.3% 6,442 1.5% 9,167 1.6% 9,710 1.5% 9,996 1.3% 9,845 1.1% 9,129 1.1%

Ukraynalılar 24,723 11.0% 11,142 3.1% 8,400 2.0% 10,620 1.8% 12,139 1.8% 12,826 1.7% 7,592 0.8% 4,800 0.6%

Diğer 8,803 3.9% 21,328 5.9% 18,315 4.4% 33,790 5.7% 47,246 7.1% 55,672 7.4% 53,784 6.0% 51,556 6.0%

Kabardeyler, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti dışında, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye,Adigey Cumhuriyeti, Krasnodar Kray, Stavropol Kray ve Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti'nde ve 1 milyonu aştığı söylenen büyük bir Diasporası ile de Çerkes-Adige toplulukları içinde, etnik kimliğini en fazla korumuş ve asimilasyona en fazla direnmiş topluluk olarak bilinir.



Zaman Dilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

RTZ2.png

Kabardey-Balkarya, Moskova Zaman Dilimindedir. (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).



Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce (Baksan lehçesi), Rusça ve Balkarca'dır. Balkarca ve Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır. Cumhuriyette Kabartay, Balkar ve Rus dilleri birlikte resmi dil statülerindedir.



Din[değiştir | kaynağı değiştir]









Circle frame.svg

Kabardino-Balkarya'daki dinler (2012)[11][12]



İslam (55%)

Rus Ortodoks (15.6%)

Diğer Hıristiyan mezhepleri (10%)

Adige Habze (3%)

Manevi olarak ancak dindar değilim (12%)

Diğer ve ateistler (5.4%)

2012'de yapılan resmi araştırmalara göre[11] Kabardino-Balkarya cumhuriyetinin %55'ini İslam dini oluştururken %15.6 ile Rus Ortodoks Kilisesi, %3 Adige Habze dini ve %10'u ise diğer Hıristiyan mezheplerini karşılamaktadır. Ayrıca, nüfusun % 12'si kendisini Manevi olarak ancak dindar değilim olarak tanıtırken, geriye kalan % 5.4 ise ateist ve diğer dinlerden gelmektedir.[11]



Büyük Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabardino-Balkarya'nın en kalabalık şehirleri (2010 nüfus sayımına göre):



Nalçik (240,203)

Prohladnıy (59,601)

Baksan (36,860)

Nartkala (31,694)

Mayskıy (26,755)

Tırnauz (21,000)

Dygulybgey (20,228)

Terek (19,170)

Çegem (18,019)

Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

18 Aralık 1991'de ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi Balkarlanın bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu (RF) içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardey-Balkarya bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. Eylül 2005'te,ölen Valeri Kokov'un yerine RF Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından Arsen Kanoko devlet başkanı olarak atanmıştır.



Yönetimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyette Rusya Federasyonu (RF) örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve bir yasama organına (Parlamento) sahiptir. Cumhuriyetin başı Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır, atama Parlamento tarafından onaylandığında kesinleşir. Cumhuriyetin başı Parlamento dışından bakanlar kurulunu atama ve görevden almaya yetkilidir.



İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu alt başlığın ana maddesi: Kabardey-Balkarya İdari Yapılanması



Kabardey-Balkarya Nalçik ve Tırnavuz kensel yönetim alanlarıyla Kabardey ağırlıklı Zolskiy (Dzelıqo), Baksan, Çegem (Şedjem), Çerek (Şeredj), Arvan ve Terek (Terç); Rus nüfus ağırlıklı Prohladnıy ve Mayskiy; Balkar ağırlıklı Sovetskiy rayonlarına ayrılır. Nalçik'te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler. Prohladnı kenti Rus, Tırnavuz kenti ise Balkar ağırlıklıdır.



Sosyal ve kültürel hayat[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabardeyler 13-15. yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde, Taman Yarımadası, Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken, Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir.



Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla, Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi.



Kabardeyler 1864'te, Balkarlar ise 1827'de Rus yönetimi altına girdiler. Ancak, Ruslar feodal yapıya dokunmadılar. Derebeylerinin (Kabardey "pşı", Balkar "tavbiy") geniş arazileri, köyleri, büyük hayvan sürüleri, kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl", Balkar "kul") vardı. Derebeylik düzeni ve kölelik (serflik) Rusya'da 1861'de kaldırıldı, ama Kafkasya'nın çoğu yerinde 1868-1869 yıllarına değin sürdü ve ancak o tarihlerde kaldırıldı, ama özgürlüğe kavuşan eski kölelere devletçe toprak verilmedi. Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin toprak taleplerinin karşılanacağı umuduyla 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı.



19. yüzyılda başlayan modern değişimler, beraberinde kültürel alanda da gelişmelere yol açtı. Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı.



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Law #13-RZ

^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 136

^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 78

^ Official website of the Head of the Kabardino-Balkar Republic. Biography (Rusça)

^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 91

^ "2015 Kabardino-Balkarya Nüfus sayımı". gks.ru. 24 Ocak 2015. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.

^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 76

^ USSR. Administrative-Territorial Divisions of the Union Republics, p. 35

^ "2010 Rusya Genel Nüfus sayımı" (Rusça). Federal Devlet İstatistik Servisi. 31 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.

^ [http://web.archive.org/web/20150919032614/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg.php "1989 Rusya nüfus sayımı"] (Rusça). 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.

^ a b c Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia. Sreda.org

^ 2012 Survey Maps. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012. Retrieved 24-09-2012.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabardiya

Kabardino-Balkarya'nın idari yapılanması

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Kabardino-Balkarya ile ilgili medyaları bulabilirsiniz.

(Rusça) Cumhuriyet Başkanı resmi web sitesi

(Rusça) KavkazWeb.net - Kabardey-Balkar günlük haber

(Rusça) Adyga.org - Kabardey halkının en popüler web sitesi

(İngilizce) Kabardey-Balkar bilgi ve fotoğraf galerisi

(İngilizce) Kabardino-Balkarya Resimleri

(İngilizce) Ülke Profilleri

(Rusça) Kabardey-Balkar Haber Portalı



KAYNAK:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kabardino-Balkarya